Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie postaci, macie propozycję innych osób związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym artykule; prosimy o kontakt!
Polacy nie gęsi iż swój język mają
Mikołaj Rej herbu Oksza (ur.: 4.02.1505 - zm.: jesień 1569)
biogram
portret ze Źwierciadła z 1568 (fot. pl.wikipedia.org)
Mikołaj Rej, akwarela Jana Gwalberta Olszewskiego, 1905 (fot. pl.wikipedia.org)
Mikołaj Rej, rys. Adam Grabowski, 1921 (fot. pl.wikipedia.org)
16-07-2018
Każdy chyba słyszał wiersz A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi iż swój język mają. Autorem tego wiersza jest Mikołaj Rej herbu Oksza, przydomek "z Nagłowic", pseud. Ambroży Korczbok Rożek, urodził się 4 lutego 1505 r. w Żórawnie na Rusi pod Haliczem. Był synem Stanisława i Barbary z Herburtów Żórawińska.
Mikołaj wychował się w leżącej nieopodal Kazimierzy Wielkiej wiosce Topola. Jako młody chłopak uczęszczał do szkoły parafialnej w Skarmierzu (dzisiejszym Skalbmierzu, 1514-1516), a następnie kontynuował edukację we Lwowie (1516-1517), a później w Akademii Krakowskiej (1518), ale kształcił się w niej tylko przez rok. Swoją edukację uzupełnił na dworze wojewody sandomierskiego Andrzeja Tęczyńskiego (od około 1525 r.) oraz na dworze królewskim. Ponadto coraz częściej zaczął udzielać się publicznie.
W roku 1542 został wybrany posłem, a także członkiem komisji sejmowej mającej przedstawić królowi Zygmuntowi I Staremu propozycje reform. W roku 1550 Mikołaj Rej uczestniczył w sejmiku korczyńskim, podczas którego wszedł w skład deputacji ubiegającej się o środki finansowe na obronę ziem południowo-wschodnich Rzeczypospolitej. Rej pojawił się na następnych sejmach np. w 1564 r. i 1569 r. Mikołaj Rej był znakomitym gospodarzem. Potrafił w sposób zdecydowany zabiegać o powiększenie swojego majątku. I tak np. pożyczył 600 zł od kolegiaty św. Anny z Krakowa, lecz pan Mikołaj umowy nie dotrzymał. Przez ponad 10 lat toczył spór z opactwem cysterskim w Jędrzejowie o stawy rybne. Bardzo silnie w swoich dobrach popierał gospodarkę rybną. W 1531 roku ożenił się z majętną panną Zofią Kosnówną, z którą miał trzech synów (Mikołaja, Krzysztofa, Andrzeja) i pięć córek (Annę, Dorotę, Bogumiłę, Elżbietę i Barbarę), wiódł szczęśliwe życie rodzinne. Żył w niezgodzie niemal z wszystkimi sąsiadami, a z ostatnich 15 lat życia pisarza zachowało się w księgach sądowych około 500 zapisów różnych spraw.
Rej, który na początku drogi objął majątek składający się z dwóch całych wsi i części w pięciu innych, u schyłku życia posiadał 17 wsi, 6 części, 2 miasteczka, domy w miastach, królewszczyzny i dzierżawy.
Założył dwa miasteczka: Rejowiec i Oksę. Otrzymał również przywilej od Zygmunta I Starego pobierania stacyjnego (podatku od kwater) z miasta Skalbmierza. Pomimo sarmackiego trybu życia, a był typowym szlachcicem-ziemianinem, Mikołaj Rej nie stracił zaufania rodziny królewskiej. Dla rodziny królewskiej koncertowała kapela założona właśnie przez Mikołaja Reja. Był również poeta apostatą, porzucił katolicyzm na rzecz luteranizmu, potem kalwinizmu. Z tego powodu został wyklęty w kościołach w Kazimierzy Wielkiej i Bobinie. Ponoć jednak był niezbyt gorliwym i choć nie płacił dziesięcin i grabił kościoły (np. w Nagłowicach) to propagował Ewangelię w języku polskim.
herb Oksza (fot. pl.wikipedia.org)
Jednak do historii przeszedł Mikołaj Rej jako "ojciec literatury polskiej", autor18 utworów. Pierwszym utworem napisanym przez Mikołaja Reja jest "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem" z 1543 r., której akcja miała rozgrywać się w Topoli i Bobinie, utwór w swej wymowie bardzo antyklerykalny. Innymi cenionymi dziełami Reja są: "Psałterz Dawidów, który snadź jest prawy fundament wszystkiego pisma krześcijańskiego" (polskie tłumaczenie z łaciny), "Postylla, polskim językiem... uczyniona" (kazania, które zdobyły ogromną popularność). Największymi dziełami Reja są: "Wizerunek własny człowieka poczciwego..." z 1558 (dzieło najobszerniejsze ponad 12 tysięcy wierszy), "Źwierzyniec, w którym rozmaitych stanów, ludzi, źwirząt i ptaków kstałty, przypadki i obyczaje są właśnie wypisane. A zwłaszcza ku czasom dzisiejszym naszym niejako przypadające" (1562) oraz "Źwierciadło albo Kształt,..." z roku 1568.
Innymi utworami napisanymi przez poetę z Nagłowic i Topoli były: dramat "Żywot Jezusa..." oraz "Kupiec...". Mikołaj Rej zmarł na jesieni 1569 r. (między 8 września a 5 października). Został pochowany prawdopodobnie w Okszy. Jego twórczość była ceniona przez współczesnych (tłumaczenia na języki obce). Świadectwem popularności Reja jest zaciekłość, którą wywoływał wśród oponentów np. u Piotra Skargi i Jakuba Wujka. W okresie baroku zapomniany, został na nowo "odkryty" przez Adama Mickiewicz i Joachima Lelewela.
opracowanie: Adam Bienias
pomnik Mikołaja Reja w Rejowcu (fot. pl.wikipedia.org)
