Ścieklec - rzeka Ziemi Proszowskiej (cz. 1. - Wstęp)
 |
| Ścieklec potrafi być groźny, powódź 10 czerwiec 2013, okolice Radziemic (fot. Zbigniew Pałetko) |
Radziemice, 18-06-2016
Nasz kolega Zbyszek Pałetko "popełnił" kolejną publikację o naszym regionie (to już chyba 9 pozycja). Nadaliśmy jej w Redakcji roboczy tytuł "Ścieklec - rzeka Ziemi Proszowskiej". Na szczęście, udało przekonać się autora książki, żeby zaczął ją publikować u nas w Serwisie, przynajmniej kilka odcinków (a może opublikuje całość?).
Będzie to na pewno pozycja, która zainteresuje wszystkich zafascynowanych Ziemią Proszowską. Zgromadzone przez Zbyszka informację są jak zwykle w jego książkach bardzo solidnie zebrane i zweryfikowane. Wydaje się wręcz niemożliwym zebrać tyle materiałów o rzece, która przez niektórych zbyt pochopnie określana jest potokiem.
Ale oddajmy głos autorowi, zapraszam do lektury:
red.
Wstęp
Każda rzeka na swój sposób jest piękna i urokliwa. Należy spojrzeć na nią w ujęciu nie tylko przyrodniczym, gospodarczym czy też rekreacyjnym, ale również od strony inżynieryjnej. Uosabia także podróże i ruch, bowiem woda wciąż płynie.
W monografii o Ścieklcu starałem się odpowiedzieć na zasadnicze pytania jakie człowiek zadaje: Jak powstaje rzeka? Skąd bierze swoją wodę? Dlaczego topografia rzeki Ścieklec i jej doliny wygląda tak a nie inaczej? Na czym polega odmienność środowiska rzeki od innych środowisk? Opisać i zrozumieć te zasadnicze pytania to niby zwyczajne, a jednak niezwykłe zjawisko, które nie jest wcale łatwe.
Co to jest rzeka? Rzeka to naturalny ciek słodkowodny, stały lub okresowy, wypływający ze źródła bądź jeziora, płynący ukształtowanym korytem dzięki jego nachyleniu i działaniu siły ciężkości, zasilany zwykle opadami atmosferycznymi z terenu dorzecza, uchodzący do innej rzeki, jeziora lub morza.
Płynąca woda rzeki symbolizuje przemijanie, upływający czas. Stanowi niejako drogę życiową i wędrówkę człowieka. Ma swój początek i koniec. Ponadto koryto rzeki rozdziela obszar dorzecza na dwa odrębne fragmenty, stanowiąc wyraźną naturalną granicę między nimi. Aby przejść z jeden strony na druga należy ja pokonać w bród lub przejść mostem. Stanowi to zatem pewne doświadczenie egzystencjalne.
Między źródliskiem w Klonowie, gdzie rozpoczyna swój bieg Ścieklec a ujściem do Szreniawy zmienia się charakter samej rzeki jak i dolin. Zmianie ulega szerokość, głębokość i spadek, prędkość niesionej wody, a także rodzaj materiału wyścielającego dno koryta. Przy niższych stanach wody - niżówka - rzeka płynie jedynie swym korytem. Przy wyższych wezbraniach - wypełnia całe łożysko a przy stanach bardzo wysokich - powodzie - występując na obszar równiny, zalewając duże powierzchnie doliny rzecznej.
Ścieklec z całym dorzeczem i doliną rzeczną stanowi jedną skomplikowaną a zarazem spójną i dynamicznie zmieniającą się całość.
W wielu artykułach, pisanych również przez historyków używana była niejednokrotnie nazwa Ścieklec jako potok. Ścieklec, jest naturalnym ciekiem wodnym, rzeką, która powstała z połączenia potoków, strumieni, strug, rowów melioracyjnych. Jest rzeka stałą, płynącą nieprzerwanie przez cały rok. Woda płynie naturalnym, wyżłobionym przez erozję korytem rzeki pod wpływem siły grawitacyjnej. W Polsce za rzekę uważany jest ciek wodny, którego zlewnia ma więcej niż 100 km2.
Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Polsce pod koniec lat siedemdziesiątych XX w. realizując rezolucję ONZ w Genewie, dotyczącą Standaryzacji Nazw Geograficznych, przystąpił do pracy. Rezultatem wieloletnich prac było opublikowanie w 1991 r. obszernego tomu pt. Nazwy geograficzne Rzeczypospolitej Polskiej, zawierającego jednak tylko około 28000 nazw (w tym prawie 3500 nazw obiektów wodnych). W 2006 r., ukazała się publikacja tom I pt. Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady. Hydronimy w Polsce opracowane i wydane zostały przez Komisję Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, działającą od 1997 r. przy Ministrze Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Opracowanie zawiera 8100 nazw cieków: rzek, potoków, strug, strumieni, starych koryt, kanałów i rowów, a także wykazy 136 nazw źródeł i 16 nazw wodospadów. Na stronie 288, Hydronimy. Część 1. Wody płynące..., wyszczególniony został ciek wodny Ścieklec, jako rzeka. Szczegółowy opis rzeki zamieszczony został w rozdziale pierwszym.
cdn.
Zbigniew Pałetko
|
|
|
