Wybitny mierniczy, konspirator Auschwitz, przyjaciel rtm. Pileckiego
Władysław Surmacki ps. Stefan
(ur.: 20.10.1888 - zm.: 28.05.1942)
biogram
 |
Władysław Tadeusz Surmacki
(fot. Przegląd mierniczym) |
Proszowice, 14-06-2019
"Przegląd mierniczym" z 1937 roku (nr 2) wspomina wydarzeniu z 16 stycznia 1937: [...] w Paryżu w wielkim amfiteatrze Sorbony uroczystość 56-lecia istnienia Francuskiego Towarzystwa Topograficznego (Socićte de Topographie de France) połączona z rozdawaniem nagród osobom cywilnym i wojskowym za wybitne zasługi i prace w dziedzinie topografii i nauk pokrewnych. W tym roku Towarzystwo przyznało siedem odznaczeń honorowych, z których najwyższą nagrodę "Prix du President de la Republique" otrzymał po raz pierwszy cudzoziemiec, Polak, inż. Władysław Surmacki, podpułkownik artylerii w st. sp., b zastępca szefa Wojskowego Instytutu Geograficznego, prezes Stowarzyszenia Mierniczych Przysięgłych R. P. i wiceprezes Międzynarodowej Federacji Mierniczych [...].
Dla nas wydarzenie to ma szczególne znaczenie, wyjątkową osobą, która została wyróżniona tak wysokim odznaczeniem jest nasz krajan, Władysław Tadeusz Surmacki, który pod koniec XIX wieku urodził się w Proszowicach, poznajmy jego sylwetkę bliżej:
Podpułkownik Władysław Tadeusz Surmacki ps. Sławek, Stefan; urodził się 20 października 1888 r. w Proszowicach. Rodzicami byli Józef (ur. w Radomsku) i Maria Nimfa Wilczyńska (ur. w Pilicy w powiecie olkuskim córka Józefa i Wincencji z d. Czernicka). Ślub obył się w 1881 r. w Kielcach, zaraz po nim państwo młodzi wyjechali do Proszowic. Oboje pracowali w jednoklasowej szkole elementarnej, dodatkowo Józef uczył także w szkole niedzielno-rzemieślniczej. Władysław miał trójkę rodzeństwa starszych: Zofię i Jana, oraz najmłodszego Juliusza.
Rodzina Surmackich opuściła Proszowice przed rokiem 1900, zamieszkali w Warszawie przy ulicy Chłodnej 64. Władek podjął naukę w rządowej szkole realnej na Kanonii w Warszawie, ponieważ ówczesnych szkołach zaboru rosyjskiego język polski był zakazany, uczęszczał także na tajne komplety z językiem wykładowym polskim. W 1905 roku uczestniczył w strajku szkolnym, który wymógł na władzach carskich otwarcie średnich szkół prywatnych nauczających w języku ojczystym. Po otwarciu takich szkół przeniósł się do szkoły realnej Witolda Wróblewskiego (dzisiaj im. Tadeusza Czackiego), związał się wówczas z PPS-Frakcja Rewolucyjna. Szkołę ukończył w 1907 roku, jednak świadectwo dojrzałości otrzymał dopiero rok później, już w Suworowskim Korpusie Kadetów w Warszawie.
Od października 1908 roku do listopada 1909 odbywał służbę wojskową w 20. konnej baterii artylerii armii rosyjskiej, po ukończeniu szkoły podoficerskiej został bombardierem, a po czterech miesiącach awansowano go na podoficera. W sierpniu 1909 roku złożył egzamin na chorążego rezerwy. Zrezygnował z kariery wojskowej w carskiej armii i 25 września został "zwolniony do cywila". Będąc w rezerwie w listopadzie otrzymał mianowanie na chorążego rezerwy artylerii konnej.
Rozpoczął studia w Moskwie na Konstantynowskim Instytucie Mierniczym, po zdaniu egzaminów państwowych uzyskał dyplom inżyniera miernika. Studia ukończył na początku 1914 roku, w 1913 roku odbył dwumiesięczne ćwiczenia wojskowe przy 16. Brygadzie Artylerii Polowej. Na studiach związał się z organizacją Pomocy Studentów Polaków "Bratniak" w "Sokole" oraz brał udział w działaniach konspiracyjnej Ligii Niepodległościowej. Po ukończeniu studiów do powołania go do wojska (sierpień 1914) pracował w Biurze Melioracji Wodnych, które oddelegowało go na Ukrainę do prac melioracyjnych na terenie guberni czernihowskiej.
