Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie postaci, macie propozycję innych osób związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym artykule; prosimy o kontakt!
Przywódca "Powstania Ludwika Mazarakiego"
Ludwik Mazaraki herbu Newlin (ur.: 1813 - zm.: 13.01.1880)
herb Szembek (fot. Herbarz Polski)
Herb NEWLIN - opis wg. Niesieckiego
Powinna być strzała złota, prosto do góry ostrzem wyrychtowana, przez środek jej krzyż idzie, między dwiema gwiazdami, w równi od siebie odległemi, w polu błękitnem, na hełmie z korony jest czarnego orła skrzydło, barkiem W prawą stronę obrócone, które strzałą przeszyte w prawą tarczy.
17-09-2009 [20-03-2018]
Ludwik Mazaraki herbu Newlin uczestnik powstań w 1831 i 1846 roku, pułkownik, sybirak. Urodził się w Wyciążu pod Krakowem w 1813 roku, zmarł 13 stycznia 1880 w Niegardowie i został pochowany na tutejszym cmentarzu. Był synem Karola Józefa Mazarakigo (1782-1841) generalnego zarządcy dóbr królewskich województwa krakowskiego, (miedzy innymi Hebdowa, Kowali, Więckowic) i hrabianką Józefina von Girtler (1795-1822). Miał liczne rodzeństwo: siostry - Aleksandrę, Eleonorę, Henrykę oraz brata Aleksandra-Henryka; miał też rodzeństwo przyrodnie z drugiego małżeństwa ojca z Julią Dworakowską h. Korwin, siostry: Emilię, Józefatę, Anielę, Karolinę, Helenę oraz braci Leonarda-Kazimierza i Kazimierza-Waleriana. Ojciec Ludwika z nielegalnego związku z Rozalią Korytkowską miał syna Walerego Mazarakiego.
herb Newlin (fot.jurzak.pl)
Rodzina ojca - ród Mazarakich, wywodziła się od książąt despotów Janiny w Epirze. W XVII wieku Krzysztof Mazaraki przybył na Ruś, gdzie stał się najbogatszym kupcem. Jego syn Jan otrzymał polski indygenat (uznanie obcego szlachectwa) z rąk króla Jana Kazimierza. Karol Mazaraki był potomkiem Jana. Matka była bratanicą Sebastiana Girtlera, rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i senatora Wolnego Miasta Krakowa.
Uczęszczał do Gimnazjum Św. Barbary w Krakowie, gdzie w 1830 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. Gdy wybuchło Powstanie Listopadowe w nocy z 29 listopada na 30 listopada 1830 roku, Ludwik zaciągnął się w Miechowie do 2 pułku Krakusów (2 Pułk Jazdy Krakowskiej) ppłk Antoniego Paszyca i odbył całą kampanię 1831 roku. Po klęsce powstania powrócił do Hebdowa i początkowo dzierżawił odstąpione mu przez ojca Winiary, później Luborzycę, gdzie był właścicielem dużej stadniny koni.
jeździec 2. Pułku Krakusów konnych (fot.wikipedia)
W 1845 roku zaczął uczestniczyć w konspiracyjnym ruchu niepodległościowym i wkrótce stał się jego czołową postacią. W 1846 roku należał już do głównych organizatorów i dowódców w ówczesnym powiecie Miechowskim. Wspólnie z gronem związanych z nim działaczy zabiegał o pozyskanie chłopów dla sprawy narodowej.
Z jego rozkazu w dniu 18-21 lutego 1846 miedzy innymi w Nowym Brzesku, Igołomi, Luborzycy, Wawrzeńczycach odczytano manifest Rządu Narodowego. Na punkcie zbornym pod Łaganowem (20 lutego), razem z krewnym Franciszkiem Mazarakim i szwagrem Alojzym Wendą, Ludwik Mazaraki zebrał konny oddział powstańczy w sile ok. 30 ludzi i zajął Proszowice. Rozbroił też kilka posterunków rosyjskiej straży granicznej i celnej w Biórkowie, Igołomi, Baranie i Zielonej.
Nieufna postawa chłopów, niechęć szlachty oraz koncentracja wojsk rosyjskich w Kielcach i Miechowie, zmusiły Mazarakiego do przejścia (23 lutego) granice Wolnego Miasta Krakowa Rzeczpospolitej Krakowskiej, z Miechowskiego przedostało się wówczas ok. 200 powstańców.
Opisywane wyżej wydarzenia są określane w Wikipedii moim zdaniem niesłusznie powstaniem miechowskim (nie dotyczyły one przecież Miechowa wprawdzie odbywały się one w ówczesnym powiecie miechowskim ale samo miasto nie brało w tych wydarzeniach udziału). Spotkałem się z dwoma innymi określeniami, które trafniej oddają istotę lutowych wypadków: "Ruchawka Ludwika Mazarakiego" -kraj.com.pl i "Powstanie Ludwika Mazarakiego" - powstanie1863.zsi.kielce.pl.
