Sławny rycerz, polityk, doradca króla Władysława Jagiełły
Gniewosz z Dalewic (syn)
(ur.: ??? - zm.: ok. 1445)
biogram
 |
| herb Kościesza (fot. Gniazdo Cnoty,...) |
5-03-2016
Gniewosz z Dalewic (syn)) zmarł po 1445 roku. Sławny rycerz, polityk, doradca króla Władysława Jagiełły, podkomorzy dworski, podstoli krakowski. Był najstarszym synem Gniewosza (1350-1406) herbu Kościesza (Strzegomia) urzędnika krakowskiego i Anny - dobrodziejki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Miał on młodszego brata Dziersława oraz siostry Dorotę i Elżbietę z Dalewic. W świadomości lokalnej postać ta jest całkowicie zapomniana, natomiast w literaturze, publikacjach historycznych często jest mylona ze swoim ojcem. Przed 1406 r. ożenił się z Elżbietą Warszówną (córki Warsza z Michowa), bogatą dziedziczką znajdującą się pod opieką stryja, z którego domu Gniewosz ją porwał.
Po śmierci ojca, w 1408 roku otrzymuje posadę podkomorzego przy dworze Jagiełły, potem piastuje urząd jako podstoli krakowski. Gdy trwają przygotowania do Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim, Gniewosz na wiosnę 1410 roku, prowadzi na własny koszt nabór rycerzy do swej chorągwi herbu Kościesza oznaczonej numerem 50-tym.
Występują w niej najemnicy z Polski, Czech, Śląska i Moraw. Warto wspomnieć że w tamtym okresie były to wydatki bardzo kosztowne, pochłaniające też dużo czasu, wymagały zaangażowania i cierpliwości. Do tego trzeba dorzucić zaufanie oddziału względem dowódcy, który musiał wykazać się odwagą, determinacją ale też sprawiedliwością i pokorą, przed i w czasie walki. To wszystko zgrało się idealnie gdyż Gniewosz i jego towarzysze broni sprawdzili się wzorowo w dwóch zwycięskich bataliach z żołnierzami noszącymi czarny krzyż na białych płaszczach.
Tak opisuje kronikarz Jan Długosz skład wojsk polskich w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r.: Pięćdziesiąta chorągiew podstolego krakowskiego Gniewosza z Dalewic miała w herbie strzałę rozwidloną na lewo i prawo, z krzyżem w środku nad poprzecznym rozwidleniem na czerwonym polu. Służyli w niej oprócz rodaków najemni rycerze, zaciągnięci przez wspomnianego podstolego Gniewosza spośród Czechów, Morawian i Ślązaków.
Wracając do dzieła Długosza warto też wspomnieć listę rycerzy polskich, którzy wzorowo wyróżnili się w bitwie pod Koronowem 10 października 1410 r. U boku tak mężnych i znanych rycerzy jak Zawisza Czarny herbu Sulima, jego brat Jan Farurej z Grabowa, Mszczuj ze Skrzynna herbu Łabędź, Piotr z Niedźwiedzia herbu Stary koń, Marcin z Wrocimowic, był i Gniewosz z Dalewic. Tak autor kroniki dodaje: Polscy rycerze ci, najbardziej zasłużeni w bitwie z powodu ich heroicznego męstwa i czynów. Żeby u obecnych i potomnych oraz w sercach wszystkich i dla każdego z nich rozgłos, sławę, szczególnie wyróżnienie i nie gasnącą nigdy chwałę.
Walczył jeszcze przy boku Piotra Szafrańca marszałka nadwornego, którego syn był zaręczony z Małgorzatą (?) - siostrą Gniewosza. Bitwa odbywała się pod Tucholą, a informację o odniesionym tam zwycięstwie osobiście oświadczył królowi w Inowrocławiu, gdzie wówczas dwór przebywał. Towarzyszył później Jagielle w podróżach po kraju, służył radą i świadkował na licznych dokumentach. W 1413 roku, dokonuje podziału z bratem odziedziczonego Ćmielowa (Zamek Ćmielów wraz z całą wsią o tej samej nazwie około 1388 roku kupił ich ojciec, od braci Marcina podczaszego dobrzyńskiego i Mikołaja podkomorzego dobrzyńskiego z Baruchowa, herbu Doliwa. W 1425 r. Ćmielów zostaje sprzedany Janowi z Podlodowa, herbu Janina.) w ziemi sandomierskiej. W 1414 r., sprzedaje królowi rodzinne Dalewice za 1200 grzywien srebra wraz z prawem patronatu nad miejscowym kościołkiem, które Jagiełło przekazał na uposażenie księży katedry wawelskiej.
