Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie postaci, macie propozycję innych osób związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym artykule; prosimy o kontakt!
"Ludzie są ludźmi"
Adam Grzymała-Siedlecki (ur.: 21.01.1876 - zm.: 29.01.1967)
biogram
(fot. gazetacz.com.pl)
00_00_0000
Adam Grzymała - Siedlecki "Ludzie są ludźmi" taki tytuł nosi komedia Adama Grzymały - Siedleckiego wydana z okazji pięćdziesięciolecia jego pracy twórczej. Tytuł ten to symboliczny skrót będący kluczem do jego literackiego dorobku, odzwierciedlający w pełni jego miłość do drugiego człowieka i bystre oko wprawnego obserwatora ludzkich poczynań. Wybitny teatrolog, krytyk literacki, komediopisarz i prozaik, recenzent i kierownik literacki wielu scen teatralnych w Polsce.
AGS, właściwie Adam Franciszek Józef Siedlecki (ur. 29 I 1876 Wierzbno powiat proszowicki - zm. 29 I 1967 Bydgoszcz), kierownik literacki, reżyser, dyrektor teatru. Był synem pisarza gminnego Leona Siedleckiego uczestnika Powstania Styczniowego i Julii z Pieprzak-Czajkowskich. Używał wielu pseudonimów, m.in. Quis, Maus, Franciszek Wierzbiański, Jan z Marnowa.
W 1894 ukończył gimnazjum realne w Warszawie; uczęszczał potem do Szkoły Mechaniczno-Technicznej H. Wawelberga i S. Rotwanda. Występował w teatrze amatorskim. Za uczestnictwo w nielegalnych organizacjach samokształceniowych był aresztowany w 1896 i odsiadywał karę w Cytadeli.
Grzymała (herb szlachecki) (fot. wikipedia)
Jesienią 1897 wyjechał do Krakowa, gdzie kontynuował studia, równocześnie na wydziale matematycznym i humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie rozpoczął pracę dziennikarską. Debiutował w 1896 recenzją z Marcina Luby w warszawskim "Dzienniku dla Wszystkich", 1898-99 należał do zespołu redakcyjnego wydawanego w Krakowie akademickiego miesięcznika "Młodość", pisywał w krakowskim "Życiu", "Krytyce", współpracował z pismami o orientacji chrześcijańsko-demokratycznej. W 1902 odbył półroczną podróż do Włoch, nast. był korespondentem krakowskiego "Głosu Narodu" (1902-04). W tym czasie zaczął dodawać do swojego nazwiska herbowy przydomek Grzymała. Wiele publikował w "Czasie" (1906-1912), a także w pismach warszawskich, lwowskich i poznańskich. Był także współzałożycielem miesięcznika artystyczno-literackiego "Museion" (1911-1913).
Prowadził działalność pedagogiczną: w 1901-03 wykładał na Uniwersytecie Ludowym w Krakowie, 1903-05 uczył historii na tajnych kompletach w Warszawie. W 1905 został kierownikiem literackim nowo utworzonego przez F. Frączkowskiego Teatru Ludowego w Krakowie (był nim przez pół roku). Od połowy 1905 był nauczycielem literatury w szkole dramatycznej M. Przybyłowicza w Krakowie. Od połowy 1906 do 1911 był kierownikiem literackim krakowskiego Teatru Miejskiego pod dyrekcją L. Solskiego. Solski wspominał, że obejmując tę funkcję, G.-S. "miał się stać mężem opatrznościowym repertuaru w teatrze krakowskim". Współpracował tu m.in. przy wystawieniu "Cyda" Corneille'a Wyspiańskiego (1907), skomponował wieczór ku czci zmarłego Wyspiańskiego, dostosował do sceny "Cara Samozwańca" (1908) i "Noc listopadową" (1908). Należał do stałych bywalców Zielonego Balonika, w którym sporadycznie występował na estradzie (np. parodia S. Tarnowskiego), napisał także wspomnienia o początkach tego kabaretu ("Ludzie Zielonego Balonika", "Teatr" 1951 nr 9). Najczęściej preferował utwory J. Słowackiego, A. Fredry, A. Nowaczyńskiego, L. Rydla, K. H. Roztworowskiego, L. H. Morstina. 1916-1918 Grzymała Siedlecki był dyrektorem teatru im. Słowackiego.