Po wybuchu I wojny światowej w grudniu został przydzielony do rosyjskiej Gwardyjskiej Brygady Artylerii, jednak na skutek choroby na front wyruszył dopiero w lutym roku następnego. Walczył na frontach północno i południowo-zachodnim. W maju został awansowany na stopień podporucznika (ze starszeństwem od 1 kwietnia), a w następnym roku na porucznika (z starszeństwem od 7 października 1916 r.).
Gdy w 1917 roku Związek Wojskowych Polaków II Korpusu Gwardii zorganizował Zjazd Wojskowych Polaków II Armii został na nim wybrany na I. Ogólny Zjazd Związków Wojskowych Polaków, który odbył się w czerwcu, w Piotrogrodzie.
7 listopada 1917 roku wstąpił do I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego, brał udział w walkach o Mińsk Litewski (marzec 1918) - został za nie wyróżniony w czerwcu amarantową wstążeczką. W tym miesiącu został także awansowany na podkapitana (star. od 1 sierpnia 1917).
Po rozformowaniu Korpusu (27 czerwca 1918) wrócił do Warszawy i zaczął współpracę z Polską Komisją Wojskową - zorganizował dział topografii wojskowej, w listopadzie brał w rozbrajaniu Niemców. 5 listopada wstąpił do Wojska Polskiego, gdzie utworzył Sekcję Topograficzną Ministerstwa Spraw Wojskowych - został jej pierwszym dowódcą. Niedługo po tym objął kierownictwo sekcji geodezyjnej Instytutu Wojskowo-Geograficznego.
 |
ppłk Władysław Tadeusz Surmacki
(fot. audiovis.nac.gov.pl) |
Równocześnie działał i instytucjach cywilnych, należał do założycieli Koła Inżynierów Mierniczych przy Stowarzyszeniu Techników w Warszawie (8 listopada 1918), został zastępcą prezesa. W styczniu 1919 roku z ramienia MSWojsk uczestniczył w I. Powszechnym Polskim Zjeździć Mierniczych RP.
Po wybuchu wojny z sowietami (luty 1919) na własną prośbę wraca do służby liniowej, w Poznaniu organizuje dywizjonu zapasowy artylerii lekkiej na Sołaczu i obejmuje nad nim dowództwo, dostając jednocześnie awans na stopień majora. 8 sierpnia objął dowództwo stacjonującego w Wielkopolsce 2. dywizjonu 17. pułku artylerii piechoty. Przez kolegów z jednostki został wybrany na przewodniczącego Oficerskiego Sądu Honorowego przy sztabie pułku.
Od 17 maja 1920 roku był dowódcą grupy artylerii w składzie I. Armii na Froncie Litewsko-Białoruskim. Brał udział w ciężkich walkach z sowietami nad rzeką Serwecz, uczestniczył w odwrocie wojsk polskich na przedpola Warszawy. W lipcu i sierpniu dowodził 17. pułkiem artylerii piechoty w walkach V Armii nad Wkrą. W sierpniu 1920 roku pułk zostaje wcielony do I Armii i bierze udział w bitwie nad Niemnem. 19 września Surmacki zostaje dowódcą 1. dywizjonu artylerii konnej. W kwietniu 1921 roku kończy we Lwowie dwumiesięczny kurs dla wyższych oficerów. Po powrocie do dywizjonu obejmuje 5 czerwca dowództwo garnizonu Góra Kalwaria. 8 czerwca 1922 roku zostaje awansowany na stopień podpułkownika (ze starszeństwem od 1 czerwca 1919).
 |
Warszawa 6.02.1926, dowódca 1DAK ppłk Władysław Surmacki udziela wyjaśnień dowódcy Okręgu Korpusu, gen. Juliuszowi Tadeuszowi Tarnawie-Malczewskiemu
(fot. audiovis.nac.gov.pl / Witczak-Witaczyński Narcyz) |
 |
Warszawa 6.02.1926, gen. Juliusz Tadeusz Tarnawa-Malczewski oraz dowódca 1 DAK ppłk Władysław Surmacki zwiedzają stajnie 2 baterii
(fot. audiovis.nac.gov.pl / Witczak-Witaczyński Narcyz) |
8. czerwca 1925 obejmuje dowództwo 2. dywizjonu artylerii konnej. W trakcie przewrotu majowego Józefa Piłsudskiego (1926), Surmacki opowiedział się po stronie rządu. Po ukończeniu w Toruniu, 1 lipca 1926 roku kursu dla dowódców pułku nie wrócił już do służby liniowej. W październiku dostaje przydział do Wojskowego Instytutu Geograficznego na stanowisko zastępcy szefa. Od grudnia 1927 roku będąc przewodniczącym komisji regulaminowej instrukcji topograficznej dla artylerii miał Duzy wpływ na szkolenie kadr topografów wojskowych, na dostosowaniu map do potrzeb nowoczesnej artylerii. Pod jego kierownictwem uaktualniono i ujednolicono mapy topograficzne Polski. Od 1928 roku prowadził wykłady na Politechnice Warszawskiej z rachunku wyrównawczego, był asystentem prof. Warchałowskiego na Wydziale Geodezyjnym.
