Żonę Zygmunta Starego wiąże z Proszowicami legenda...
Bona Sforza d'Aragona
(ur.: 2.02.1494 - zm.: 19.11.1557)
 |
| (fot. wikipedia) |
10-07-2006
Wprawdzie Bona Sforza nie była bezpośrednio związana z Ziemią Proszowicką, ale legenda mówiąca o powstaniu nazwy PROSZOWICE łączy ją z naszym regionem. Legendę tą przedstawiamy po biografii królowej na podstawie książki "Ziemia Proszowicka. Moja mała ojczyzna" (oczywiście jest to tylko legenda).
Bona Sforza d'Aragona (ur. 2 lutego 1494 r. w Vigevano, zm. 19 listopada 1557 r. w Bari) - od 1518 polska królowa i wielka księżna litewska. Żona Zygmunta Starego, matka Zygmunta Augusta.
Pochodziła z możnego włoskiego rodu książąt Mediolanu - Sforzów. Była córką Giana Galeazza Sforzy i Izabeli Aragońskiej. Mimo iż jej ojcu należała sie władza w Księstwie Mediolanu, został on odsunięty przez Ludovica il Moro. Sprawował on władzę w imieniu młodego księcia, aż do jego śmierci w 1494 r. na zamku w Pawii. Wkrótce po tym księżna Izabela wraz z córkami wyjechała do Bari. Chcąc odzyskać znaczenie polityczne i swe dawne posiadłości dążyła ona do jak najkorzystniejszego wydania za mąż Bony (jej siostra Ippolita zmarła wcześniej podczas rocznego pobytu na wyspie Ischia). Pierwsze próby zakończyły się niepowodzeniem ze względu na niekorzystne położenie polityczne Izabeli, ale dzięki wsparciu Habsburgów udało się doprowadzić do jej małżeństwa z owdowiałym królem polskim Zygmuntem Starym. Uroczystości zaślubin i koronacji Bony odbyły się w Krakowie 18 kwietnia 1518 roku.
 |
| 1517 (fot. wikipedia) |
W młodości Bona zdobyła staranne wykształcenie. Jej nauczycielem był Crisostomo Colonna, członek Akademii Pontana, a nad jej wychowaniem czuwał również Antonio Galateo. Bona poznała dzięki nim dzieła Wergiliusza, Cycerona i Ojców Kościoła, nauczyła się wypowiadać w uczony sposób, posiadła również wiedzę z zakresu historii, prawa, administracji i teologii. Była osobą gospodarną, oszczędną, a jednocześnie potrafiącą wywierać wpływ na ludzi. Wykazywała przy tym ambicję we wszystkich swoich działaniach.
Niemal od początku swego pobytu w Polsce królowa Bona starała się zdobyć silną pozycję polityczną. Zaczęła tworzyć własne stronnictwo i jednocześnie korzystała z wpływu jaki miała na króla. Popierali ją między innymi Piotr Kmita, Andrzej Krzycki i Piotr Gamrat, zawdzięczający jej swoje urzędy i tworzący tzw. triumwirat. Udało jej się również uzyskać od papieża Leona X prawo do decydowania o obsadzie piętnastu beneficjów kościelnych o bardzo dużym znaczeniu (m.in. w Krakowie, Gnieźnie, Poznaniu, Włocławku i Fromborku).
 |
| (wikipedia) |
Bona wychodziła z przekonania, że jedną z najważniejszych rzeczy, potrzebnych do skutecznej realizacji planów politycznych i wzmocnienia władzy królewskiej, jest dostęp do odpowiedno wysokich środków finansowych. Postawiła więc sobie za cel powiększenie domeny dynastycznej i zgromadzenie jak największego majątku, co dawałoby Jagiellonom niezależność finansową. Do 1524 roku Bona posiadała już, jako nadania królewskie, księstwa pińskie i kobryńskie, dobra sieluckie i bardzo duży pas puszczy w okolicach Narwi, a jej następnym celem była rewindykacja królewszczyzn na Podlasiu. Później skupowała także liczne posiadłości na Litwie, by w końcu w latach 1536-1546 przejąć nadzór nad okręgami celnymi na terenie całego Wielkiego Księstwa Litewskiego, co przynosiło ogromne dochody.