(fot. Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Bydgoszczy)
Był jednym z organizatorów założonego w 1910 Związku Artystów i Artystek Teatrów Polskich w Galicji. W tym czasie prowadził też intensywną działalność krytyczno-literacką. W 1911 odbył podróż do Francji, Szwajcarii i Anglii.
W 1913 został kierownikiem literackim zespołu dramatu WarszawskiegoTeatru Rozmaitości (głównym reżyserem był wówczas L. Solski), a w roku 1914 wicedyrektorem i pełnił tę funkcję do 1915, kiedy zarząd Teatru Rozmaitości objęło zrzeszenie aktorskie. W przemówieniu wygłoszonym w T. Rozmaitości przed prem. "Zemsty" (26 XII 1913) sformułował program tego teatru, który miał nawiązywać do tradycji Komedii Francuskiej. Współpracował przy pierwszej inscenizacji warszawskiej "Nocy listopadowej" (Teatr Rozmaitości, 1915). Pod koniec 1915 należał do współorganizatorów otwartego w lutym 1916 Teatru Praskiego. Latem 1916 został dyrektorem teatrów miejskich w Krakowie (Teatru im. Słowackiego i Ludowego).
Jako dyrektor posiadał, zdaniem J. Warneckiego, "kwalifikacje wręcz wyjątkowe: krytyk i dramaturg, człowiek wielkiej pracy, energii, polotu, oddany teatrowi bez reszty. Gdyby nie powołanie pisarskie, byłby na pewno jednym ze znakomitszych reżyserów. Te jego analizy na próbach, ta trafność uwag przy omawianiu charakterów postaci scenicznych". W 1918 zrezygnował z funkcji dyr. teatrów krakowskich, ponieważ nie mógł dojść do porozumienia z krakowską Radą Miejską. Przeniósł się do Warszawy, gdzie do 1921 był współredaktorem "Tygodnika Ilustrowanego", a w 1920-25 "Rzeczpospolitej".
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości brał czynny udział w życiu politycznym. W 1920, w czasie wojny polsko-bolszewickiej, był korespondentem wojennym. Po 1926 r. występował przeciw rządom sanacyjnym.
(fot. gazetacz.com.pl)
Od 1926 do 1939 był publicystą i krytykiem teatr. "Kuriera Warszawskiego", jego recenzje "ujawniały niezwykłą znajomość niełatwego zawodu aktorskiego" (Warnecki); wybór tych recenzji ukazał się pt. "Z teatrów warszawskich 1926-1939" (Warszawa 1972). Od 1922 stale mieszkał w Bydgoszczy, gdzie zajmował się przede wszystkim pracą literacką. Pisał przeważnie komedie i farsy, grywane w wielu teatrach. Do najpopularniejszych należały: "Sublokatorka" (1922), "Popas Króla Jegomości" (1922), "Spadkobierca" (1924), "Maman do wzięcia" (1929); był też autorem powieści. W 1934 reżyserował w Instytucie Reduty własną komedię "Czwarty do brydża", w 1935 opublikował książkę poświęconą L. Solskiemu z okazji jego jubileuszu. Za pracę pisarską został wyróżniony w 1937 Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. W 1938 opracował scenariusz filmu o Solskim pt. "Geniusz sceny" (reż. R. Gantkowski). W 1939 wyjechał z Bydgoszczy i zamieszkał w Warszawie, 1940-41 pracował w RGO (Rada Główna Opiekuńcza - polska organizacja charytatywna działająca w czasie obu wojen światowych, obejmująca swoją działalnością Polaków). Aresztowany 11 XI 1942, do 28 II 1943 był więziony na Pawiaku. Po zwolnieniu z więzienia zamieszkał w Bielanach koło Grójca.
