Paweł z Przemankowa [Przemykowa], mity i fakty
Paweł z Przemankowa
(ur.: ??? - zm.: 29.11.1292)
po śmierci Leszka...
 |
| fragment nagrobka Henryka IV Prawego, rekonstrukcja polichromii (fot. wikipedia) |
21-08-2009
 o bezpotomnej śmierci Leszka Czarnego 30 września 1288 roku w Krakowie. Jako że władca ten nie pozostawił dziedzica, możni małopolscy wraz z biskupem krakowskim Pawłem z Przemankowa oraz rycerstwo sandomierskie i lubelskie na wiecu pod Sandomierzem powołali na tron krakowski Bolesława II Płockiego (mazowieckiego).
Jednak dzięki poparciu mieszczan i kasztelana Sułka z Miedźwiedzia, Henryk IV Probus opanował Kraków i przejął księstwo krakowskie. Biskup Paweł w sporach o tron krakowski po śmierci Leszka wspierał też jego przyrodniego brata księcia kujawskiego Władysława Łokietka. Kiedy Probus opanował Kraków uwięził biskupa krakowskiego, a jego dobra uległy konfiskacie. Tuż przed swoją śmiercią (książę został najprawdopodobniej otruty 23? czerwca 1290 roku we Wrocławiu), krzywdy te, naprawił jednak zapisując w swoim testamencie "...Chcemy zaś i rozkazujemy, aby książę polski, dziedzic nasz w ziemi krakowskiej, do kościoła św. Wacława w Krakowie, dla zbudowania nowego klasztoru (monasterium), dał sto grzywien złota. Chcemy także, aby ornaty, księgi i sprzęty kościelne krakowskie i tynieckie, zwrócone były kościołom przez posiadaczy, jacybykolwiek byli...".
 |
| Przemysł II (fot. pinakoteka.zascianek.pl) |
o Henryku IV w Krakowie na mocy w/w testamentu nastał Przemysł II. Na prośbę Pawła z Przemankowa, Przemysław, 12 września 1290 nadał kościołowi krakowskiemu prawo do pobierania dziesięciny z połowy dochodów żupy krakowskiej oraz mieszczaństwa. Balzer podejrzewa, że była to cena za wydanie ze skarbca katedralnego insygniów koronacyjnych (zostały one użyte do koronacji królewskiej Przemysława i jego trzeciej żony Małgorzaty w 1295 roku). Możliwe, że w przekazaniu insygniów "maczał palce" arcybiskup Jakub Świnka.
 ymczasem z pretensjami do Małopolski wystąpił książę czeski Wacław II. Roszczenia te znajdowały oparcie w darowiźnie ciotki Wacława, wdowy po Leszku Czarnym, Gryfinie, oraz nadaniach króla niemieckiego Rudolfa I. Oba dokumenty w myśl polskiego prawa nie miały żadnych podstaw, jednak siła militarna i bogactwo Czech spowodowała, że kandydaturę Wacława powszechnie przyjęto w Małopolsce (biskup Paweł, kapituła krakowska, możni, rycerstwo, mieszczanie).
Nie wiadomo, kiedy dokładnie rozpoczęły się rokowania Przemysława z Wacławem II. Musiały jednak zakończyć się one pomiędzy 6 stycznia (wydanie ostatniego dokumentu, w którym Przemysław użył tytułu księcia krakowskiego) a 10 kwietnia 1291 (pierwsze użycie tytułu przez Wacława II). Wiadomo też, że w drugiej połowie kwietnia oddziały czeskie dowodzone przez biskupa bamberskiego Arnolda były już na Wawelu.
 1291 biskup stanął na czele panów małopolskich, którzy pertraktowali w Lutomyślu z Wacławem II. Książę Wacław, 1 września podpisuje tam przywileje, gdzie miedzy innymi obiecuje obsadzanie urzędów księstwa miejscowymi panami, zobowiązuje się do nie nakładania nowych podatków i płacenia rycerzom zwyczajowego żołdu, potwierdzenie wcześniejszych immunitetów i przywilejów rycerstwa i duchowieństwa.
 |
| Wacław II (fot. pinakoteka.zascianek.pl) |
26 czerwca 1295 arcybiskup Jakub Świnka doprowadził Przemysła II do apogeum potęgi koronując go w otoczeniu biskupów poznańskiego, włocławskiego i płockiego na króla Polski. Nie było to wprawdzie królestwo, którego realna władza sięgała poza Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie, ale idea z pewnością odnosiła się do dawnego państwa wielkich Bolesławów.
ydarzeń tych, nie doczekał już biskup krakowski Paweł z Przemankowa. Zmarł on w Tarczku 29 listopada 1292 roku (L. Łętowski w katalogu biskupów podaję datę 30 listopada - "ostatni dzień listopada") na dworze biskupim po 26 latach piastowania urzędu biskupa krakowskiego. Został pochowany w Katedrze Wawelskiej.
Kilka miesięcy wcześniej w Starym Sączu 24 lipca 1292 r. zmarła księżna Kinga (Kunegunda), która welon zakonny otrzymała z rąk Pawła. Jej modlitwom przypisuje się ulgę jaką po trzech dniach ataku kamieni nerkowych doznał wcześniej biskup Paweł.
Następcą Pawła z Przemankowa zostaje Prokop pochodzący z Rusi, szlachcic z rodu Korczaków, prepozyt (przewodniczący kapituły kanoników - kapituły katedralnej lub kolegiackiej) gnieźnieński, sandomierski i kanonik krakowski, kanclerz księcia krakowskiego, sandomierskiego i sieradzkiego Leszka Czarnego.
 an Długosz w Żywotach biskupów krakowskich pisze o Pawle "...Mąż okrutny, cielesny i światowy, rzadko kiedy za ciężkie zbrodnie wyrzutami sumienia trapiony". Również niekorzystny obraz życia Pawła z Przemankowa (Przemykowa) nakreślił w sześciu wierszach napisanych po łacinie Krzysztof Kątski (opisał on, pod koniec XVI wieku, żywoty biskupów krakowskich wierszami). W XIX wiecznym tłumaczeniu wiersz poświęcony Pawłowi z Przemankowa brzmi:
On w borach, nie w kościele miał upodobanie;
Psy przekładał nad trzodę, lud twój, Chryste Panie.
Cóż, na łowach zabity? Mniszka uwiedziona?
Cóż księży strofujących wolność pohańbiona?
Wszystko można, nie wszystko służy, a zbrodniarzy,
Bystrem okiem Bóg wszystko widzący ukarze.
opracowanie: Andrzej Solarz
|