 |
| "Otrucie królowej Bony", Jan Matejko (fot. wikipedia) |
Od samego poczatku Bona niechętna była rosnącej potędze Radziwiłłów i została bezpodstawnie posądzana przez niektórych o otrucie Barbary Radziwiłłówny. W polityce zagranicznej była zażartą przeciwniczką Habsburgów i zwolenniczką zacieśnienia sojuszu z Francją. Na Węgrzech, w czasie wojen, które miały miejsce po bitwie pod Mohaczem (1526), poparła Jana Zapolyę przeciwko Habsburgom. Bona starała się także o utrzymywanie dobrych stosunków z Portą Ottomańską i kontaktowała się z Roksolaną, najważniejszą żoną Sulejmana Wspaniałego. Chciała ona również ostatecznego rozwiązania sprawy Prus Książęcych poprzez ich bezpośrednie włączenie do Korony. Nie udało się jej zrealizować tego projektu, ale cały czas walczyła z rosnącymi wpływami Hohenzollernów w Polsce. Bona była też rzeczniczką przyłączenia Śląska do Korony w zamian za swoje dziedziczne księstwo Bari i Rosano, ale Zygmunt Stary nie poparł tego pomysłu i całe przedsięwzięcie upadło. W latach trzydziestych udało jej się również przeprowadzić na Litwie reformy podatkowe i rolne (m.in. ujednolicenie powinności chłopskich i jednostki powierzchni - pomiary włócznej).
W 1544 roku Zygmunt August objął samodzielną władzę na Litwie i w związku z tym tam się przeniósł. Było to przyczyną znacznego osłabienia władzy królowej, która nie chciała jego wyjazdu. Ten konflikt interesów, a następnie sprawa związku Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną, doprowadziły ostatecznie do przeniesienia się Bony wraz z córkami na Mazowsze, gdzie przebywała 8 lat. Gdy zrozumiała, że porozumienie z synem nie będzie możliwe, zdecydowała się na wyjazd z Polski do Bari, co uczyniła w 1556 r. Musiała przy tym, na żądanie szlachty, zrzec się wszystkich posiadanych w Polsce dóbr ziemskich.
 |
| Herb królowej Bony (fot. wikipedia) |
W rok po powrocie do księstwa Bari Bona Sforza została otruta przez swego zaufanego dworzanina, Jana Wawrzyńca Pappacodę. Inicjatorami zabójstwa byli Habsburgowie, którzy mieli zyskać na sfałszowaniu jej testamentu, a jednocześnie unikali konieczności spłaty pożyczki w wysokości 430 000 dukatów, jaką Bona udzieliła księciu Albie, namiestnikowi króla Hiszpanii, Filipa II. Królową pochowano w Bari w kościele św. Michała w bardzo skromny sposób. Dopiero jej córka Anna zleciła mistrzowi florenckiemu Santiemu Gucciemu wykonanie odpowiedniego nagrobka, który przetrwał do dnia dzisiejszego.
Była ona mecenaską kulturalną polskiej młodzieży, wysyłając chętnych na studia zagraniczne (było to tym bardziej cenne, że Akademia Krakowska przeżywała regres). Dzięki niej na polskie stoły trafiło wiele nieznanych wcześniej jarzyn, tzw. włoszczyzna.
Potomstwo Bony Sforzy i Zygmunta Starego:
Izabela (1519-1559) - królowa węgierska
Zygmunt August - król Polski, wielki księże litewski
Zofia (1522-1575) - księżna brunszwicka
Anna (1523-1596) - król Polski i wielka księżna Litwy
Katarzyna (1526-1583) - królowa szwedzka
Wojciech Olbracht - zmarł w wyniku przedwczesnych narodzin 20 września 1527 r.
