Na ołtarzu Ojczyzny
 |
| (fot. Historical Map of WWI: Eastern Front 1914) |
31-08-2013
Bełza Władysław - Polska mowa
Ukochaj dziatwo! słowo rodzinne,
Skarb twój najdroższy, wspaniały!
Tem słowem usta twoje niewinne,
Pierwszy paciorek szeptały.
A co po Bogu najdroższe dziatki!
Dla duszy tkliwej i czystej:
Słodkie imiona ojc""a i matki,
Wzięłyście z mowy ojczystej.
Pierwsze wrażenia, pierwsze pojęcia,
Pieśń ptaszka, kwiatki w dąbrowie,
Co zajmowały umysł dziecięcia,
W tej tłumaczono wam mowie.
Nie tylko kraj ten, w którym żyjecie,
Ojczyzną waszą się zowie:
Bo jest i druga ojczyzna, dziecię,
Co w polskim mieści się słowie.
Z głębi serc polskich, nurt żywemi,
Rwie się jak rzeka wspaniała:
To mowa ojców, co naszej ziemi,
Nazwisko "Polski" nadała.
A jakież czary mowa ta mieści:
Raz gromem huczy i błyska;
To znów się ozwie jękiem boleści,
Że aż łzy z oczu wyciska.
Bo w niej się chowa moc tajemnicza,
Ta czarodziejska moc wróżki:
Co raz ją zmienia w pieśń Mickiewicza
To znowu w hasło Kościuszki!
Więc czcij to słowo, co się u świata,
Okryło zasług wawrzynem!
Bo kto niem gardzi albo pomiata,
Ten złym Ojczyzny jest synem!
Gotowość do poświęceń w czasach ostatnich dwóch wojen można zamknąć słowami "Bóg, Honor, Ojczyzna". W tych słowach do dziś zamknięta jest dzielność i odwaga polskich żołnierzy, powstańców, średniowiecznych wojów i rycerzy.
Najcelniej pokazał to ubiegły wiek. Wiek dwóch wielkich wojen. Pierwsza z nich pokazała jaka siła i zapał drzemie w narodzie, któremu odebrano wolność, zakuto w kajdany, a w którym trwał język i tradycja budząca naród do życia w czasie "pożogi świata".
I Wojna Światowa w prastarym nadwiślańskim kraju to silnie ufortyfikowane linie obrony, na których po przeciwnych stronach w żyznej glebie, poprzecinanej okopami, zasiekami, minami pod herbem zaborców, przeciwko sobie musieli walczyli Polacy.
Obecny obszar Powiatu Proszowickiego od wieków był utożsamiany z handlem przyczyniała się do tego żyzna gleba, ukształtowanie terenu i Wisła rozdzielająca w tamtych czasach walczących. W czasie I wojny światowej Ziemia Proszowicka znalazła się pomiędzy liniami obrony rosyjskiej i austrowęgierskiej.
Na jej obszarze w latach zaborów, latach międzywojennych rodzili się i mieszkali ludzie, którzy w czasie wojny polsko - bolszewickiej 1920roku i w okresie II Wojny Światowej odznaczali się szczególnym męstwem i odwagą. Można tu wymienić:
 |
Władysław Tadeusz Surmacki
(fot. dws-xip.pl) |
Władysław Tadeusz Surmacki, ps. "Sławek", "Stefan"
Urodzony 20 października 1888 roku w Proszowicach zamordowany przez Niemców 28 maja 1942 w Magdalence - inżynier, geodeta wykładowca na Wydziale Inżynierii Politechniki Warszawskiej, Prezes Stowarzyszenia Mierniczych Przysięgłych RP, wiceprezes Międzynarowej Federacji Mierniczych, pułkownik, od 1920 płk dypl. 1 Dywizjonu Artylerii Konnej Wojska Polskiego, Szef Sztabu Głównego Tajnej Armii Polskiej, współzałożyciel konspiracyjnej organizacji Związek Organizacji Wojskowej w Auschwitz-Birkenau, pierwszy komendant wojskowej organizacji w Auschwitz i wykonawca tajnych map tego obozu.
Gawlikowski Jan 1892-1962 ps. "Tlen"
 |
Gawlikowski Jan 1892-1962 ps. "Tlen"
(fot. libr.sejm.gov.pl) |
Poseł na Sejm Ust. w latach 1919-1922 i I kadencji w latach 1922-1927. W czasie wojny polsko-bolszewickiej 1920roku ochotnik w 5. pułku piechoty Legionów Wojska Polskiego. Od 1917 członek POW, PSL, następnie PSL "Wyzwolenie" (od lutego 1919 do lutego 1920 członek ZG), następnie do 1928roku członek PSL "Piast". W okresie międzywojennym zajmował się głównie pracą oświatową wśród chłopów: działał w kółkach rolniczych, propagował spółdzielczość i wykładał na wielu kursach. Po 1928 roku wycofał się z działalności publicznej. W 1928roku dyrektor Śląskiego Zw. Kółek Rolniczych w Katowicach i redaktor "Rolnika Śląskiego". Współpracował ze Zw. Polaków w Niemczech, szkoląc młodzież z Opolszczyzny w szkołach rolniczych w Rybniku. W latach 1928-39 dyrektor niższej szkoły rolniczej w Rybniku. Od 1933 roku prezes Zarządu Powiatowego Zw. Strzeleckiego. Podczas II wojny światowej dyrektor szkoły rolniczej w Łyszkowicach pod Proszowicami. Po wojnie w latach 1946-49 wykładowca w Liceum Spółdzielczym oraz w Wyższej Szkole Rolniczej w Cieszynie, 1950-52 dyrektor Technikum Rolniczego w Komorowie pod Koźlem, 1952-62 wykładowca w Ośrodku Szkolenia Centrali Rolniczej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w Głuchołazach. Członek ZSL.
Ksiądz Edward Gielniewski (1893-1963)
Jako duchowny
Odbył Studia filozoficzno -teologiczne w seminarium duchownym w Kielcach. W roku 1919 przyjął święcenia kapłańskie .W roku 1922 ukończył prawo kanoniczne na KUL .Od 1923 profesor seminarium kieleckiego oraz redaktor "Kieleckiego Przeglądu Diecezjalnego". Od 1927 roku dyrektor gimnazjum biskupiego. W latach 1943 - 1960 proboszcz i dziekan w Kazimierzy Wielkiej. Zasłynął z tworzenia nowych wzorów nabożeństw liturgicznych w języku polskim. Jego pogrzeb jako pierwszy w diecezji został odprawiony w języku polskim.
Jako żołnierz
Porucznik rezerwy z czasów I Wojny Światowej. Powołany i zaprzysiężony w 106 Dywizja Piechoty AK. Awansowany do stopnia kapitana. posługę kapłańską pełnił często wśród partyzantów będąc wzywany do udzielania ostatniego namaszczenia, sakramentów małżeństwa, sprawowania Mszy św. polowych, spowiedzi przed bitwą, przyjmowania przysięgi żołnierskiej, urządzał pogrzeby poległym partyzantom. Ratował Żydów od śmierci wystawiając im fikcyjne metryki chrztu, pomagał w wyszukiwaniu schronienia. Ocalił niejedno żydowskie dziecko. Człowiek nie znający lęku ani strachu. Wierzył w odzyskanie niepodległości. Po wojnie śledzony przez UB, straszony, szantażowany. Zaliczony do grona księży "reakcyjnych". Od początku 1962 r. był całkowicie sparaliżowany. Zmarł 21 maja 1963 roku. Pochowany na cmentarzu kieleckim. W powieści Andrzeja Brauna pt.: "Rzeczpospolita chwilowa" występuje jako "ksiądz Salomon".
 |
Teodor Bałłaban
(fot. audiovis.nac.gov.pl) |
Teodor Bałłaban (1866-1946)
Lwowianin, doktor medycyny - okulista, generał brygady Wojska Polskiego. W 1887roku elew w austriackim wojsku, był żołnierzem i lekarzem jednocześnie. Od 1914 roku Szef Szpitali Rezerwowych w Pradze potem we Lwowie. W czasie I Wojny Światowej żołnierz. W Wojsku Polskim od 1918 roku Szef Szpitala Okręgowego we Lwowie. W roku 1919 awansowany do stopnia majora, a w 1920 do stopnia pułkownika. Walczył w wojnie polsko - bolszewickiej. W roku 1923 przeniesiony w stan spoczynku w stopniu generała brygady. Po przejściu w stan spoczynku prowadził gabinet okulistyczny był też radnym miasta Lwowa. W roku 1939 aresztowany przez Rosjan osadzony w wiezieniu. W celi więziennej przebywał z generałem Władysławem Andersem. Zwolniony z więzienia w roku 1942 za wstawiennictwem ludzi ubogich i biednych, których jako lekarz leczył za darmo. Ukrywa się przed Sowietami potem przed Niemcami. Po śmierci żony wyjeżdża z Lwowa z synem Marianem początkowo osiedla się w Radziemicach (obecnie powiat Proszowice). Następnie przeprowadza się do Proszowic tu zakłada swój gabinet. Podczas okupacji leczy rannych żołnierzy AK, którzy ucierpieli w akcjach. Umiera 16 sierpnia 1946 r. w Proszowicach. Tu też znajduje się jego mogiła.
Widzialnym świadectwem I i II wojny światowej, czasu trudu polskiego żołnierza, powstańca są mogiły żołnierskie zwyczajowo nazywane w wielu miejscach naszego kraju Grobem Nieznanego Żołnierza. Są też kopce z krzyżem położone z zdała od wsi, miast. Miejsca te to najlepsza historia dla potomnych, która przekazywana z pokolenia na pokolenie buduje pamięć o tym co było. Miejsca te są cichym świadectwem minionych dni. Warto u progu kolejnej rocznicy Cudu nad Wisłą i II Wojny Światowej przypomnieć o:
 |
Stanisław Padło ps. "Niebora"
(fot. sq6ad.prawo.uni.wroc.pl) |
Stanisławie Padło ps. "Niebora"
Urodził się w Wroczkowie (dziś gmina Koszyce, powiat Proszowice). Z zawodu nauczyciel. Swój zawód w czasie okupacji wykonywał w szkole powszechnej w Koszycach. W przygotowaniach i w czasie akcji "Burza" p. por. o pseudonimie "Niebora". Dowódca IV Batalionu 120 Pułku Piechoty w 106 Dywizji Armii Krajowej. Wsławił się powstrzymaniem pod Jaksicami regularnych oddziałów Wehrmachtu podążających z rozkazem zajęcia pozycji w rejonie Skalbmierza. Bitwa pod Jaksicami trwała do zmierzchu. Po II Wojnie Światowej ścigany przez władze komunistyczne. Osiadł na Śląsku pod zmienionym nazwiskiem. Po śmierci Stalina wrócił do posługiwania się nazwiskiem Padło. Awansowany do stopnia pułkownika. Odznaczony odznaczeniami państwowymi. Pochowany na koszyckim cmentarzu. W powieści Andrzeja Brauna pt.: "Rzeczpospolita chwilowa" występuje jako "Przybora".
Andrzej Braun (1923 - 2008)
 |
Andrzej Braun
(fot. agawa-wydawnictwo.pl) |
Polski pisarz, poeta, reportażysta. Ukończył Państwową Wyższą Szkolę Teatralną w Warszawie. W czasie II wojny światowej żołnierz w roku 1944 partyzant na kielecczyźnie. Uczestnik a później relacjonujący bitwę pod Jaksicami. W latach (1950-1952) debiutował na łamach tygodnika Kuźnica. 1953-1954 Członek redakcji tygodników "Nowa Kultura", "Sztandar Młodych". 1953-1954 Pracownik szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża w Korei Północnej. 1954-1956 Korespondent wojenny dziennika "Trybuna Ludu" w Pekinie. 1957-1963 kierownik literackiego Zespołu Filmowego "Droga". 1963-1966 redaktora TV. 1973 -1974 stypendysta University of Iowa w USA. 1990-1993 Prezes Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Od 1994 przewodniczący Rady Kultury przy prezydencie RP. Autor powieści "Rzeczpospolita chwilowa". Zmarł w 2008 roku w Warszawie. Pochowany na Warszawskich Powązkach.
Musimy też pamiętać o bohaterach września 1939 roku tu należy wspomnieć:
55 Dywizję Piechoty pułkownika Stanisława Kolabińskiego, 22 Dywizję Piechoty Górskiej, 23 Górnośląską Dywizję Piechoty, które dobitnie pokazują odwagę i fanatyzm wrześniowego żołnierza, który czerpał swoją siłę do walki z wiary pokoleń.
55 Dywizja Piechoty pułkownika Stanisława Kolabińskiego wchodząca w skład Grupy Operacyjnej "Śląsk" - Armia "Kraków", początkowo broniła korytarza który umożliwiał obejście ufortyfikowanego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, w późniejszych dniach wojny przemieszczała się na Kraków środkową i wschodnia Małopolskę. Na swoim szlaku osłaniała i prowadziła działania opóźniające.
Początkowo odpierała ataki 8 DP generała porucznika Rudolfa Kocha - Erpacha i 28 DP generała porucznika Hansa von Obstfeldera. Wsławiała się pojedynkami artyleryjskimi, Pułki 201, 203, 204 wchodzące w skład 55 Dywizji Piechoty Rezerwowej brały udział w potyczkach i walkach na Ziemi Proszowickiej i Kazimierskiej min:
201 Pułk Piechoty toczył walki pod Klimontowem (powiat Proszowice).
203 Pułk Piechoty toczył walki pod Kazimierzą Wielką.
204 Pułk Piechoty toczył krwawe walki pod Proszowicami.
Na szlaku 55 Dywizja Piechoty Rezerwowej, 22 Dywizji Piechoty Górskiej, 23 Górnośląskiej Dywizja Piechoty stanęły rzeki Wisła, Szreniawa, Nidzica, Nida, Dunajec. W roku 1939 postrzegane były przez marszałka Rydza -Śmigłego za ostatnią linię odwrotu w południowej części Polski. Linia ta w czasie pokoju i pierwszych dniach września 1939 roku nie była przygotowana do obrony.
Działania obronne, które toczyły się nad Nidą, Dunajcem Sanem, Bugiem, ukazywały polskiego żołnierza gotowego do otwierania sobie drogi nie tylko kulą ale i bagnetem, granatem. Pokazywały jego ofiarność i gotowość do najwyższych poświęceń. W 1939 roku drużyny, plutony, kompanie, pułki, dywizje i całe armie krwawo kończyły swoje szlaki bojowe nad rzekami w lasach i bagnach. Cichymi świadkami tamtych dni są cmentarze z mogiłami żołnierskimi, które kryją ich tajemnice. Wielu z tych wrześniowych żołnierzy wróciło do swoich rodzin. Wielu spotkał los żołnierza tułacza. Wielu stało się inicjatorami poczynań konspiracyjnych.
Warto o tym pamiętać, a szczególnie wtedy gdy nadchodzi ten czas, który jak "Trębacz z Samarkandy" obwieszcza dostojną historię przodków, z którą od wieków związana jest biało-czerwona flaga z Orłem Białym, na której widnieją trzy słowa "Bóg, Honor, Ojczyzna".
opracowanie: Paweł Staniszewski
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1945 T.2; Andrzej Krzysztof Kunert; Warszawa 1987; Instytut Wydawniczy PAX; s. 170-171
- Polska mowa;Bełza Władysław; Internet
- Boje Polskie 1939-1945. Przewodnik Encyklopedyczny; Warszawa 2009;Wydawnictwo Bellona
- Ks. Edward Gielniewski (1893-1963); Interaktywna Polska
- dws-xip.pl/PW/formacje/pw202.html
- libr.sejm.gov.pl/publish/ARS10/04/33/00/00/ARS10.000000433.html
- Historical Map of WWI: Eastern Front 1914
|
