Ścieklec - rzeka Ziemi Proszowskiej (cz. 2. - Pochodzenie nazwy rzeki Ścieklec)
Radziemice, 27-06-2016
Ścieklec jest ciekiem wodnym, zakwalifikowanym, jako mała rzeka, lewobrzeżny dopływ Szreniawy. Na temat pochodzenia nazwy rzeki Ścieklec wypowiadali się zarówno językoznawcy jak i historycy. W literaturze znajdujemy kilka propozycji bardziej lub mniej prawdopodobnych etymologii nazwy Ścieklec.
Istnieje wiele teorii naukowych dotyczących pochodzenia nazwy rzeki Ścieklec. Żadna z teorii nie jest definitywnie do końca wyjaśniona.
Nazewnictwo w dawnych latach
Ścieklec występuje w następujących materiałach źródłowych i bibliografii:
W 1254 roku, w Codex diplomaticus Poloniae. rzeka Ścieklec po raz pierwszy odnotowana jest jako Sklec [Codex diplomaticus Poloniae. Kodeks dyplomatyczby Polski, t. III, wyd. Leon Rzyszczewski i Antoni Nuszkowski, XXVIII.].
 |
| fotokopia fragmentu z Codex diplomaticus Poloniae (fot. Zbigniew Pałetko) |
Z wymienionych źródeł wnioskujemy, że pierwotnie, aż po XV wiek, rzeka Ścieklec występowała jako nazwa jednosylabowa Sklec. Nazwa ta jest niezmienna od co najmniej XIII wieku.
W roku 1367 Ścieklec występuje pod nazwa Oczklecz [Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, t. I wyd. W.Kętrzyński, Lwów, 1875, 151, nr XCVIII.]; w Codex diplomaticus Monasterii Tynecensis; Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego. Cz. 1, Obejmująca rzeczy od roku 1105 do roku 1399.
Zbigniew Babik nazwę Oczklecz uznaje, jako falsyfikat późniejszy, prawdopodobnie nazwy miejscowej Sczklecz [Babik Zbigniew, Z badań nad hydronimami dorzecza górnej Wisły, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Filologii Słowiańskiej, Onomastyka rocznik 2005, T. 50 s. 181-198.].
W materiałach źródłowych występuje, od co najmniej XIII wieku. Pierwotnie, aż po XV w. posiadał w mianowniku nazwę jedno sylabową: Sklec [Codex diplomaticus Poloniae. Kodeks dyplmatyczny Polski, t. III, wyd. J. Bartoszewicz,M. Bobowski, A. Muczkowski, L. Rzyszczewski, Warszawa, 1847-1887. Nr 28.].
 |
| fotokopia: Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, s. 251. Wiślica, dnia 25 czerwiec 1367 r. (fot. Zbigniew Pałetko) |
W latach 1470 - 1480 u Długosza w Liber Beneficiorum wielokrotnie wymienia jest rzeka:
- Szglecz [Długosz, Liber Beneficiorum, t. I s. 271.].
- ad fluvium Sczklecz [Długosz, Liber Beneficiorum, t. IV. s.294.].
- in flumine Szklecz habens agros [Ibidem, t. I. s.162.].
- Czeglec [Ibidem, t.II. s. 156]
- Schczklecz [Ibidem, t. III. 292.].
 |
| fotokopia: fragmentu z Liber Beneficiorum Długosza, t.I (fot. Zbigniew Pałetko) |
Forma jednosylabowa została zastąpiona przez nazwę sylabiczną, utrzymując końcówkę - ec.
W 1498 r., w Matricularum Regni Poloniae summaria [Matricularum Regni Poloniae summaria, wyd. T. Wierzbowski, I-V 1. Warszawa 1905 - 1919. t. II, nr 1216.], rzeka występuje pod nazwą (...) in fluvio Sczeklecz.
W 1564 r.: Wsczieklicz na rzece Wsczieklicz [Lustracja województwa Krakowskiego 1564; wyd. J. Malecki, t. I. s. 44 - 45.].
Wariat Wścieklec, Zbigniew Babik tłumaczy wchłonięciem przyimka, powodującym zmianę brzmienia wyrazu, w taki sposób, aby kojarzył się z innym wyrazem i otrzymywał przez to nieco odmienne znaczenie i zabarwienie emocjonalne - do wściekły.