Z Boną, żoną Zygmunta Starego związana jest następująca legenda:
Dawno dawno temu wśród lasów pełnych dzikiej zwierzyny, wonnych ziół, wszelakiego ptactwa i czerniejących wśród liści jagód oraz potężnych drzew przez które z trudnością przebijały się promienie słońca - wiła się maleńka ścieżka. Tą oto jedyną drogą leśnych ostępów wolno toczyła się podróżna kareta zaprzężona w szóstkę wspaniałych koni powożonych przez stangreta- człowieka już nie młodego z dużymi wąsiskami, które nadawały jego twarzy wyraz dobroduszności i łagodności.
Po obu stronach karety na tylnym pomoście przymocowane grubymi piętrzyły się kufry pudła i skrzynie. Dwaj strojnie ubrani lokaje z uwagą baczyli aby pozostawiony pod ich uwagę bagaż nie został przypadkiem gdzieś po drodze. Rzeźbiony złotem i czerwienią herb rodowy na drzwiczkach karety dawał do zrozumienia, że podróżuje tu ktoś zacny i wysokiego rodu.
Kareta kołysząc się po wyboistej drodze wyłoniła się z lasu. Ostre promienie słońca zalśniły jasnym blaskiem na uprzęży i mosiężnych guzach liberii lokai. Zasłona w oknie karety uniosła się w górę. Pojawiła się twarz, na której odbijały się ślady męczącej podróży. Ręka zdobna w złote pierścienie przysłoniła oczy, chcąc w ten sposób ochronić je od ostrych promieni słonecznych. Roztaczał się przed nią widok cudowny.
Wśród niewielkich wzniesień w małej kotlinie bieliły się chaty wieśniacze. Wzgórza falowały kłosami dorodnego zboża, niewielka, rzeczka wiła się błękitem wśród tego krajobrazu, niknąc za krąg zielonych krzewów. W oddali czerwieniał cegłą mur kościoła, który górował nad wioską potężną budowlą. Gromadka biało ubranych dzieci pędziła stado krów. Doliną niósł się dźwięk fujarki wyciętej pewnie z gałęzi wierzby rosnącej grupkami na miedzach pól.
Kareta podjechawszy bliżej zatrzymała się na skinienie ręki jadącej. Jeden z lokai zeskoczył na ziemię, otworzył drzwiczki karety i opuścił maleńkie schodki, po czym podał rękę wysiadającej, gnąc się w niskim ukłonie. Z karety wysiadła niewiasta o niepospolitej urodzie ubrana w suknię podróżną według ówczesnej mody. Jedyną ozdobą były złote pierścienie i mały zloty krzyżyk na łańcuszku niknący w fałdach i koronkach gorsetu sukni.
"Miłościwa Pani" - rzekł lokaj całując wąską wypielęgnowaną rękę -"zechcecie odpocząć".
Nie - odparła królowa Bona -albo wiem to była ona we własnej osobie panująca sprawiedliwie w kraju, dbająca o swych podwładnych. Zaraz ruszamy dalej, aby przed zachodem słońca stanąć w Krakowie, gdzie z niecierpliwością oczekuje mnie król - małżonek. Chcę tylko przez chwilę nacieszyć oczy moje pięknem ziemi, na której panuję.
To rzekłszy postąpiła parę kroków, spojrzała ku polom i rzekła z zachwytem. "O proso widzę".
Napatrzywszy się krajobrazowi do syta, wsiadła do karety i rzekła woźnicy. "Ruszaj a żywo".
Powóz przejechał przez wieś budząc zaciekawienie mieszkańców i zostawiając za sobą tuman kurzu wiejskiej drogi. Od tamtej chwili na pamiątkę przejazdu królowej nadano wsi nazwę od zboża pochodzącą. Które to zboże rolnicy po dziś dzień sieją na polach otaczających miasto PROSZOWICAMI zwane.
wikipedia
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Dorota Król; Ziemia proszowicka moja mała ojczyzna
- zbiory IKP
- pl.wikipedia.org
|
|
|