Szarża krakusów na Rosjan w Proszowicach (fot.akoteka.zascianek.pl)
Muzeum Sztuki w Łodzi posiada akwarelę Juliusza Kossaka z 1866 roku pt. "Szarża krakusów na Rosjan w Proszowicach". Myślę, że jest to dzieło odnoszące się do powstania Mazarakiego, jednak w internecie natknąłem się na taki opis powiązany z tym obrazem "...Zygmunt Jordan herbu Trąby ... W 1846 w Galicji przygotowywał wybuch powstania krakowskiego. Gdy w wyznaczonym przez niego miejscu zamiast 2000 ludzi zgromadziło się 200 powstańców, którzy szybko zaczęli się rozchodzić, nie zrezygnował z walki i na czele 40 ludzi zaatakował sotnię kozaków w Proszowicach, rozbijając ją..." (wikipedia). Miejsce i czas oraz zawarte w informacje są bardzo podobne do opisywanego wyżej przeze mnie zajęcia Proszowic przez Ludwika Mazarakiego. (Może natknie się na tą stronę ktoś, kto posiada wiedzę na ten temat i rozstrzygnie jednoznacznie ten dylemat.)
W Krakowie Rząd Narodowy mianował Ludwika Mazarakiego pułkownikiem i powierzył mu sformowanie pułku Krakusów. Wykazał się on dużymi zdolnościami organizatorskimi i w ciągu kilku dni utworzył trzy szwadrony jazdy. Pełnił służbę patrolową nad granicą rosyjską, w dniu 24-02 zajął komorę celną w Michałowicach.
kopiec - pomnik poświęcony powstańcom krakowskim poległym 26 lutego 1846 usypany w 1906 roku (fot.gdow.pl)
26 lutego 1846 roku pod Gdowem doszło do bitwy, w której Mazaraki dowodził 2-gim szwadronem Krakusów. Niewielkie siły wojsk austriackich dowodzone przez pułkownika Ludwiga von Benedeka, które wyruszyły z Tarnowa wzmocnione przez chłopów uzbrojonych w kosy, cepy i widły z Marszowic, Nieznanowic i Pierzchowa starły się z wojskami powstańczymi dowodzonymi przez pułkownika Adama Suchorzewskiego. Idący z Łazan oddział powstańcy liczący 500 ludzi zaatakował idące od strony Bochni siły austriackie (Suchorzewski nie zjawił się na placu boju, a dowiedziawszy się o klęsce uciekł w kierunku Dobczyc, zabierając kasę powstańczą). Doszło do bardzo zażartej bitwy, w czasie której powstańcy ponieśli klęskę. Tylko niewielka część oddziału zdołała ujść do Krakowa. Otoczeni powstańcy, zebrali się pod murem cmentarza, gdzie zostali wymordowani co do jednego, dało to sygnał do tzw. "rabacji galicyjskiej". Ogółem, podczas bitwy zginęło 154 Polaków, którzy zostali potem pochowani w trzech dołach na cmentarzu. Następnego dnia Austriacy zajęli Wieliczkę.
Po upadku powstania podobnie jak wielu powstańców z Królestwa został internowany w Koźlu, uciekł i powtórnie złapany został wydany przez Prusaków władzom rosyjskim (wrzesień 1846), był więziony kolejno w Kielcach, cytadeli warszawskiej i Modlinie. Skazany 28 kwietnia 1848, wraz ze szwagrem Alojzym Wendą na katorgę i zesłany do pracy w kopalniach ołowiano - srebrnych Nerczyńska w Petrowskim Zawodzie. Spędził w nich 7 lat, kilka lat przebywał też w Permie, Piotrowsku i Wiatce.
W lutym 1859 przez Irkuck Ludwik Mazaraki powrócił do Luborzycy, którą dzierżawiła wówczas jego żona Emilia Wenda von Vendt (1812-1900). Złamany ciężkimi przejściami, chory na astmę ostatnie lata życia spędził wraz z żoną w Niegardowie gdzie 13 stycznia 1880 zmarł bezpotomnie. Jego zwłoki spoczęły na miejscowym cmentarzu.
grób Ludwika Mazarakiego na cmentarzu w Niegardowie (19-09-2009) (fot.Andrzej Solarz)
opracowanie: Andrzej Solarz; uzup. Marcin Szwaja
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
materiały IKP
wikipedia
Mazaraki Ludwik biogram; Jan Staszel; "Polski słownik biograficzny" tom 20; 1975
Opisanie zabajkalskiej krainy w Syberii; Agatona Gillera; Lipsk 1867
Stuletnia walka narodu polskiego o niepodległość; Bolesław Limanowski; Lwów 1906