Po zakończeniu wojny wrócił do Bydgoszczy. W 1945-48 wykładał w bydgoskiej Szkole Dramatycznej, w sez. 1947/48 był jej dyrektorem. W 1949-52 wykładał historię teatru w bydgoskiej szkole instruktorów teatrów ochotniczych. Został Honorowym Członkiem Rady Teatr., powołanej przez Ministra Kultury i Sztuki (27 V 1946). Od 1946 był także kierownikiem literackim teatru w Bydgoszczy (do sezonu 1959/60). Reżyserował m.in.: "Ożenek" i "Przyjaciół" A. Uspienskiego w 1949 w Rzeszowie (tę ostatnią sztukę również w 1949 w Teatrze Młodego Widza w Krakowie), "Powrót posła" (1951), "Intrygę i miłość" (sezon 1954/55), "Rekina i Syrenę" (1956), "Wesele" (1958) w Bydgoszczy. W 1946 obchodził w Bydgoszczy jubileusz pięćdziesięciolecia pracy pisarskiej, w 1956 jubileusz sześćdziesięciolecia, a w 1961 jubileusz sześćdziesięciopięciolecia pracy pisarskiej i pięćdziesięciopięciolecia działalności teatralnej - z tej okazji nadano mu tytuł Honorowego Dyrektora Teatru Polskiego w Bydgoszczy. W ostatnim okresie życia poświęcił się pracy literackiej. Powstały wtedy ważne dla historii teatru i literatury książki wspomnieniowe: "Świat aktorski moich czasów" (Warszawa 1957), "Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim" (Warszawa 1961), zbiór szkiców "Na orbicie Melpomeny" (Warszawa 1966) i opublikowana pośmiertnie przez A. Woycickiego "Tadeusz Pawlikowski i jego krakowscy aktorzy" (Kraków 1971).
tablica poświęcona pamięci Adama Grzymały-Siedleckiego na frontonie domu gdzie znajduje się izba pamięci poświęcona artyście (fot. akant.telvinet.pl)
Za swą twórczość został uhonorowany Złotym Wawrzynem PAL (1937). Otrzymał nagrody literackie: miasta Bydgoszczy w 1956, województwa bydgoskiego za całokształt twórczości w 1957, im. W. Pietrzaka w 1964. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi w 1947, Krzyżem Komandorskim w 1956 i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polski w 1959.
Zmarł w Bydgoszczy 29 stycznia 1967, przeżywszy 91 lat, został pochowany na Cmentarzu Nowofarnym przy ulicy Artyleryjskiej.
W pierwszą rocznicę śmierci artysty, tj. 29 stycznia 1968 r. w Bydgoszczy została otwarta Izba Pamięci Adama Grzymały-Siedleckiego znajdująca się w mieszkaniu pisarza przy ulicy Karola Libelta 5/10. Na frontonie tego domu znajduje się tablica poświęcona jego pamięci projektu Michała Kubiaka. Jest ona w kształcie otwartej księgi, której kartę z lewej strony zdobi płaskorzeźba portretu literata z jego podpisem. Na prawej karcie księgi inskrypcja w której czytamy "W TYM DOMU MIESZKAŁ W LATACH 1945 -1967 LITERAT KRYTYK TEATRALNY KOMEDIOPISARZ ADAM GRZYMAŁA SIEDLECKI 1876 - 1967 TABLICĘ UFUNDOWANO Z WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU ROZWOJU KULTURY BYDGOSZCZ 1988"
izba pamięci (fot. wimbp.man.bydgoszcz.pl)
Artysta został patronem ulic w Bydgoszczy (na Wyżynach), w Proszowicach.
Adam Grzymała - Siedlecki w swoim dorobku posiada też wiele książek: (1909) Wyspiański. Cechy i elementy jego twórczości, (1921) Cud Wisły. Wspomnienia korespondenta wojennego, (1957) Świat aktorski moich czasów, (1961) Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim, (1965) Sto jedenaście dni letargu. Wspomnienia z Pawiaka z lat 1942/1943, (1967) Ludzie i dzieła, (1971) Tadeusz Pawlikowski i jego krakowscy aktorzy, (1972) Nie pożegnani, Rozmowy z samym sobą.