W roku 1420 i 1424 uczestniczył w dwóch wyprawach wojennych na Ruś. Tutaj też w roli rycerza i dworzanina, pomagając Witoldowi - Wielkiemu Księciu, władającym Litwą. W 1425 roku, Gniewosz rezygnuje dobrowolnie z urzędu podstolego krakowskiego (objął go po nim na krótko brat Dziersław) i powoli wycofuje się z wpływowego życia publicznego. Powodem tej decyzji jest choroba, wywołana najprawdopodobniej negatywnymi przeżyciami wojennymi. Dziś ten stan, a wtedy nie wyjaśniony określamy jako szok pourazowy. Pojawia się u człowieka, który jest wrażliwy, a który musi patrzeć i uczestniczyć w okrucieństwie walki. Prawa ustalonego ostrzem miecza, wszystko w imię Boga, władcy i sprawiedliwości.
Gniewosz pojawia się w dokumentach tylko w związku z transakcjami gospodarczymi i kłopotami rodzinnymi. W 1424 r. sprzedał dom w Krakowie (w którym ojciec gościł Wilhelma, "narzeczonego" królowej Jadwigi) konwentowi benedyktynów z Tyńca, a w 1428 r. pojawił się w związku z transakcją sprzedaży części Płaszowa i Sidziny. W 1431 r. procesował się z synami swojego zarządcy, którego oskarżał o zagarnięcie pieniędzy.
Jego żona Elżbieta, nie widząc poprawy stanu zdrowia, z pomocą jednego z najsłynniejszych wówczas mistrzów Uniwersytetu Krakowskiego, Stanisława ze Skarbimierza (Skalbmierza), dostaje od papieża unieważnienie małżeństwa. Zarzucała Gniewoszowi, że boskim zrządzeniem wpadł w szaleństwo. Oskarżała go, że dusił ją w łożu. Twierdziła, że jest groźny dla siebie i otoczenia. Podczas ataków choroby miał godzić brzytwą i nożycami w swoje gardło i trzeba było mu je siłą odbierać. Trzeba go było wiązać aż do uspokojenia. Elżbieta wkrótce (1428), ponownie wychodzi za mąż, za Jana Gniewosza z Oleksowa herbu Rawicz.
Osamotniony Gniewosz herbu Kościesza z podkrakowskich Dalewic, nie doczekał się potomstwa, spędził żywot w swoim dworku i najbliższym jego otoczeniu. Zmarł po roku 1445 roku. Godnie i honorowo, jak zobowiązuje przynależność do herbu i więź rodzinna, następcą urzędu podwawelskiego zostaje młodszy brat Gniewosza - Dziersław. Lecz tutaj urywa się ślad w karierze tej postaci. Może ktoś poświęci swój czas i w przyszłości opracuje biogram trzeciego przedstawiciela... Wtedy otrzymamy odpowiedź na pytanie: Jakim człowiekiem był ten podstoli krakowski?
opracowanie: Marcin Szwaja
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Polski Słownik Biograficzny; tom VIII; 1960
- Dariusz Piwowarczyk; Poczet rycerzy polskich XIV i XV wieku; Dom wydawniczy Bellona; Warszawa 2004
- Bartłomiej Paprocki; Gniazdo Cnoty, Zkąd Herby Rycerstwa slawnego Krolestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazowieckiego, Zmudzkiego, y inszych Państw do tego Krolestwa należących Książąt, y Panow początek swoy maią; wyd. Piotrkowczyk, Andrzej; Kraków 1578
- zbiory autora
- pl.wikipedia.org
- cmielow.info.pl
- bip.malopolska.pl
- bazhum.muzhp.pl
|
