9 stycznia Roku Pańskiego 1431 zmarł po uroczystej mszy świętej wielebny mąż magister Stanisław ze Skarbimierza...
Stanisław ze Skarbimierza
(ur.: ok. 1365 - zm.: 9.01.1431)
biogram
 |
Stanisław ze Skarbimierza
(źródło: pl.wikipedia.org) |
31-05-2022
Stanisław ze Skarbimierza (Stanislaus de Scarbimiria; ze Skarbimierza, Skarbimirza, Skalmierza, Skalbmierza; Stanislaus Skarbirzski; Skarbimierczyk), pierwszy rektor "odnowionego" (1400-1401) Uniwersytetu Krakowskiego.
Urodził się około 1365 roku w Skalbmierzu (Skarbimierzu), jego ojcem był mieszczanin Jan. Z informacji rodzinnych widomo jeszcze, że jego brat Jan był sołtysem w Siemiechowie koło Tarnowa. Stanisław pierwsze lekcje pobierał w miejscowej, istniejącej (przynajmniej) od 1325 roku szkole kolegiackiej.
Po dalsze nauki wybrał się do Pragi, gdzie rozpoczął studia pod kierunkiem Konrada z Wormacji na Wydziale Sztuk Wyzwolonych uzyskał: tytuł bakałarza (23 listopada 1382 roku) i mistrza artium (9 lutego 1385). Około roku 1989 zapisał się na Wydział Prawa (kierował nim wówczas Łukasz Hezler z Legnicy). Ukończył go w 1396 uzyskując tytuł doktora dekretów (doctor decretorum). Wcześniej w 1391 roku na tym wydziale uzyskał tytuł bakałarza dekretów.
W czasie studiów przyjął święcenia kapłańskie i już wtedy rozpoczął intensywną pracę twórczą. W 1390 roku opracował 78 kazań w kolekcji zatytułowanej Liber conclusionum evangelicae veritatis, 20 kazań Super "Gloria in excelsis", 13 homilii De vulneribus Redemptoris, 13 kazań De materia indulgentiarum, 19 kazań De incarnatione Christi oraz traktat Repetitio de indulgentiis.
Pomimo studiów i działalności twórczej w Pradze (do 1396 roku) nie zerwał on kontaktów z rodzinnym krajem. Jego powiązania z krakowskim środowiskiem naukowym, kościelnym oraz zdobyty autorytet naukowy i zasługi dla Kościoła zaowocowały uzyskaniem w 1390 roku, tytułu kanonika skarbimierskiego (z rąk bp krakowskiego Jana z Radliczyc), w tym też okresie został z nadania królewskiego rektorem kościoła św. Piotra w Sandomierzu. W 1393 roku jako kaznodzieja uświetnił swoją mową wawelski ingres bpa Piotra Wysza.
W okresie 1390-3 mocno zaangażował się w prace nad reaktywacją Krakowskiego Studium Generalnego (prawdopodobnie wespół z Mikołajem z Gorzkowa i Mikołajem Wigandi z Krakowa i mistrzem sztuk wyzwolonych Bartłomiejem z Jasła). Działalność tą kontynuował po powrocie do kraju (1396), osiadł w Krakowie.
Najprawdopodobniej Stanisław swoje studia i karierę w strukturach Kościoła zawdzięcza dyskretnej protekcji królowej Jadwigi, co uprawdopodobnia uzyskanie przez niego stanowiska spowiednikiem Jadwigi i prawa do wygłoszenia pogrzebowego kazania nad trumną zmarłej 17 lipca 1399 roku królowej. Był pierwszym, który mówił o świętości królowej Jadwigi, w 1419 r. rozpoczął starania o jej kanonizację, a w roku 1426 brał udział w pracach komisji powołanej w tym celu przez arcybiskupa Wojciecha Jastrzębca.
Przedwczesna śmierć Andegawenki paradoksalnie przyspieszyła reaktywowanie Uniwersytetu Krakowskiego, już "pełnego" z czterema wydziałami (sztuk wyzwolonych, medycyny, prawa i "królowej nauk" teologii - zgoda papieża Bonifacego IX na erygowanie wydziału 11 stycznia 1397).
 |
Stanisław ze Skarbimierza
(fot. parafia w Skalbmierzu) |
Władysław Jagiełło 22 lipca 1400 r. ustanowił Kolegium Królewskie, a w cztery dni później 26 lipca wystawił dokument fundacyjny Uniwersytetu Krakowskiego. Stanisław ze Skarbimierza został pierwszym rektorem uczelni i w dniu 24 lipca rozpoczął wpisy immatrykulacyjne do metryki: serenissimus princeps et dominus, dominus Wladislaus Dei gracia rex Polonie, fundator huius venerabilis Universitatis et dotator piissimus. Wykład inauguracyjny z zakresu prawa kanonicznego wygłosił w dniu wydania aktu fundacyjnego Piotr Wysz (kanclerz uniwersytetu), a Stanisław wielką mowę na rozpoczęcie działalności uczelni "wobec króla, dostojników kościelnych i koronnych oraz całej rodzącej się korporacji mistrzów i studentów".
Jak pisze w swoim opracowaniu Roman Maria Zawadzki: [...] Zasługi S. w ostatecznym urzeczywistnieniu tego wiekopomnego dzieła królowej Jadwigi musiały być wysokiej rangi, skoro został desygnowany na pierwszego rektora krakowskiej uczelni. Swoją koncepcję nauki w ogóle, a uniwersytetu w szczególności, przedstawił w ideowo i doktrynalnie ważnej inauguracyjnej rekomendacji "universitas de novo fundata" [...]. W tekście tym najważniejsze miejsce w hierarchii nauk przyznawał teologii z tej racji, że uczyła prawd wiary i zasad życia prawdziwie moralnego. Podkreślał, że dopiero uniwersytet stwarza możliwość pełnego rozwoju człowieka pod względem kultury umysłowej i moralności. Wg niego ludzie wykształceni przynoszą zaszczyt Kościołowi, a jednocześnie umacniają potęgę państwa. Mowa S. była więc humanistyczną refleksją w duchu późnego średniowiecza, ale już antycypowała idee wł. renesansu. Należy podkreślić patriotyczny wydźwięk tej mowy, wszak expressis verbis skierowanej do Polaków ("disce igitur, Polone, ubi est prudentia"), co w tamtych czasach, a zwł. w takich okolicznościach nie było zbyt często stosowane. W czasie kadencji rektorskiej, ale i w latach następnych zabiegał o wzmocnienie fundamentów młodej uczelni krakowskiej i nadanie jej nowych impulsów rozwojowych [...].
W latach 1404-6 razem z Erazmem z Nysy, Andrzejem z Malborka, Franciszkiem z Brzegu i Wojciechem z Młodzaw - uczestniczył w pracach komisji uniwersyteckiej powołanej w celu ustalenia norm organizacyjnych i programu nauk na Wydziale Sztuk Wyzwolonych. W latach 1413-14 ponownie został rektorem Akademii.
Przez cały czas prowadzi działalność pisarską i kaznodziejską. Napisał miedzy innymi 9 kazań De octo beatitudinibus, 3 solilokwium (jedno z nich poświęcił zmarłej królowej Jadwidze Soliloquium de transitu Hedvigis, reginae Poloniae), 3 cykle kazań maryjnych: 21 kazań De materia viriginalium gaudiorum, 11 kazań Super Magnificat, 10 kazań De beata Maria Virgine. Około roku 1412 opracował kolekcję 94 kazań De tempore et de sanctis. W nieznanym okresie napisał cykl 51 kazań ściśle teologicznych Super symbolum Nicenum, kolekcję 114 kazań Sermones de sapientia Dei - teksty tworzone prawdopodobnie w latach 1407-15.
Angażował się także w aktualne dyskusje filozoficzno-teologiczne, np. sprawę husytyzmu, ok. 1424 r. napisał sześć Determinationes contra sectatores Wyklef et Joannis Hus, z czym merytorycznie wiążą się wspomniane wcześniej Consilia contra Henricum de Brega.
W ciągu całego życia napisał i wygłosił kilkadziesiąt kazań okolicznościowych. natomiast jako doktor prawa o dziwo nie napisał ani jednego dzieła ściśle prawniczego. Jednak swoją wiedzę prawniczą wykorzystał w okresie wojny z państwem krzyżackim (1409-1411), pisząc kazanie o wojnie sprawiedliwej i niesprawiedliwej Sermo de bello iusto et iniusto.
[...] Twórczość kaznodziejska Stanisława odzwierciedla tzw. nurt reformistyczny z końca XIV w., polegający m.in. na odrzuceniu egzemplów, pseudo-religijnych bajek i opowieści na rzecz teologicznie pogłębionej refleksji, opartej przede wszystkim na treściach biblijnych. W zanegowaniu wartości egzemplów jako konstrukcyjnego składnika kaznodziejskiej narracji S. posunął się tak daleko, że zrezygnował nawet z faktografii historycznej, zwłaszcza dotyczącej wydarzeń aktualnych. Wychodził bowiem z założenia, że kazanie powinno uczyć prawd Bożych, objaśniać tajemnicę objawienia, być kompetentnie, ale jednocześnie przystępnie podanym komentarzem biblijnym. Teksty S-a charakteryzują się oryginalnym przetwarzaniem cytatów biblijnych ("Wulgatę" bez wątpienia znał na pamięć) [...].
Wprawdzie nie pełnił żadnego urzędu państwowego, jednak w 1422 roku brał udział w polsko-krzyżackim procesie sądowym, jako procurator substitutus króla Polski Władysława Jagiełły. W 1429 Skarbimierczyk brał udział (z Adamem z Bandkowa, Janem Elgotem, Jakubem z Zaborowa i Tomaszem z Chrobrza) w opracowaniu memoriału w sprawie nielegalności koronacji Witolda na króla Litwy przez Zygmunta Luksemburskiego. Autorzy uważali, że Zygmunt Luksemburski jako król nie miał uprawnień do nadawania godności królewskiej, te bowiem przysługiwały tylko papieżowi i cesarzowi.
Na pewno, przed 28 październikiem 1402 roku Stanisław został kanonikiem katedralnym krakowskim i pewnie od tego czasu do r. 1423 pełnił funkcję kaznodziei katedralnego. Przed rokiem 1419 bp krakowski Wojciech Jastrzębiec ustanowił go wikariuszem generalnym krakowskim in spiritualibus.
Brał udział w synodach w Krakowie (1408), Kaliszu (1409), Wrocławiu (1410, 1415), Przemyślu (1415), Włocławku (1417) i Łęczycy (1422). Odegrał też istotna rolę przy formułowaniu statutów synodalnych wieluńsko-kaliskich ogłoszonych w roku 1422 przez arcybiskupa Mikołaja Trąbę.
Stanisław ze Skarbimierza zmarł 9 stycznia 1431 roku w Krakowie i został pochowany na Wawelu w Krypcie Doktorów pod krakowską katedrą. W "Kalendarzu krakowskim" odnotowano ten fakt opatrując go adnotacją, że ten iurista et theologus Maximus był najczulszym ojcem ubogich i sierot, a "Biblię" studiował przez całe dorosłe życie.
opracowanie: Andrzej Solarz
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Roman Maria Zawadzki; Stanisław ze Skarbimierza; [w:] Polski Słownik Biograficzny tom XLII, Warszawa-Kraków 2003
- Wojciech Sowała; Historia kapituły skalbmierskiej; [w:] Internetowy Kurier Proszowski
- Krzysztof Ożóg; Stanisław ze Skarbimierza - uczony w służbie Królestwa Polskiego
- Stanisław ze Skarbimierza, opracowanie Mirosław Korolko; Mowy wybrane o mądrości; Kraków 1997
- ipsb.nina.gov.pl/
- ptta.pl
- madeinswietokrzyskie.pl
- uj.edu.pl
- pl.wikipedia.org
- zanotowane.pl
- wsjp.pl
- staropolska.pl
- niedziela.pl
- sejm-wielki.pl
- 24ikp.pl
|