31 maja 1929 roku podpułkownik Władysław Surmacki przechodzi w stan spoczynku, tworzy w Warszawie własne dobrze prosperujące biuro miernicze. Został osadnikiem wojskowym w powiecie lidzkim woj. nowogródzkie (obecnie na terytorium Białorusi). Działa aktywnie w różnych organizacjach branżowych: przewodniczył Kołu Inżynierów Mierniczych przy Stowarzyszeniu Techników Polskich w Warszawie (1927-36), przewodniczył Związkowi Polskich Zrzeszeń Mierniczych, stał na czele delegacji polskich zrzeszeń mierniczych na Międzynarodowych Kongresach Mierniczych. Wchodził w skład Zarządu Stowarzyszenia Techników Polskich, był współinicjatorem utworzenia Stowarzyszenia Mierniczych Przysięgłych RP (w latach 1935-38 był prezesem).
Prowadzi działalność publicystyczną, miedzy innymi na łamach "Przeglądu Mierniczego" i "Wiadomości Służby Geograficznej".
Za aktualizacje map Polski, w styczniu 1938 roku otrzymał, jako pierwszy cudzoziemiec Nagrodę Prezydenta Republiki Francuskiej, przyznawaną przez Francuskie Tow. Topograficzne.
We wrześniu 1939 roku Pułkownik zgłosił się ochotniczo do wojska, ale został odrzucony ze względu na wiek (być może były to jeszcze echa przewrotu majowego). W pierwszych dniach września 1939 r. przedostał się w raz z rodziną (żoną i córką) na wschód do Lidy, jednak po wrześniowej napaści sowieckiej, w grudniu powrócił przez Wolno do stolicy, gdzie za namową swego przyjaciela ppor. Witolda Pileckiego związał się od grudnia z podziemiem zbrojnym.
Przyjął pseudonim "Stefan" i objął stanowisko szefa Oddziału III (wyszkoleniowo-operacyjnego) w Tajnej Armii Polskiej. W maju 1940 r. został szefem Sztabu Głównego tej organizacji, po ppor. Pileckim. W sierpniu 1940 roku ppułk Surmacki zostaje aresztowany przez Niemców i osadzony na Pawiaku, 14 sierpnia pierwszym warszawskim transportem przewieziono go do obozu koncentracyjnego Auschwitz w Oświęcimiu przydzielono mu numer obozowy 2759.
Z racji wykształcenia skierowano go do pracy w komandzie biura budowlanego oraz komandzie mierniczym. Zadania, które wykonywał, umożliwiały mu wyjście poza teren obozu. Swoją uprzywilejowaną sytuację wykorzystywał do przemycania listów oraz od października pomagał Pileckiemu w tworzeniu wojskowego podziemia w Auschwitz. W ten sposób powstał Związek Organizacji Wojskowej, na którego czele stanął Witold Pilecki. Surmacki (nr 2759) kierował tzw. pierwszą górną piątką ZOW-u, do której oprócz niego należeli: kpt. dr. Władysław Dering (nr 1723), rtm. Jerzy de Virion (3507), Eugeniusz Obojski (nr 194) i Roman Zagner. (nr - brak danych). Ta piątka została zaprzysiężona przez Witolda Pileckiego.
Władysław Surmacki został zwolniony z Auschwitz w marcu 1942 roku dzięki staraniom byłego profesora politechniki z Karlsruhe Heinricha Merkla, po powrocie do Warszawy miał zameldować się na Gestapo. Z obozu "Stefan" przywiózł do stolicy raport Pileckiego o sytuacji w obozie i Związku Organizacji Wojskowej dla komendy ZWZ.
