Marcin z Wrocimowic. Kopiec Marcina - odc. 07
 |
| (fot. ikp) |
Radziemice, 28-08-2017
Chorągiew Wielka Królestwa Polskiego
W średniowieczu chorągwie były dwojakiego rodzaju. Największe, i najważniejsze nosiły nazwę gonfanomów. Symbolizowały one nie tylko grupę rycerzy tego samego herbu, z tej samej ziemi ale również całe państwo. Używane były przez najsilniejsze oddziały w armii. Gonfanom dla podkreślenia ważności nadawano znaki wojskowe poprzez bardziej rozbudowane kształty poprzez. rozcięcia i wycięcia zębów. Były po stronie swobodnej wycięcia od dwóch do pięciu długich rogów czyli stref w kształcie trójkątów albo prostokątów.
 |
| rycerstwo polskie 1333-1434 (fot. pl.wikipedia.org) |
Jaką rolę pełniła Chorągiew Wielka Królestwa Polskiego w Bitwie pod Grunwaldem? W czasie kampanii wojennych gonfanony pełniły szczególną rolę. Znaki bojowe mniejsze od gonfanonów nazywano banderiami.
Flagi zarówno gonfanony jak i banderie pełniły ważą funkcje wojsku, jednoczyły rycerzy poszczególnych wspólnot pod względem terytorialnym jak i narodowościowym. Stanowiły znak rozpoznawczy, pozwalały umiejscowić poszczególne jednostki żołnierzy. Ruchy chorągwi przekazywały rozkazy walczącym, kierunek przemarszu, rozpoczęcie działań wojennych.
Chorągiew Wielka Królestwa Polskiego pochodzi z czasów panowania króla Władysława Jagiełły. Chorągiew ta wiąże się z jednym z najważniejszych wydarzeń w polskiej historii, jakim było zwycięstwo pod Grunwaldem sprzymierzonych wojsk polsko-litewskich nad Zakonem Krzyżackim. Upadek i podniesienie tej chorągwi przez polskich rycerzy to jeden z kulminacyjnych momentów bitwy grunwaldzkiej.
Chorągiew Wielką Królestwa Polskiego król Władysław Jagiełło uroczyście rozwinął na znak rozpoczęcia wojny z krzyżakami, w dniu 9 lipca 1410 r. Rozwinięcia chorągwi dokonał po wkroczeniu w granice państwa krzyżackiego - Prus.
 |
| bitwa pod Grunwaldem - Chorągiew Królestwa, fragment obrazu Jana Matejki z 1878 roku (fot. pl.wikipedia.org) |
Według Kroniki Konfliktu [Kronika konfliktu Władysława króla polskiego z Krzyżakami w roku pańskim 1410. Nazwa łacińska: Cronica con-flictus Wladislai Regis Poloniae cum Cruciferis anne Christi 1410. Oryginał Kroniki konfliktu zaginął. Do czasów obecnych zachowała się jedynie skrócona XVI-wieczna kopia sporządzona jako materiał do kazania wygłaszanego na nabożeństwie odprawianym w rocznicę bitwy grunwaldzkiej.] król Jagiełło ...wspaniale i potężnie rozwinął swoje chorągwie i znaki i polecił im okazać się na pewnym polu (...) ze wszach stron otoczonym przez lasy i gaje. Król wziął w swoje ręce Wielką Chorągiew Krakowską i modląc się wezwał Boga na świadka, że to nie on, lecz nieprzyjaciel dał powód do wojny: ...W imię Twoje przeto [Boże, p. aut] w obronie sprawiedliwości i narodu mego, chorągiew tę podnoszę... Uroczystość rozwinięcia chorągwi zakończyło odśpiewanie Bogurodzicy - pieśni rycerstwa.
Przed rozpoczęciem się bitwy Wielka Chorągiew Królestwa Krakowskiego znajdowała się na prawym skrzydle sił Korony, a dowódcą chorągwi był miecznik krakowski Zyndram z Maszkowic zaś chorążym Marcin z Wrocimowic.
To jej zaciekle bronili najdzielniejsi polscy rycerze przed doborowymi hufcami krzyżackimi, z wielkim męstwem i poświęceniem podnosząc ją z ziemi w zamęcie bitwy.
Opis Chorągwi Królestwa Polskiego
Chorągiew Wielka Królestwa Polskiego miała kształt gonfanonu [Gonfalon - chorągiew o kształcie prostokąta. Krótszy bok przymocowany jest do drzewca. Bok przeciwległym chorągwi posiada wycięcia na kształt klinów - według określenia staropolskiego ogonów. Według terminologii francuskiej wycięcia te zwane są flamme - płomieniami.]. Długosz nazywa również Chorągwią Wielką Ziemi Krakowskiej.