Nazwa Ścieklec występuje po raz pierwszy od II połowy XVI wieku, przedstawiona na mapie województwa krakowskiego, w opracowaniu Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2008. Na mapie zaznaczono potoki: Racławka i Kniejówka - dopływy rzeki Ścieklec.
 |
| (fot. Zbigniew Pałetko) |
Od 1783 r., kolejnym źródłem nazwy Ścieklec [Mat. Zum. Słownik hist. Geogr. Krak. 346.] jest Słownik hist. geog. Krak...
 |
| fotokopia: Matricularum Regni Poloniae summaria (fot. Zbigniew Pałetko) |
W 1787 r., nazwa Ścieklec znajduje się na Mapie de Perthees. Mapa odrysowana została według reguł geograficznych i obserwacji astronomicznych przez K. de Pertheesa w 1787 r. Jest to prawdopodobnie najstarsza mapa o dokładności w skali 1:225 000. Znajduje się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Na mapie występuje również Kniejowka, prawobrzeżny dopływ Ścieklca.
Nazwa Ścieklec widnieje w 1839 r., na Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego [Topograficzna Karta Królestwa Polskiego. Zwana także potocznie Mapą Kwatermistrzostwa. Wydana została w 1843 r., w skali 1:126 000, Mapa ta uznawana jest za jedno z szczytowych osiągnięć polskiej kartografii XIXw.].
W roku 1839 w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego..., przy opisie miejscowości Dziemierzyce, parafia i gmina Racławice, wspomniane jest, że leży nad rzeka Ścieklec [Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski; t. II, s. 274.].
Jako rzeka Cieklec, 1881 r. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego... jest napisane: ...Pięciu zagrodników płaciło po 4 grosze i obowiązani do pieszej robocizny za każde zawołanie. Młyn na rzece Cieklec dawał 8 grzywien czynszu [Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski; t. II, s. 274, t. VII s. 544-545.].
W 1889 r., w Słowniku geograficznym..., wymieniona jest jako rzeka [Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wyd. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski; t. X, s. 406.]: ...Ścieklec, także Sieklec, u Długosza Cyeklyecz, rzeka, bierze początek pod Marchocicami, w pow. Miechowskim, płynie ku połpd. Przez Dziemięrzyce, Kaczowice, Przemęczany, Dalowice, Błogocice, Gniazdowice i pod Opatkowicami, na wprost Proszowic uchodzi z lew. Brzegu do Szreniawy. Długa 18 w. Pod Kaczowicami przyjmuje z lew. Brzegu Raclawkę.
1905 - 1910 Cieklec. Marian Wawrzeniecki [Marian Wawrzeniecki (1863-1943), artysta, malarz, archeolog i etnograf. Badacz kultury dawnych Słowian. Profesor archeologii przedhistorycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Prowadził archeologiczne i etnograficzne m.in. na obszarze zaboru rosyjskiego, na terenie Kielecczyzny.], artykułach zamieszczonych w Materiałach Antropologiczno - Archeologicznych i Etnograficznych, wielokrotnie używa nazwy Cieklec [Materiały Antropologiczno - Archeologiczne i Etnograficzne; Akademia umiejętności w Krakowie 1912, T.10, s. 79-85 i 12, s 50-52.], prawdopodobnie mylnie zasłyszanej od mieszkańców podczas wykonywanych prac archeologicznych w miejscowościach: Przemęczany, Wrocimowice, Lelowice.
Marian Wawrzeniecki pisze: ...Cała dolina rzeczki Cieklec obfituje w ciekawe znaleziska a mianowicie Janowiczki, góra dopełnienia - Wrocimowice góra "Kopiec" oraz pole "u Filipa"...
1934r, Ścieklec występuje na niemieckiej mapie wojskowej w skala 1:25000, opracowanej przez Deutsche Heereskarte.
 |
| fragment niemieckiej mapy wojskowej z 1934 r. Skala 1:25000 (źródło: Deutsche Heereskarte) |
cdn.
Zbigniew Pałetko
|
|
|