Po zameldowaniu się na Gestapo (dwa dni później) Surmacki został ponownie zaaresztowany i osadzony na Pawiaku. W nocy z 27 na 28 maja 1942 roku rozstrzelano go w zbiorowej egzekucji w lesie Sękocińskim (koło Magdalenki). Pochowany został w bezimiennym grobie na cmentarzu parafialnym w Łazach. W 1946 r. szczątki jego i pozostałych 222 ofiar ekshumowano i przeniesiono na lokalny cmentarz parafialny w Łazach.
 |
dr Alina Surmacka Szcześniak (1925-2016), naukowiec ds. żywności, dyrektor w General Foods oraz redaktor założycielka Journal of Texture Studies
(fot. texturetechnologies.com) |
Tablica pamiątkowa poświęcona Władysławowi Surmackiemu została odsłonięta 16 września 1974 r. w podziemiach kościoła Św. Marcina w Warszawie, 28 maja 1992 r. (w pięćdziesiątą rocznicę rozstrzelania więźniów) odsłonięto drugą w Katedrze Garnizonowej Wojska Polskiego w Warszawie, tuż pod tablicą Witolda Pileckiego, na uroczyste odsłonięcie przybyła ze Stanów Zjednoczonych córka Władysława, Alina Surmacka Szcześniak wraz z synem Andrzejem Szcześniakiem oraz rodzina z Radomska.
Został odznaczony: Krzyżem Walecznych trzykrotnie (1921, dwukrotnie w 1922), Medalem Niepodległości, Medalem "Polska Swemu Obrońcy", Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Komandorią Orderu Korony Rumuńskiej, francuskimi Palmami Akademickimi w stopniu Oficera Akademii (1934), Orderem Kawalerskim Korony Belgijskiej, Medalem Interallieede la Grandę Guerre oraz Krzyżem Oświęcimskim (pośmiertnie w 1989).
W 1998 roku, XXI Kongres FIG w Brighton jednomyślnie podejmuje uchwałę o nadaniu pośmiertnie Władysławowi Surmackiemu godności Honorowego Prezydenta FIG, z tej okazji wyryta został mosiężna tabliczka, która została przekazana córce pułkownika.
Ożenił się 15 lutego 1922 r. w Warszawie z Zofią Szukiewicz urodzoną w Wilnie. Miał jedną córkę Alinę (ur. w 1925 r. w Warszawie). Obie po zakończeniu wojny wyjechały do USA.
 |
Władysław Surmacki z żoną i córką
(fot. geoforum.pl) |
opracowanie: Andrzej Solarz
Za pomoc przy tworzeniu biogramu chciałbym specjalnie podziękować p. Ludmile Pieczak Redaktor Naczelnej i panu Ryszardowi Rusowi przewodniczącemu Sekcji Historii i Tradycji "Przeglądu geodezyjnego", oraz pani Jolancie Kawie z "Polskiego słownika biograficznego".
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Zdzisław G. Kowalski i Józef Piłatowicz; Surmacki Władysław Tadeusz (1888-1942); [w:] Polski Słownik Biograficzny tom 46
- Alicja Surmacka; Juliusz Surmacki (1892 -1942). Listy z obozu w Oranienburgu; [w:] Zeszyty radomszczańskie, tom VIII (2014)
- SURMACKI Władysław Tadeusz [1888 - 1942]; [w:] Geodeci i kartografowie polscy. Słownik biograficzny
- Feliks Kiryk (red.); Proszowice. Zarys dziejów do 1939 roku; Secesja; Kraków 2000
- Ryszard Rus; Wysokie odznaczenie Polaka; [online:] sigma-not.pl (przegląd geodezyjny)
- Stanisław Kluska; XXXV Zjazd Delegatów Stowarzyszenia Geodetów Polskich; [w:] Przegląd geodezyjny, nr 7 lipiec 2004
- WALD; Apel o pamięć o mierniczym; [w:] Dziennik Polski z 16 lipca 2005
- pl.wikipedia.org
- czacki.edu.pl
- aktivlife.eu
- bcpw.bg.pw.edu.pl
- naszemiasto.pl
- geoforum.pl
- auschwitz.org
- sgp100lat.pl
- audiovis.nac.gov.pl
- genealodzy.pl
- encyclopedia.ushmm.org
- dws-xip.pl
- 6millionsdemesfreres.com
- biogramy.pl
- laurahuta.blogspot.com
- wbc.poznan.pl
- prawy.pl
- artsandculture.google.com
- texturetechnologies.com
|
