Koniusza - gniazdo Szreniawitów

herb Szreniawa (fot. pl.wikipedia.org)

24-10-2012

     Koniusza (Małopolska, powiat Proszowice) dziś miejscowość, która jest siedzibą gminy skupiająca wokół siebie takie miejscowości jak: Biórków Mały, Biórków Wielki, Budziejowice, Chorążyce, Czernichów, Dalewice, Glew, Glewiec, Gnatowice, Górka Jaklińska, Karwin, , Łyszkowice, Muniaczkowice, Niegardów, Niegardów-Kolonia, Piotrkowice Małe, Piotrkowice Wielkie, Polekarcice, Posądza, Przesławice, Rzędowice, Siedliska, Szarbia, Wąsów, Wierzbno, Wroniec, Wronin, Zielona.

     Historia tych miejscowościach to historia osad powiązanych polityką królewską książęcą, polityką biskupów krakowskich. Wiele z tych wsi powstała w czasach panowania w Polsce dynastii Piastów i Jagiellonów. To, że nazwy ich nie zanikły zawdzięczamy ludziom, którzy od wielu pokoleń związani są z tą ziemią.

     Nazwę miejscowości Koniusza należy rozumieć jako ta, która była związaną z końmi i urzędem dworskim. Miejscowość w czasach dynastii Piastów zobowiązana była do chowu koni książęcych. A co za tym idzie zarządczą Koniuszy wieki temu musiał być stajenny królewski.

     W średniowieczu miejscowość ta zapisywana była w następujący sposób: 1212 Conusa, 1326 Conussa, 1368 Conussza, 1372 Coniusa, 1470 Chonuscha. Początkowo miejscowość była wzmiankowana jako leżąca w powiecie krakowskim, a następnie proszowickim.

     W roku 1322 wzmiankowana jest parafia Koniusza. Historycy uważają, że pierwszy kościół, który tu powstał zawdzięcza swoje istnienie Władysławowi Łokietkowi.
fragment mapy z XVI wykonanej przez Bernarda Wapowskiego (fot. pl.wikipedia.org)
Obiekty fizjograficzne Koniuszy w wiekach średnich to:
  • 1394r. Niwa i łąka ciągnące się ku Malinie dziś część Koniuszy, ˘ 1403r. Błażej z Przecławic sprzedaje za 50 grzywien Janowi z Tęczyna kasztelanowi krakowskiemu cały swój gaj pod górą Koniusza,
  • 1415r. Niwa zwana przy Malinie koło źródła pod górą Koniusza,
  • Niwa koło drogi młynarza powyżej Maliny pod Koniuszą,
  • 1470-80r. gaj; role w Gnatowicach na wzgórzach w kierunku Koniuszy,
  • przed 1480r. Koniusza Góra. Obszar, na którym istniała wieś należał do księcia Leszka Białego, który swą władzę przeniósł na rycerza, który był wasalem władcy (sprawowanie władzy np. w grodzie za wierność, pomoc, radę dla księcia), a następnie miejscowość ta ukazana jest na kartach historii jako ta, w której to duchowieństwo zajmuje się sprawowaniem władzy.
  • W 1212roku wzmiankowany jest rycerz Gaweł z Koniuszy, który brał udział w wiecu w Mąkolnie z udziałem Leszka Białego i Konrada Mazowieckiego.
  • W 1222r. rycerz Bogusław z Koniuszy. Uczestnik sądu wiecowego zwołanego przez Leszka Białego nad Szreniawą przy Kamiennym Moście.
  • 1366 Kazimierz Wielki na prośbę Jakuba plebana kościoła w Koniuszy, nadaje Świątnikom należącym do tegoż kościoła immunitet sądowniczy i poddaje ich sądownictwu plebana w Koniuszy oraz daje takie wolności, z jakich korzystają świątnicy katedry krakowskiej.
  • 1394 Wacław z Polekarcic i jego synowie sprzedają za 12 grzywien kościołowi w Koniuszy niwę i łąkę ciągnącą się ku Malinie. Pleban winien własnymi pieniędzmi wykupić to, co z tych dóbr jest zastawione.
  • 1415 Paszek i Stanisław z Polekarcic, poręczywszy za brata Jakusza, sprzedają za 6 grzywien kościołowi parafialnemu w Koniuszy niwę zwaną "przy Malinie", koło źródła pod górą Koniusza, z pastwiskiem.
  • Andrzej z Boturzyna darowuje wieczyście kościołowi w Koniuszy niwę koło drogi młynarza powyżej Maliny pod Koniuszą.
  • 1426 Jan Jazd Świątnik z Koniuszy, Jan Świątnik z Koniuszy 1427 Mikołaj Złotko kmieć z Koniuszy spłacają Piotrowi ze Strzelec Wielkich komornikowi sędziego 7,5 grzywien długów Jazda świątnika z Koniuszy.
  • 1470-80 wieś wolna od wszelkich danin, robocizn, dziesięcin, czynszów i podatków. Role, łąki i gaj plebana.
  • Do plebana w Koniuszy należą też: łąka i karczma w Posądzy z rolami w Damianicach, do świątników kościoła w Koniuszy role i łąki położone w Posądzy w kierunku Wierzbna i Górki.
  • 1531 Zygmunt Stary na prośbę Bernarda Wapowskiego stwierdza, że świątnicy kościoła w Koniuszy są wolni od podatków.
  • 1536 Prawo Patronatu nad kościołem w Koniuszy przechodzi na ręce Piotra Kmity Herbu Szreniawa. Po śmierci Piotra Kmity prawo Patronatu objęła Akademia Krakowska.
  • Rozwinął się tu trakt komunikacyjny nazywany arterią św.Marcina oraz Bractwo Różańcowe, które powstało w 1723 roku dzięki księdzu proboszczowi Janowi Ekartowi.
Plebani wieków średnich Kościoła w Koniuszy:
  • 1322-7 Jan (Johannes rector ecelesiae de Koniusa),
  • 1326-7 Herman, Hermaszko,
  • 1328 Zbigniew ze Szczyrzyca,
  • 1342-5 Świesław wice- archidiakon krakowski,
  • 1350-5 Wierzchosław i Piotr,
  • 1372 Jakub,
  • 1379-89 Wierzchosław,
  • 1394-1405 Maciej,
  • 1404-10 Dobek,
  • 1409-16 Jan,
  • 1420 Andrzej,
  • Przybysław, Przybek syn Przybysława h. Szreniawa dziedzic Poręby,
  • Bernard Wapowski kantor krakowski, polski kanonik krakowski, historyk, humanista, astronom, polski kartograf, mówca.
Wikariusze Wieków Średnich kościoła Koniuszy:
  • 1379 Piotr,
  • 1379-84 Gniewomir, Gniewek,
  • 1381 Niemir,
  • 1382 Jan ,Stanisław ,Mikołaj,
  • 1382-4 Andrzej,
  • 1384-5 Jakub,
  • 1390-3 Wojciech,
  • 1392 Janusz,
  • 1392-6 Jakub, Jakusz,
  • 1394 Maciej,
  • 1399 Marek,
  • 1400 Więcesław,
  • 1403-4 Piotr,
  • 1403-5 Przybek,
  • 1418 Maciej,
  • 1463-4 Jan.
Szkoła Parafialna w Koniuszy: 1470 Mikołaj rektor szkoły w Koniuszy.

kościół parafialny w Koniuszy (fot. Bartosz Decowski [panoramio.com])
     Pierwszy kościół w Koniuszy pamięta czasy Władysława Łokietka jego istnienie oparte jest na znanej opowieści związanej z rycerzem Przybysławem. Według Długosza, założycielem Koniuszy był rycerz Przybysław Szreniawita, który na górze wystawił sobie "okazały dworzec". Według podań, pewnej nocy ogromny ogier, którego Przybysław przed trzema laty sprzedał do stada pewnemu węgierskiemu panu, przyszedł do kasztelu prowadząc ze sobą wielkie stado klaczy, wiodąc je nocami, aby nie dostrzeżono ucieczki. "Przybysław otworzył wrota - notuje kronikarz - i całem stadem zbogacony, na podziękowanie Panu Bogu, postawił kościół na górze. Na pamiątkę tego zdarzenia górę nazwał Koniuszą".

     Można domniemywać, że świątynia ta mogła powstać jako wotum dziękczynne za koronę królewską dla króla łokietka lub jakąś pokutę. Świątynia od samego początku swego powstania miała wezwanie Apostołów Piotra i Pawła.

     Świątynia została przebudowana w XVII wieku. Mieszkańcy nie cieszyli się długo z odnowionej świątyni gdyż w tym samym wieku odnowiona świątynia spłonęła. Determinacja i silna postawa ludzi tu mieszkających doprowadziła do odbudowy kościoła ze zgliszczy.

Na koniec przypomnienie o Apostołach, którzy czuwają nad świątynią w Koniuszy.

Św. Piotr Apostoł

św. Piotr Apostoł (fot. pl.wikipedia.org)
     Pierwotnie Szymon syn Jony rybaka galilejskiego. Chrystus zmienił mu imię na Piotr to znaczy skała. Pochodził z Betsaidy miejscowości położonej nad jeziorem Genezaret. Był bratem św. Andrzeja, Apostoła. Do Chrystusa przystąpił w charakterze ucznia po cudownym połowie ryb w jeziorze. Apostoł ten był świadkiem wielu cudów min. wskrzeszenia córki Jaira (Mt 9, 23-26; Mk 5, 35-43; Łk 8, 49-56), Przemienienia na górze Tabor (Mt 17, 1-18; Mk 9, 1-8; Łk 9, 28-36) i krwawego potu w Getsemani (Mt 26, 37-44; Mk 14, 33-40; Łk 22, 41-46). Otrzymał od Jezusa obietnicę kierowania Kościołem po tym jak z ust Piotra usłyszał "Tyś jest Mesjasz, Syn Boga Żywego". Można wymieniać wiele sytuacji z życia Piotra Apostoła, w których to Chrystus odgrywa ważną rolę, ale i tą, w której. ... "wraz z Janem, idzie za Chrystusem aż na podwórze arcykapłana. Tu rozpoznany wyrzeka się ze strachu Jezusa i trzykrotnie potwierdza zaparcie się przysięgą. Kiedy zapiał kogut, przypomniał sobie przepowiednię Chrystusa i gorzko zapłakał" (Mt 26, 69-75; Mk 14, 66-72; Łk 22, 54-62; J 18, 15-27).

     Piotr staje się pierwszym człowiekiem prześladowanym po śmierci Chrystusa około roku 64 zostaje przybity do krzyża, na którym jego głowa skierowana jest w dół. Umiera tak gdyż uważa, że jest niegodny by umrzeć na krzyżu jak Chrystus. Umiera na wzgórzu nazwanym później watykańskim. Na jego grobie powstała bazylika nazwana Bazyliką św. Piotra.

     Pierwszy Papież stał się patronem licznych diecezji, miast jest patronem blacharzy, budowniczych mostów, kowali, kamieniarzy, marynarzy, rybaków, zegarmistrzów. Wzywany jako orędownik podczas epilepsji, gorączki, febry, ukąszenia przez węże.

     Ikonografia ukazuje go jako apostoła, biskup lub papieża w pontyfikalnych szatach. Od IV w. ukazywany jako człowiek, który ma "szerokie rysy twarzy, łysina lub lok nad czołem, krótka, gęsta broda. Od XII wieku przedstawiany jest jako siedzący na tronie. Atrybutami Księcia Apostołów są: anioł, kajdany, dwa klucze symbolizujące klucze Królestwa Bożego, kogut, odwrócony krzyż, księga, łódź, zwój, pastorał, ryba, sieci, skała - stanowiące aluzje do wydarzeń w jego życiu".

Św. Paweł Apostoł

św. Paweł (fot. pl.wikipedia.org)
"Św. Paweł pochodził z Tarsu (por. Dz 21, 39; 22, 3) w Cylicji (Azja Mniejsza; dzisiejsza Turcja)" Urodził się w 8 roku po Chrystusie jako obywatel Rzymu. Został wychowany w rodzinie faryzeuszów wyznawców mozaizmu (odłam judaizmu). Gdy miał dwadzieścia lat udał się do Palestyny by pogłębić swoja wiedzę. Widział i zachęcał swoich współwyznawców do kamieniowania św.Szczepana gdyż chrześcijanie dla Szawła stanowili odstępców od wiary mojżeszowej co powodowało, że ich nienawidził. Gdy stał się człowiekiem wykształconym i pełnoletnim od najwyższego kapłana otrzymał listy uprawniające do ściągania chrześcijan celem jego było ich aresztowanie i osądzenie w więzieniu również ich śmierć. Gdy był u bram Damaszku objawiła mu się w blasku i śnieżnej przezroczystej bieli postać Chrystusa kroczącego ze wschodu na zachód która to postać poraziła go światłem niezwykłym tak że Szaweł został powalony na ziemię. Zapisy tego wydarzenia znajdujemy w tekście Dziejów Apostolskich.

     Po Soborze apostolskim wyrusza na nieznane drogi godnie głosząc Dobrą Nowinę, zakłada gminy chrześcijańskie w Syrii, Małej Azji, Grecji, Macedonii, Italii, Hiszpani. Jego podróże są bardzo niebezpieczne wielokrotnie umyka śmierci.

"Od Żydów pięciokrotnie byłem bity po czterdzieści razów bez jednego. Trzy razy byłem sieczony rózgami, raz kamieniowany, trzykrotnie byłem rozbitkiem na morzu, przez dzień i noc przebywałem na głębinie morskiej. Często w podróżach, w niebezpieczeństwach na rzekach, w niebezpieczeństwach od własnego narodu, w niebezpieczeństwie od zbójców, w niebezpieczeństwie od pogan, w niebezpieczeństwie na pustkowiu, w niebezpieczeństwie na morzu, w niebezpieczeństwie od fałszywych braci; w pracy i umęczeniu, często na czuwaniu w głodzie i pragnieniu, w licznych postach, w zimnie i nagości, nie mówiąc o mojej codziennej udręce, płynącej z troski o wszystkie Kościoły" (2 Kor 11, 24-28).

     Po nawróceniu namiestnika wyspy Sergiusza zmienia imię na Paweł. Ponosi śmierć męczeńską jako obywatel Rzymu zostaje zabity przez ścięcie głowy w roku 67. Niektórzy uważają, że jego śmierć odbywa się tego samego dnia co śmierć Piotra Apostoła.

opracowanie: Paweł Staniszewski   

ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
  1. Tygodnik Katolicki Niedziela Edycja Kielecka 27/2005; Internet.
  2. swpawel.niedziela.pl/art.php?dz=sylwetka&id=1213184656 - Internet.
  3. brewiarz.pl/czytelnia/swieci/06-29.php3 -Internet
  4. Daniel Rops; Dzieje Chrystusa; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1987
  5. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich
  6. 2010; Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk; Wydanie Elektroniczne

Artykuł pochodzi ze strony: Internetowego Kuriera Proszowskiego
Zapraszamy: https://www.24ikp.pl/autorskie/pawel/20121024koniusza/art.php