Jest to chorągiew prostokątna zakończona trzema trójkątnymi wstrefami. Na czerwonym płacie umieszczono ukoronowanego Orła Białego, herb Królestwa Polskiego, króla i stołecznej ziemi krakowskiej. Orzeł Biały Królestwa Polskiego zwrócony był głową nie ku górze lecz w stronę drzewca, czyli prostopadle. Jeżeli gonfanom był pochylony do ziemi wówczas Orzeł przyjmował właściwą pozycje. Była to chorągiew typowa dla średniowiecza, używana przez najwyższych dowódców wojskowych.
Dokładny wygląd chorągwi Królestwa Polskiego nie jest znany. Zachowały się jej opisy przekazane w Kronice Jana Długosza. Wiemy stąd, że na chorągwi był: ...pięknie wyhaftowany biały orzeł z rozpostartymi skrzydłami, otwartym dziobem i koroną na głowie. Według kronikarza rozwinięciu chorągwi przed Bitwą pod Grunwaldem 1410 r., towarzyszyła modlitwa królewska. Chorągiew tę Długosz nazywa również Chorągwią Wielką Ziemi Krakowskiej.
Podstawą do wykonania kopii chorągwi Królestwa Polskiego z czasów Władysława Jagiełły była jej rekonstrukcja autorstwa prof. Andrzeja Nadolskiego. Opisy dotyczące chorągwi nie są precyzyjne. Centralnie usytuowany wizerunek orła to przetworzone linearnie przedstawienie Orła Białego z herbu Polski na nagrobku króla Władysława Jagiełły w Katedrze Wawelskiej. Ponieważ nie zachował się oryginał Chorągwi Wielkiej Królestwa Polskiego, wymiary repliki (269 cm x 151,5 cm) ustalono na podstawie rozmiarów chorągwi Zakonu Krzyżackiego, będącej jej znaczeniowym odpowiednikiem. Przeliczenie wymiarów na centymetry przeprowadzono na podstawie prac źródłowych. Kolorystyka chorągwi jest znana z zachowanych rachunków dworu królewskiego. Tafla był koloru czerwonego, orzeł biały a koloru żółtego: korona, dziób, szpony i przepaska na skrzydłach orła.
Replika barwy czerwonej, wzorowana jest na barwie średniowiecznych chorągwi, utrwalonej w postaci kolorowych rysunków w dziele Jana Długosza Banderia Prutenorum.
 |
| Grande gonfalone del Distretto di Cracovia, portato nella battagia di Grundwald da Marcisz di Wrocimowice, comandante dei combattenti. Chorągiew Wielka Królestwa Polskiego nazywana również przez Długosz Chorągwią Wielką Ziemi Krakowskiej. (fot. spazioinwind.libero.it) |
Rekonstrukcja Chorągwi Królestwa Polskiego wykonana został na zamówienie Telekomunikacji Polskiej S.A. przez Pracownię Konserwacji Tkanin Zamku Królewskiego na Wawelu. Chorągiew wykonano na jedwabnym płótnie, techniką aplikacji wyszywanej. Chorągiew została wykończona malowanym konturem. Stworzenie kopii oparto na projekcie uwzględniającym jej dwustronność. W tym celu opracowano proporcje chorągwi oraz wielkość orła, który został odpowiednio wkomponowany w całość.
W Rocznikach, w księdze II, Jan Długosz pisze: Cesarz Otto zdjął wspaniały diadem, który wtedy miał na głowie i ozdobił nim, i uwieńczył skronie księcia Bolesława ustanawiając go (...) królem Polski, sprzymierzeńcem i przyjacielem cesarstwa rzymskiego, podporządkowując mu wszystkie ziemie polskie i ludy, dając jemu i jego następcom - królom Polski - panowanie nad księstwami, ziemiami i okręgami zdobytymi w przyszłości na pagonach i schizmatykach. Jako godło nadaje jemu i całemu Królestwu Polskiemu po wieczne czasy białego orła. Podobnie jak cesarstwo rzymskie ma to samo godło koloru czarnego i podlegają mu wszystkie ludy niemieckie, tak samo on ma używać tego godła na czerwonym polu i nieustannie podporządkowywać sobie poszczególne ludy słowiańskie i pogańskie... [Godłem, czyli symbolem został usankcjonowany Orzeł Biały, który powinien być pisany dużą literą zawsze, zaś herbem, czyli nośnikiem dla godła - tarczy czy sztandaru jest zawsze pole czerwone.]
