Jan Chryzostom Proszowski i jego rodzina
Jan Chryzostom Proszowski
(ur.: 1599 - zm.: po 1677)
biogramy
 |
Wskrzeszenie Piotrawina dzieło Jana Chryzostoma Proszowski
(fot. fbc.pionier.net.pl) |
28-02-2018
Jakiś czas temu natrafiłem na informacje o "wziętym" w okresie polskiego baroku krakowskim malarzu Janie Chryzostomie Proszowskim. Zastanowiło mnie jego nazwisko PROSZOWSKI, zacząłem poszukiwać informacji, o tym czy miał on związek z naszym miasteczkiem.
Jak wiemy, dawniej nazwiska w jednoznacznym identyfikowaniu osób nie funkcjonowały zastępowało je określenie miejscowości, z której ona pochodziła, np. Marcin z Wrocimowic, Gniewosz z Dalewic, Dziersław z Makocic, Jan z Koszyczek itd. Gdy zaczęto posługiwać się nazwiskami bywało, że szczególnie ci którzy wyjechali z swojej rodzinnej miejscowości i zamieszkiwali inne przyjmowali nazwisko związane z nazwą swojego "gniazda" rodowego.
Myślę, że w przypadku tej "malarskiej rodziny" tak wyglądała droga ewoluowania ich nazwiska od "z Proszowic" do "Proszowski". "Twardych dowodów" na to nie ma, ale logika na to wskazuje, zresztą w informacji o ojcu Chryzostoma, Marcinie w wikipedi podano wprost, że pochodzi z proszowskiej rodziny. W wieku XV-XVI proszowskim mieszczanom nie wiodło się źle, ich dzieci mogły kształcić się na Akademii Krakowskiej, co dawało im możliwość zajmowania wysokich stanowisk w całym kraju i oczywiście na dworze królewskim.
Rodzina Proszowskich (Proszewskich) osiedliła się w Krakowie w pierwszej połowie XV wieku i wydała na świat kilku znanych z historii sztuki polskiej malarzy. Spróbujmy poznać kilku z nich, w tym najsłynniejszego Jana Chryzostoma. Zacznijmy jednak od jego ojca, Marcina.
Marcin Proszowski (??? - przed 1642 ?)
 |
| (fot. zbiory IKP) |
Nie jest znana jego data urodzenia, zmarł natomiast prawdopodobnie, przed rokiem 1642. Ożenił się z Dorotą, miał co najmniej dwoje dzieci Jana Chryzostoma i Wojciecha, oba byli również malarzami. Posiadał kamienicę przy ulicy Wiślnej, którą kupił w 1617 roku, natomiast w 1623 roku mieszkał już w kamienicy Podelwie przy ulicy Grodzkiej. W latach 1623-1624, za 30 grzywien wynajmował mieszkanie w kamienicy przy ulicy Szerokiej, którą po pożarze restaurował.
Uczył się zawodu malarza u mistrzów krakowskich, na czeladnika został wyzwolony w 1595 roku. Mistrzem został 1599 roku i już w roku następnym (1600) został wybrany na starszego cechu malarzy. Funkcję tę sprawował jeszcze kilkukrotnie, w roku: 1605, 1611, 1622, 1623, 1627 i 1632.
Niestety nie zachowała się żadne z jego dzieł, z różnych źródeł wiadomo tylko, że w 1629 roku zrobił "robotę malarską" w kaplicy bractwa włoskiego (tzw. Kaplicy Włoskiej) przy kościele franciszkanów, z którymi musiał się później procesować o zapłatę 162 florenów z ustalonej kwoty 212 florenów - uzyskał ją w 1630 roku. Malował prawdopodobnie chorągwie na pogrzeb Zygmunta III i jego żony Konstancji (10 zł za szt.).
Do mniej chlubnych dokonań Marcina było sfałszowanie w 1619 roku dyplomu szlacheckiego dla znanej rodziny krakowskich mieszczan.
W Słowniku malarzów polskich... Edwarda Rastawieckiego jest informacja, że w 1649 roku był wspomniany jako starszy cechu malarskiego co świadczyłoby o tym, że żył dłużej niż jest ogólnie przyjęte - do 1642.
Wojciech Proszowski (??? - ???)
|
|
| (fot. zbiory IKP) |
Niestety o tym, najprawdopodobniej młodszym bracie Jana Chryzostoma wiemy bardzo niewiele. Jest tylko kilka dat i wydarzeń powiązanych z jego osobą.
Wojciech, Albert Proszowski żył w XVII wieku. Był synem Marcina i Doroty. Do zawodu przygotowywał się pod okiem Stanisława Kiełbowicza i u niego uzyskał uprawnienia czeladnicze. 21 września 1642 roku podjął starania o przyjęcie do krakowskiego cechu malarzy, pracą mistrzowską miało być namalowanie krucyfiksu. Podejrzewa się, że otrzymał takie proste zadanie ze względu na swojego ojca, który wielokrotnie był starszym cechu i mistrzem malarskim.
Albo nie wykonał należycie tego dzieła, albo w międzyczasie wystąpił z cechu, ponieważ 12 czerwca 1651 roku stara się o przyjęcie do cechu znowu. Jego prace i informacja o nich nie zachowały się.
Istnieje jeszcze wzmianka o Wojciechu w aktach sądowych z 1639 roku.
Data śmierci, jaki i urodzin nie jest znana.
Jan Chryzostom Proszowski (1599 - po 1677)
|
|
| (fot. zbiory IKP) |
Najwybitniejszą postacią malarskiego rodu Proszowskich (Proszewskich) był Jan Chryzostom. Urodził się w Krakowie w roku 1599.
W latach 1624-1625 był pisarzem cechowym. Cech malarzy "sądował" się z nim w latach 1638-1640, o niepłacenie przez niego opłat cechowych. Sprawa skończyła się wystąpieniem Chryzostoma w 1640 roku z cechu.
Był nadwornym malarzem króla Jana Kazimierza, który polecił go w liście do władz miejskich Wrocławia datowanym w Poznaniu dnia 4 maja 1657 roku. Podróżował do Włoch celem podnoszenia swoich umiejętności, które i tak były przez współczesnych artyście bardzo cenione. W Ojczystych spominkach... czytamy: O nimże, mówi także współczesny jego Xiądz Grodziński: "W czasie zaięcia Krakowa przez Szwedów r. 1656, kiedy kościół N. Panny na Piasku iako w pobliżu murów miasto opasujących stoiący, a zatym obronie przeszkodny, Würtz Komendant Krakowa zburzyć kazał; szedł Jan Fers kawaler szwedzki, mąż ostrego rozsądku i waleczny woiennik (lecz heretyk), i napotkał Jana Proszowskiego w kunszcie malarskim sławnego męża, iął z nim rozmawiać i rzekł: obraz wasz (N. Panny cudami słynący) iuż iest zagrzebiony; ten z prędka lecz nie bez Boskiego natchnienia wnet odpowie: ale w krótce zmartwychwstanie."
Oprócz perturbacji sądowych z cechem malarzy, miał jeszcze kilka innych przygód z wymiarem sprawiedliwości. W 1635 roku konwent bielański pozwał go o oddanie kwoty 500 zł, W 1642 roku został skazany na zapłacenie należności za "płócienka", które pobrał ze sklepu dla starosty sądeckiego Konstantego Jacka Lubomirskiego
Występował także jako rzeczoznawca, w roku 1667 badał "dawność" obrazów wyobrażających życie i cuda św. Jana Kantego. W 1674 roku Jan mieszkał na krakowskim rynku w domu pod Baranami.
Tyle wiadomo o życiu Jana Chryzostoma Proszowskiego, a jakie informacje można znaleźć o jego twórczości?
 |
miedziorytowy wizerunek Stanisława Kazimierczyka, wykonany przez Jana Aleksandra Gorczyna na podstawie kompozycji Jana Chryzostoma Proszowskiego
(fot. wilanow-palac.pl) |
Przyozdobił na pewno w 1633 roku sklepienie kaplicy Królewskiej bielańskiego klasztoru Zakonu Kamedułów, wykonał także obrazy dla zamku w Suchej. W Szalowej znajduje się cudowny obraz św. Jana Kantego, którego autorstwo przypisuje się Janowi Chryzostomowi.
W Żywocie świątobliwym B. Stanisława Kazimierczyka... z 1660 roku ukazał się miedziorytowy wizerunek Stanisława Kazimierczyka, który ozdobił druk księdza Krzysztofa Łoniewskiego. Rycinę wykonał Aleksander Gorczyna na podstawie kompozycji naszego bohatera. Ten krakowski rytownik (Aleksander Gorczyna) wykonywał wiele rycin na podstawie dzieł Jana proszowskiego np.: popiersie G. Szymonowicza i St. Trembeckiego. Pracował także dla innych sztycharzy wykonując rysunki stron tytułowych różnych dzieł, np.: Jacka Liberiusza, Szymona Makowskiego, Krzysztofa Dorohostajskiego, Jana Dziedzica. Wykonał na karcie tytułowej komentarza Dunsa Scota do trzeciej księgi Piotra Lombarda, wydanego w Krakowie w 1655 roku, widok Kalwarii Zebrzydowskiej.
Znamy także rysunek tuszem wykonany przez naszego malarza pt. Wskrzeszenie Piotrawina. W 1662 złocił litery Arae Gratiarum, którą zamówił dla Akademii Krakowskiej prof. Marcin Radymiński.
Przypisywany jest także artyście portret Agnieszki Firlejowej znajdujący się w Muzeum Narodowym w Krakowie, wykonał też widok klasztoru Karmelitów Bosych w Czernej. Namalował także portrety Jana Kazimierza i Ludwiki Marii.
 |
przypisywany JCH portret Agnieszki Firlejowej
(fot. cyfrowe.mnw.art.pl) |
Z jego rysunku "sztychowana" była karta tytułowa do dzieła: Gospodyni Nieba y Ziemie naświetsza Panna Marya dwudzistą kazań na hymn kościelny O gloriosa Domina [et] etc. Po różnych w Krakowie kościołach od X. Jacka Liberiusza... sławiona.
 |
strona tytułowa dzieła ks. Jacka Liberiusza Gospodyni Nieba y Ziemie naświetsza Panna Marya... wg rysunku Jana Chryzostoma
(fot. fbc.pionier.net.pl) |
ks. Faustyn Proszowski (??? - 19.04.1715)
|
|
| (fot. zbiory IKP) |
O tym malarzu pisze ks. Aleksy Koralewicz w dziele Additament do kronik Braci mnieyszych S. Franciszka albo Genealogia Reformy... wydanym w Warszawie w roku 1722, na stronie 218. O. Faustyn Proszevius, mąż głębokiej prostoty, niewinnego życia i wielkiego nabożeństwa, malarz sławny, chwalebny: Konwent całej prawie prowincyi, pięknemi obrazami pracy rąk swoich, przyozdobił. - Umarł w konwencie bieckim d. 19. Kwietnia r. 1715. - (Biecz miasteczko w dawnem Województwie krak. ojczyzna Marcina Kromera).
Faustyn był najprawdopodobniej synem Jana Chryzostoma.
Do malarskiego rodu Proszowskich w artykule "Tomasz Dolabella, jego życie i dzieła - ustęp z dziejów malarstwa XVII stulecia w Polsce" zawartym w Roczniku Krakowskim tom XVI, dr Mieczysław Skrudlik zalicza jeszcze Wawrzyńca Proszowskiego, niestety nie udało mi się znaleźć żadnych informacji o tym artyście.
Jeszcze teraz w polskim światku artystycznym nazwisko Proszowski(a) jest spotykane. Czy to potomkowie krakowskiego rodu malarskiego, którego korzenie sięgają Ziemi Proszowskiej?...
opracowanie: Andrzej Solarz
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Michał Rożek; Proszowski (Proszewski) Jan Chryzostom (1599-1667) [w:] [w:] Polski słownik biograficzny tom 28
- Ambroży Grabowski; Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnej Polski. Diaryusze, Relacye, Pamiętniki itp..., tom I; Kraków 1845
- Ambroży Grabowski; Skarbniczka naszej archeologii Lipsk 1854
- Jan Samek; Kazimierz Lesiowski, malarz franciszkański wieku XVII i problem artystów zakonnych w sztuce polskiej epoki baroku; [w:] Folia historica Cracoviensia 1996
- Jacek Liberiusz; Gospodyni Nieba y Ziemie naświetsza Panna Marya dwudzistą kazań na hymn kościelny O gloriosa Domina [et] etc. Po różnych w Krakowie kościołach... Kraków 1650
- Edward Rastawiecki; Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, t. III; Warszawa 1857
- Edward Rastawiecki; Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, t. II; Warszawa 1851
- Stanisław Krzyżanowski (red.); Rocznik Krakowski, tom XVI; Kraków 1914
- Stanisław Tomkowicz; Powiat krakowski; [w:] Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej. Tom II; Kraków 1906
- pl.wikipedia.org
- gutenberg.czyz.org
- oxfordindex.oup.com
- fbc.pionier.net.pl
- gosc.pl
- wilanow-palac.pl
- cyfrowe.mnw.art.pl
|
