Małoszowscy Ponińscy...
Stanisław Kalikst Poniński herbu Łodzia
(ur.: 3.02.1805 - zm.: 18.10.1860)
 |
| kościół w Małoszowie (fot. zbiory M.Szwai) |
 |
| herb Łodzia (fot. pl.wikipedia.org) |
14-11-2019
Jest taka miejscowość w powiecie kazimierskim, która ma ciekawe rodowe tajemnice. Znajduje się tam kościół, a w nim jest kilka tablic epitafijnych, należących do rodziny Ponińskich herbu Łodzia. Zapoznając się z materiałem biograficznym, spoczywających tam osób, uznałem że zasługują na troszkę większe opracowania. Może ich dokonania, przyczynią się do lepszego poznania historii Polski, połączonej z tą wioską w dobie Powstania Listopadowego, Wielkiej Emigracji czy Wiosny Ludów. Oto ONI:
Hrabia Stanisław Kalikst Ferdynand Poniński; urodził się 3 lutego 1805 roku na przedmieściu w Wesołej koło Krakowa. Był synem Franciszka Ksawerego (sędziego pokoju w Skalbmierzu) od 1805 roku właściciela dóbr ziemskich w Małoszowie i Karoliny z Masłowskich herbu Samson. Edukację zdobywał w krakowskich szkołach i w korpusie kadetów w Kaliszu. W 1823 roku wstępuje do pułku grenadierów gwardii w Warszawie.
Podporucznik jazdy Stanisław Poniński jako jeden ze współorganizatorów spisku podchorążych, obok Piotra Wysockiego, Ludwika Nabielaka i Seweryna Goszczyńskiego zapisał się w słynnym ataku na Belweder, należał do tzw. "grupy ogrodowej", której jednym z zadań było uniemożliwienie ewentualnej ucieczki "ptaszka" - tj. Konstantego, przez ogród. A który był sygnałem do wybuchu powstania listopadowego. Długo oczekiwany akt ten dokonał się w nocy przed godziną 19.00, dnia: 29 listopada 1830 roku.
 |
| atak spiskowców na Belweder, 29 listopada 1830 (fot. pl.wikipedia.org) |
[...] Dowodził oddziałem składającym się z młodzieży studenckiej, który zaatakował siedzibę Wielkiego Księcia Konstantego [...] Zamiar nie udał się-Konstanty zdołał się ukryć w damskiej komnacie, gdzie rycerscy powstańcy nie chcieli wchodzić. Przez to zamach się nie udał. Pod osłoną nocy uciekł do oddziałów rosyjskich i wycofał się z Warszawy. Wówczas to podchorążowie wprowadzeni przez Wysockiego z Łazienek, po połączeniu się z grupą "belwederczyków", przebili się przez pierścień kawalerii rosyjskiej do Placu Trzech Krzyży. Gdzie stoczyli kilkugodzinną walkę z generałami i pułkownikami o oddziały polskie. Zabito nawet kilku generałów występujących przeciw powstańcom [...].
Dążenia spiskowców trafnie określił jeden z nich, Maurycy Mochnacki: [...] Choćby nawet przyszło stracić Polskę, jaką dzisiaj macie, to ja lepiej straćcie, niźli byście mieli skazać na rusztowanie (szubienicę) sam zamysł odbudowania całej i niepodległej [...].
Po kapitulacji wojsk polskich emigrował do Francji, mieszkał mieście Besancon. W 1833 roku, jako przedstawiciel ruchu karbonarskiego, podejmuje próby nawiązania kontaktów z rewolucjonistami niemieckimi w Frankfurcie nad Menem. Jego pobyt na obcej ziemi przedłuża się, z obawy przed zaoczną karą śmierci z 11 listopada z 1833 r. Przebywa w Szwajcarii, będąc uczestnikiem wyprawy sabaudzkiej, i pełniąc tam funkcję dowódcy plutonu milicji.
 |
| Adam Jerzy Czartoryski (fot. pl.wikipedia.org) |
W 1834 r., przenosi się do Anglii. W Edynburgu, zarabia jako prywatny nauczyciel. Wykładał rodakom historię, geografię i język angielski. Interesował się współczesną filozofią francuską i angielską. Pracował jako agent win francuskich z plantacji księcia Montebello. Angażuję się tam w politykę księcia Adama Czartoryskiego i słynnym Hotelem Lambert. W latach 1845-46 r., został członkiem Stowarzyszenia Demokracji Polskiej XIX w. Dnia 8 maja tegoż roku, wstąpił do Towarzystwa Demokratycznego.
