Polacy nie gęsi iż swój język mają
Mikołaj Rej herbu Oksza
(ur.: 4.02.1505 - zm.: jesień 1569)
biogram
 |
| portret ze Źwierciadła z 1568 (fot. pl.wikipedia.org) |
 |
| Mikołaj Rej, akwarela Jana Gwalberta Olszewskiego, 1905 (fot. pl.wikipedia.org) |
 |
| Mikołaj Rej, rys. Adam Grabowski, 1921 (fot. pl.wikipedia.org) |
16-07-2018
Każdy chyba słyszał wiersz A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi iż swój język mają. Autorem tego wiersza jest Mikołaj Rej herbu Oksza, przydomek "z Nagłowic", pseud. Ambroży Korczbok Rożek, urodził się 4 lutego 1505 r. w Żórawnie na Rusi pod Haliczem. Był synem Stanisława i Barbary z Herburtów Żórawińska.
Mikołaj wychował się w leżącej nieopodal Kazimierzy Wielkiej wiosce Topola. Jako młody chłopak uczęszczał do szkoły parafialnej w Skarmierzu (dzisiejszym Skalbmierzu, 1514-1516), a następnie kontynuował edukację we Lwowie (1516-1517), a później w Akademii Krakowskiej (1518), ale kształcił się w niej tylko przez rok. Swoją edukację uzupełnił na dworze wojewody sandomierskiego Andrzeja Tęczyńskiego (od około 1525 r.) oraz na dworze królewskim. Ponadto coraz częściej zaczął udzielać się publicznie.
W roku 1542 został wybrany posłem, a także członkiem komisji sejmowej mającej przedstawić królowi Zygmuntowi I Staremu propozycje reform. W roku 1550 Mikołaj Rej uczestniczył w sejmiku korczyńskim, podczas którego wszedł w skład deputacji ubiegającej się o środki finansowe na obronę ziem południowo-wschodnich Rzeczypospolitej. Rej pojawił się na następnych sejmach np. w 1564 r. i 1569 r. Mikołaj Rej był znakomitym gospodarzem. Potrafił w sposób zdecydowany zabiegać o powiększenie swojego majątku. I tak np. pożyczył 600 zł od kolegiaty św. Anny z Krakowa, lecz pan Mikołaj umowy nie dotrzymał. Przez ponad 10 lat toczył spór z opactwem cysterskim w Jędrzejowie o stawy rybne. Bardzo silnie w swoich dobrach popierał gospodarkę rybną. W 1531 roku ożenił się z majętną panną Zofią Kosnówną, z którą miał trzech synów (Mikołaja, Krzysztofa, Andrzeja) i pięć córek (Annę, Dorotę, Bogumiłę, Elżbietę i Barbarę), wiódł szczęśliwe życie rodzinne. Żył w niezgodzie niemal z wszystkimi sąsiadami, a z ostatnich 15 lat życia pisarza zachowało się w księgach sądowych około 500 zapisów różnych spraw.
Rej, który na początku drogi objął majątek składający się z dwóch całych wsi i części w pięciu innych, u schyłku życia posiadał 17 wsi, 6 części, 2 miasteczka, domy w miastach, królewszczyzny i dzierżawy.
Założył dwa miasteczka: Rejowiec i Oksę. Otrzymał również przywilej od Zygmunta I Starego pobierania stacyjnego (podatku od kwater) z miasta Skalbmierza. Pomimo sarmackiego trybu życia, a był typowym szlachcicem-ziemianinem, Mikołaj Rej nie stracił zaufania rodziny królewskiej. Dla rodziny królewskiej koncertowała kapela założona właśnie przez Mikołaja Reja. Był również poeta apostatą, porzucił katolicyzm na rzecz luteranizmu, potem kalwinizmu. Z tego powodu został wyklęty w kościołach w Kazimierzy Wielkiej i Bobinie. Ponoć jednak był niezbyt gorliwym i choć nie płacił dziesięcin i grabił kościoły (np. w Nagłowicach) to propagował Ewangelię w języku polskim.
 |
| herb Oksza (fot. pl.wikipedia.org) |
Jednak do historii przeszedł Mikołaj Rej jako "ojciec literatury polskiej", autor18 utworów. Pierwszym utworem napisanym przez Mikołaja Reja jest "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem" z 1543 r., której akcja miała rozgrywać się w Topoli i Bobinie, utwór w swej wymowie bardzo antyklerykalny. Innymi cenionymi dziełami Reja są: "Psałterz Dawidów, który snadź jest prawy fundament wszystkiego pisma krześcijańskiego" (polskie tłumaczenie z łaciny), "Postylla, polskim językiem... uczyniona" (kazania, które zdobyły ogromną popularność). Największymi dziełami Reja są: "Wizerunek własny człowieka poczciwego..." z 1558 (dzieło najobszerniejsze ponad 12 tysięcy wierszy), "Źwierzyniec, w którym rozmaitych stanów, ludzi, źwirząt i ptaków kstałty, przypadki i obyczaje są właśnie wypisane. A zwłaszcza ku czasom dzisiejszym naszym niejako przypadające" (1562) oraz "Źwierciadło albo Kształt,..." z roku 1568.
Innymi utworami napisanymi przez poetę z Nagłowic i Topoli były: dramat "Żywot Jezusa..." oraz "Kupiec...". Mikołaj Rej zmarł na jesieni 1569 r. (między 8 września a 5 października). Został pochowany prawdopodobnie w Okszy. Jego twórczość była ceniona przez współczesnych (tłumaczenia na języki obce). Świadectwem popularności Reja jest zaciekłość, którą wywoływał wśród oponentów np. u Piotra Skargi i Jakuba Wujka. W okresie baroku zapomniany, został na nowo "odkryty" przez Adama Mickiewicz i Joachima Lelewela.
opracowanie: Adam Bienias
 |
| pomnik Mikołaja Reja w Rejowcu (fot. pl.wikipedia.org) |
|
