Ścieklec - rzeka Ziemi Proszowskiej (cz. 7. - Budowa geologiczna oraz gleby dorzecza rzeki)
Radziemice, 29-08-2016
Wyżyna Miechowska i Płaskowyż Proszowicki charakteryzują się występowaniem morskich osadów mioceńskich, warstw kredowych. Są to płaty gliny zwałowej oraz piaski i żwiry glacifluwialne, które występują w obrębie większych dolin Ścieklca. Region Ścieklca częściowo pokrywa less. Wykształciły się również urodzajne gleby czarnoziemne.
 |
| góra wapienna w Radziemicach, na Koźlicy (fot. zbiory autora) |
Jednym z najważniejszych elementów środowiska przyrodniczego jest gleba, mająca największy wpływ na planowanie gatunków roślin uprawnych. Na zboczach doliny Ścieklca na wysokości 10-25 m nad poziomem koryta, występują terasy pokryte lessem. W pokrywie lessowej, szczególnie na zboczach dolin, rozwinęła się gęsta sieć dolinek nieckowatych, parowów i wąwozów. Stanowią one jeden z typowych i powszechnie spotykanych elementów rzeźby dorzecza Ścieklca.
Dorzecze ma charakter typowo rolniczy. Cechą charakterystyczną gleb dorzecza Ścieklca jest stosunkowo duże zróżnicowanie pokrywy glebowej zarówno pod względem składu mechanicznego, jak i typologii. Na terenie powiatu miechowskiego i proszowickiego zalegają następujące typy gleb: czarnoziemy, czarne ziemie, mady, rędziny, torfy oraz gleby mułowo: torfowe i glejowe.
Pod względem abiotycznym podłoża geologicznego dorzecze Ścieklca zaliczone jest do lessowo - gliniastego. Pod względem geofizycznym Wyżyna Miechowska i Płaskowyż Proszowicki w przeważającej części zbudowane są z margli kredowych, wapieni, stanowiących pozostałość morza senońskiego, które zalało te tereny jako tnie spośród kilku zalewów morskich w okresie kredowym, to jest około 80 milionów lat temu [J. Kondracki, Geografia fizyczna Polski, wyd. III, Warszawa 1978].
 |
| odcisk skorupy muszli znaleziony na górze wapiennej w Radziemicach (fot. zbiory autora) |
Opoka to skała mieszana, zbudowana z organicznych krzemionki, przeważnie pochodzącej z węglanu wapnia.
Margiel jest to skała szarawo - biała, piaszczysta lub ilasta, odporna na działanie czynników niszczących tj. wietrzenie Podłoże zbudowane jest z wapieni i margli kredowych pokrytych lessem, pod którym czasami zalegają iły.
Większa część Wyżyny Miechowskiej i Płaskowyżu Proszowickiego pokryta jest lessem, czyli urodzajną glinką o grubości, sięgającej niejednokrotnie kilkunastu metrów. Wykorzystywane były do wyrobu cegły, w takich miejscowościach jak: Przemęczany, Błogocice oraz innych wyrobów ceramicznych.
Występowanie lessów stanowi o bogactwie tej ziemi. Ponieważ less jest spoisty, a równocześnie łatwo ulegający erozji mechanicznej, charakterystyczne jest dla Wyżyny Miechowskiej i Płaskowyżu Proszowickiego występowanie głębokich wąwozów, parowów utworzonych przez wodę opadową lub często przejeżdżające konne wozy. Wąwozy - to drogi, które od wieków prowadziły do gliniasto lessowych pól uprawnych i innych miejscowości.
W dorzeczu Ścieklca, a szczególnie na odcinku ujściowym występują tzw. iły krakowieckie [iły krakowieckie - nazwa, pochodząca od miasteczka Krakowca, leżącego między Przemyślem a Lwowem, na określenie siwych iłów mioceńskich, będących osadami morza otwarte; ikp], składające się głównie z minerałów ilastych, zwłaszcza kaolinitu i illitu z domieszką pyłu kwarcowego, łyszczyków, wodorotlenków żelaza oraz substancji pochodzenia organicznego. Cienkie warstwy iłów pokryte są na powierzchni warstwą gruntów organicznych, lessem, aluwią, gliną. W grubej pokrywie lessowej wytworzyły się liczne wąwozy i stromościenne parowy, przeważnie suche a tylko okresowo płynie w nich woda, kiedy występują roztopy wiosenne lub obfite opady deszczowe. Występuje również gleba zbudowana z iłów z wkładami piasku, margli, wapieni. Na terenie gminy znajduje się jedno złoże surowców ilastych w miejscowości Przemęczany.
 |
| góra wapienna w Radziemicach, 100 m od rzeki Ścieklec (fot. zbiory autora) |
W dorzecze rzeki dominują pola uprawne. Około 73% powierzchni dorzecza Ścieklca stanowią grunty orne. Uprawia się głownie: pszenicę i jęczmień, warzywa, buraki cukrowe oraz tytoń. Wysoki udział czarnoziemów i mad nadrzecznych, należących do najwyższych klas bonitacyjnych, stanowią bardzo korzystną rolniczą przestrzeń produkcyjną. Niekorzystnym czynnikiem jest duże, charakterystyczne dla regionu małopolski, rozdrobnienie gospodarstw rolnych, które systematycznie maleje na rzecz gospodarstw specjalistycznych, ukierunkowane na warzywa, tytoń, zboża. Wiele gospodarstw prowadzi natomiast intensywne uprawy warzywnicze, wprowadzając wczesne uprawy pod osłonami foliowymi - tunelami.
Wobec dużej rozmaitości podłoża geologicznego, gleby terenu dorzecza Ścieklca są różnorodne: czarnoziem i brunatne wytworzone na podkładzie lessów oraz rędzina kredowo-wapienna. Występuje również gleba zbudowana z iłów z wkładami piasku, margli, wapieni. Przykładem tego typu gleby jest Turzyma, w Radziemicach, gdzie występuje w przeważającej większości rędzina - gleba sucha.
 |
| kamienie wapienne z Radziemic, wysoka zawartość CaCO3, przekraczająca 96% węglanu wapnia (fot. zbiory autora) |
Na Wyżynie Miechowskiej i Proszowickiej występują głębokie wąwozy, zagłębienia i kotliny. W obu obszarach geograficznych znajduje się również szereg rozległych płaskowyżów, wzgórz i pagórków o stromych uskokach. Część powierzchni pokryta jest bardzo dobrymi glebami, jak lessami i czarnoziemem.
Less stanowi podłoże gleby bogatej w próchnicę, jaką jest czarnoziem. Czarnoziemy powstałe pod wpływem roślinności łąkowej i stepowej, rosnącej w klimacie kontynentalnym, który kiedyś panował na tym terenie, należą do bardzo urodzajnych gleb. Gleby te występują na: Wyżynie Miechowskiej koło Miechowa, na Płaskowyżu Proszowskim, koło Proszowic i Igołomii. Występowanie tak żyznych gleb sprzyjało zagęszczeniu ludności i wytrzebieniu lasów. Bezleśność terenu, brak zakładów przemysłowych, dobre gleby - czarnoziemy i sprzyjający klimat, to decydujące warunki typowo rolniczego charakteru dorzecza Ścieklca.
cdn.
Zbigniew Pałetko
|
|
|