Celem działania członków TDP, według manifestu-była Polska demokratyczna i niepodległa w przedrozbiorowych granicach. Dla sprawy niepodległości należy pozyskać lud przez likwidację przywilejów szlachty, zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów. Pisano w manifeście: [...] Wszyscy będą równi, wszyscy wolni, wszyscy dziećmi jednej matki ojczyzny. Walka zbrojna o wolność ujarzmionego narodu-jest nie tylko prawem, ale świadectwem jego życia [...].
W 1848 wyjechał w Poznańskie, gdzie brał czynny udział w powstaniu wielkopolskim, jako szef sztabu Ludwika Mierosławskiego. W stopniu pułkownika, służy w 2 pułku jazdy mazurskiej i 6 pułku kawalerii. Uczestniczy w zwycięskich bitwach: pod od Miłosławiem 30 kwietnia i Sokołowem 1 maja. Dowodził w nich wraz z Ludwikiem Oborskim piechotą. O ostatecznym upadku powstania zadecydowały kapitulacje twierdzy Zamość - 21 października 1831 r.
W 1852 wraca do Paryża i należy do czynnych działaczy Koła Polskiego. Jest członkiem Rady Szkolnej przy Szkole Polskiej na Batignolles. Zmarł 18 października 1860 w Wiesbaden? (Gołuchów?). Pochowany został w Sokolnikach pod Gnieznem. Z małżeństwa zawartego z Leokadią Kilkstein herbu Kos (ślub ok:1840 r.) miał troje dzieci: Bronisława (1849-1898) - dziedzica Małoszowa. Halinę (zmarła w dzieciństwie) i Alfreda (1857-1901).
Ksawery Poniński herbu Łodzia
ur.: 1798 - zm.: 17.09.1863
 |
miejsce gdzie kiedyś stał dwór w Małoszowie
(fot. zbiory M.Szwai) |
Hrabia Ksawery Poniński herbu Łodzia; urodził się w 1798 roku. Był synem Franciszka Ksawergo Ponińskiego herbu Łodzia i Karoliny Masłowskiej herbu Samson. Był bratem Stanisława Kaliksta Ferdynanda Ponińskiego (opisanego wyżej). Po ojcu odziedziczył małoszowskie dobra, oraz kontynuował funkcję sędziego pokoju w Skalbmierzu.
W tym czasie na tych ziemiach, podczas powstania styczniowego, trwały zacięte walki z zaborcą rosyjskim. O jego działalności przypomina tablica epitafijna w małoszowskim kościele: KSAWERY hrabia Łodzia PONIŃSKI | Dziedzic Dóbr Małoszów | Sędzia Pokoju żył lat 65 | umarł d 17 Września 1863 r. | w Małoszowie.
 |
tablica epitafijna w małoszowskim kościele
(fot. zbiory M.Szwai) |
Geograficzną pamiątką po obecności rodu Ponińskich w Małoszowie, jest nazwa części wsi - PONIN.
Ksawery zmarł 17 września 1863 r.
Bronisław Poniński herbu Łodzia
ur.: 10.12.1849 - zm.: 16.12.1898
 |
ostatnie, stare drzewa z parku obok dawnego dworu w Małoszowie
(fot. zbiory M.Szwai) |
Hrabia Bronisław Poniński herbu Łodzia z Małoszowa; urodził się we Wrocławiu 10 lub 13 grudnia 1849 r. Był synem Stanisława Kaliksta Ferdynanda i Leokadii z Kalksztajnów herbu Kos (właścicieli Małoszowa). W 18 roku życia ukończył liceum w Paryżu, a następnie Akademię wojenną w Modewnie (Włochy).
Celem każdego szlachetnie urodzonego człowieka, przeważnie było stopniowe, wspinanie się po "szczeblach władzy". W tym wyścigu, dążąc do korzyści i niezależności, często zapominali oni o etycznych postawach. A szczególnie, trudno się było przestawić i umieć znaleźć w nowej rzeczywistości. Bo przecież między sferą arystokracką a chłopską jest wielka różnica. Jednak żyła taka osoba, na naszym terenie, dla której nie była to przeszkoda. Dzisiaj nazywamy to altruizmem, polegającym na bezinteresownym poświęceniu się dla drugiego człowieka. Takim był dla mieszkańców Małoszowa ich opiekun, który w miejscowej świątyni doczekał się tablicy wotywnej: BRONISŁAW Hr. Łodzia PONIŃSKI | syn Stanisława i Leokadyi | z Kalksteinów Ponińskich | Dziedzic Małoszowa | Kawaler maltański i innych orderów | *13. Grudnia 1849 w Wrocławiu | +16. Grudnia 1898 r. w Małoszowie. | Prosi modlitwę.
 |
tablica wotywna w małoszowskim kościele
(fot. zbiory M.Szwai) |
Podczas służby wojskowej we Włoszech, jest wyróżniony. Zostaje towarzyszem i adiutantem króla włoskiego Humberta I. W 1871 roku, zdobywa tytuł koniuszego dworu włoskiego.
W 1883 r., pojął za żonę Anielę hrabinę Żółtowską z Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Porzucił dwór i świetną karierę na obczyźnie, a osiadł w swoim majątku Małoszów. I to aby jako ziemianin, służyć według możności swemu rodzinnemu społeczeństwu. Posiadał w swych dobrach także wieś: Bolowiec, Sietejów, Wola Borowiecka.
Tak był opisany w jednej z kieleckich gazet: Gościnny i uprzejmy dla sąsiadów, szczególniej wielką dobroć serca okazywał dla włościan, którzy w swych nieszczęściach i chorobach cisnęli się do dworu małoszowskiego. Majątek podniósł przez umiejętną uprawę bogatej gleby skalbmierskiej i przez postawienie fundamentalnych budynków. A zapewniając spokojną starość dla służby i byt dla rodzin tych, co w służbie stracili wypadkowym sposobem zdrowie lub życie. Pozyskał sobie serca maluczkich. Na wieść o śmierci ś.p. Bronisława tłumy okolicznych włościan nawiedzały zwłoki zmarłego i pomimo wielkiej niepogody, towarzyszyły pogrzebowemu obrzędowi. Zmarły miał wadę serca i lekarze przestrzegali go o grożącej śmierci.
Był Kawalerem Maltańskim i posiadał krzyż tego zakonu, oraz tytuł "Kawalera Honoru". Z małżeństwa miał troje dzieci. Najstarszy syn Ludwik (ur.1884 r.) jako czternastolatek rozpoczął nauki w wiedeńskim Terezyanum. Córka Maria (1888-1967). Drugi syn, Edmund (1892-1944) i jego żona Michalina - Maria hr. Ponińska (1896-1974) są ostatnimi właścicielami Małoszowa (do końca drugiej wojny światowej). Ich potomkowie żyją do dziś.
Zmarł 16 grudnia 1898 w Małoszowie, pod Skalbmierzem w guberni kieleckiej. Spoczywa w katakumbach tutejszego kościołem.
 |
ambona o kształcie łodzi w małoszowskim kościele
(fot. zbiory M.Szwai) |
opracowanie: Marcin Szwaja + IKP
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Księga urodzeń 1805 r.; Parafia św. Mikołaja w Krakowie
- Marian Tyrowicz; Poniński Stanisław Kalikst (1805-1860); [w:] PSB tom 27
- Maciej Milczarczyk, Andrzej Szolc; Historia 7-w imię wolności; Warszawa 1988
- Robert Bielecki; Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego; Warszawa 1995-98
- Gazeta kielecka, 22 luty 1899 r.
- Stanisław M. Przybyszewski; Ziemianie, pałace, dwory i dworki nad Nidzicą i Szreniawą; Kazimierza Wielka 2007
- zbiory własne autora
- zbiory IKP
- pl.wikipedia.org
- sejm-wielki.pl
|