Znaczenie Chorągwi Wielkiej Królestwa Polskiego w Bitwie pod Grunwaldem
Bitwa pod Grunwaldem była pierwszą, podczas której Marcin z Wrocimowic trzymał naczelną chorągiew wojsk polskich z Białym Orłem. Ruchy chorągwią przekazywały rycerzom rozkazy. Zniknięcie, zwiniecie chorągwi podczas bitwy mogło oznaczać sygnał do odwrotu. Utrata wzrokowa chorągwi z pola widzenia przez walczących rycerzy mogło mieć fatalne skutki. Stało się to w krytycznym punkcie bitwy, po odwrocie skrzydła wojsk litewsko-ruskich. Według Długosza upadek nastąpił pod naporem wrogów. Krzyżacy jednak chorągwi przechwycić nie zdołali, sprowokowało to ich natomiast do zacieklejszego ataku. Krakowski oddział jednak składał się z najlepszych polskich rycerzy, którzy dali odpór przeciwnikowi. Chociaż Marcin upuścił chorągiew, to jednak nie był temu winien, nikt nigdy nie zarzucił mu tchórzostwa, ani nie odmówił umiejętności kierowania ruchami rycerzy. Ponadto nie tylko nie stracił łask u króla, a wręcz stał się jednym z jego ulubieńców. Cała odpowiedzialność natomiast spadła na Zyndrama z Maszkowic, dowódcę oddziału. Marcin wkrótce znów wykazał się w bitwie pod Koronowem, co zapewniło mu stałe miejsce w królewskim otoczeniu.
Po ucieczce wojsk litewskich, zaczął padać łagodny deszcz, który stłumił potężną kurzawę. Unoszący się kurz zasypywał pole walki i walczących. Po deszczu między wojskiem polskim a pruskim zawrzała od nowa w różnych miejscach bardzo zawzięta walka. Ponieważ także Krzyżacy zabiegali z uporem o zwycięstwo, wielka chorągiew króla polskiego Władysława z białym orłem w herbie, którą niósł chorąży krakowski, rycerz Marcin z Wrocimowic herbu Półkozic, pod naporem wrogów upada na ziemię. Ale walczący pod nią najbardziej zaprawieni w bojach rycerze i weterani podnieśli ją natychmiast i umieścili na swoim miejscu, nie dopuszczając do jej zniszczenia. Nie dałoby się jej podnieść, gdyby się nią nie zajął znakomity oddział najdzielniejszy rycerzy i gdyby jej byli nie obronili własnymi ciałami i orężem. Rycerze zaś polscy, pragnąc zetrzeć haniebną zniewagę, w najzawziętszy sposób atakują wrogów i rozbijają ich kompletnie, kładąc pokotem wszystkie te siły, które się z nimi starły.
 |
| bitwa pod Grunwaldem - rekonstrukcja (fot. bliskopolski.pl) |
Jan Długosz o Wielkiej Chorągwi Ziemi Krakowskiej i rycerzach pisał: Pięćdziesiąt chorągwi, które znakami albo proporcami zowiemy, obejmujących liczny gmin mężów znakomitych i do wojny sprawnych, a nadto czterdzieści chorągwi Litewskich, powiewało w obozie rycerstwa Polskiego. Pierwsza chorągiew wielka ziemi Krakowskiej, mająca w herbie orła białego z koroną na głowie i rozpostartemi skrzydły, w polu czerwonem: ta chorągiew przewyższała wszystkie inne siłą i liczbą, do tego bowiem znaku naleźeli celniejsi panowie i czoło rycerstwa Polskiego, żołnierze wysłużeni i ćwiczeni w boju. Prowadził ich Zyndram Maszkowski, a niósł chorągiew Marcin z Wrocimowic rycerz herbu Półkozy; na czele zaś i w pierwszym szyku, wedle starszeństwa i zasług, postępowało dziewięciu rycerzy, jako to: Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, Floryan z Korytnicy herbu Jelita, Domarat z Kobylan Grzymalita, Skarbek Górski (de Gory) herbu Habdank, Paweł Złodziej z Biskupic herbu Niesobia, Jan Warszowski herbu Nałęcz, Stanisław z Charbinowic herbu Sulima, Jaxa z Targowiska, herbu Lis [Jana Długosza, Kanonika Krakowskiego; Bitwa Grunwaldzka, wg Dziejów Polski (Księga XI - rok 1410);przekład: Karola Mecherzyńskiego.].
Zbigniew Pałetko
|
|
|
