Ułan trzech wojen
Józef Bokota ps. Malina
(ur.: 14.11.1897 - zm.: 13.10.1978)

biogram

rtm. Józef Bokota 1935 r.
(fot. archiwum.allegro.pl)

Proszowice, 28-02-2019

Podpułkownik Józef Bokota ps. Józef Link, Jaworski, Brzoza, Malina, syn Jana i Apolonii z domu Cesarz, urodził się 14 listopada 1897 w Gliniku pow. Ropczyce. Rodzina Bokotów utrzymywała się z 10-cio morgowego gospodarstwa. Józek miał czterech braci: Ludwika, Wicka, Franka i Wojtka. Edukacje rozpoczął w rodzinnej miejscowości kończąc dwie klasy szkoły powszechnej, klasę III i IV zaliczył w nieodległym (ok. 4 km) Wielopolu Skrzyńskim. Gimnazjum zaczyna w Dębicy, mieszka na stancji u rygorystycznej pani Trznadel. Gdy ojciec wyjeżdża do pracować Ameryki matka zapisuje syna do bursy.

     Prefekt bursy ksiądz Kotfis wytypował go jako kandydata na przyszłego księdza, piątą klasę gimnazjum kończy już w Tarnowie (mieszka już w internacie "biskupim", który jest bezpłatny). Rozpoczyna się I wojna światowa, jesienią 1914 roku Tarnów zajmują wojska rosyjskie, zajęcia odwołano, część nauczycieli zostało powołanych do wojska, Józek wraca do domu, gdzie pomaga mamie w gospodarstwie. Przez wioskę często przechodzą wojska, austriackie, rosyjskie każde zostawia po sobie zniszczenia. W maju 1915 roku rozegrała się potyczka, gdzie Glinik znalazł się pomiędzy walczącymi stronami. Powołana komisja do oszacowania szkód liczy straty, Józek jest jej sekretarzem.

     Jako 18-latek Józef Bokota został wcielony do austriackiego 40. Pułku Piechoty (K.u.K. Infanterie No 40.) w Samborze. Skończył tam szkołę podoficerską i został wysłany na front na Wołyniu, gdzie dostał się w 1916 r. do niewoli rosyjskiej.

rtm. Józef Bokota
(fot. bohaterowie1939.pl)
     Po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji w 1917 roku car Mikołaj II abdykuje, w listopadzie (w Rosji październik) władzę przejmuje Rada Komisarzy Ludowych z Włodzimierzem Leninem na czele. W 1918 r. powstaje II Korpus Polski, młody Józek wstępuje do niego. Bierze udział w bitwie pod Kaniowem, gdzie ponownie dostaje się do niewoli niemieckiej, z której znowu ucieka. Chce przedostać się do Murmańska, do wojsk gen Hallera. Aresztowany przez CZEKA, jest więziony w Moskwie, dla ratowania życia wstępuje do Rewolucyjnego Warszawskiego Czerwonego Pułku (formacji walczącej u boku Czerwonej Armii) do oddziału wywiadowców konnych, skąd zwolniony wraca do Polski i zgłasza się w styczniu 1919 roku do 9. Pułku Ułanów.

     Walczy na froncie czeskim i ukraińskim, gdzie znowu dostaje się do niewoli. Udaje mu się po zbiorowej ucieczce wrócić do pułku, z którym przechodzi szlak bojowy w wojnie z bolszewikami (1920 roku). Jako wachmistrz bierze udział w bitwie pod Komarowem, w której dywizja kawalerii polskiej rozbiła kozacka armię konną Budionnego. Za rozbicie silnego wywiadu nieprzyjacielskiej kawalerii pod Adamówką i wzięcie do niewoli kilku bolszewików otrzymał Order Virtuti Militarii V klasy. Także w innych, trudnych sytuacjach podczas tej wojny Bokota daje przykład odwagi i nieprzeciętnych umiejętności dowódczych.

odpoczynek podczas manewrów
(fot. reportergazeta.pl)

     We wrześniu 1922 roku zdaje egzamin do Oficerskiej Szkoły dla podoficerów w Bydgoszczy. Po jej ukończeniu jako prymus, w sierpniu 1924 roku otrzymuje stopień podporucznika kawalerii oraz szablę ze złota rękojeścią i wygrawerowanym na klindze napisem "Prymusowi szkoły ppor. Bokocie Józefowi Prezydent Polski". Jako najlepszy absolwent mógł wybrać jednostkę, zdecydował się na 20 Pułk Ułanów im. Króla Jana Sobieskiego w Rzeszowie.

     Jesienią 1925 roku Józef Bokota dostaje przeniesienie do Dębicy, w drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia żeni się z Jadwigą (z którą w Rzeszowie zorganizował szkolenie analfabetów w całym pułku). W Dębicy młodemu małżeństwu rodzi się dwóch synów: Jerzy (marzec 1927) i Stanisław (sierpień 1928).

     W 1930 roku Józef Bokota jest oficerem materiałowym 14 Pułku Ułanów w Rzeszowie. W 1934 roku zostaje awansowany na stopień rotmistrza (kpt.) i zostaje przeniesiony do Lwowa na dowódcę 4- go szwadronu w 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich.

por. Józef Bokota na przeszkodzie podczas zawodów konnych w Rzeszowie w 1933 roku
(fot. forum.dobroni.pl)

rtm. Józef Bokota (siedzi drugi od prawej) w grupie oficerów kursu dowódców szwadronów organizowanego w CWK w Grudziadzu w 1935 roku
(fot. forum.dobroni.pl)

     W nocy z 21 na 22 sierpnia 1939 roku, adiutant budzi rotmistrza, w słuchawce telefonu słyszy rozkaz alarmu w Wołominie i wymarszu ze Lwowa. Pułk Bokoty dociera do wyznaczonego punktu 22 sierpnia, przechodząc most na Dniestrze pod Mikołajem. Czas do 27 sierpnia dowódcy wykorzystują na doprowadzenie pułku do stanu pogotowia. Wybuch II-giej wojny światowej zastaje rtm. Józefa Bokotę w miejscowości Nekło opodal Wrześni, w składzie Podolskiej Brygady Kawalerii, w Armii "Poznań".

     W marszu odwrotowym, ze zmiennym szczęściem brał udział w walkach o Uniejów, o otwarcie i utrzymanie szlaków odwrotowych Armii "Łódź" i "Poznań". Przez Łęczycę i Kutno, Puszczę Kampinowską osiągają rejon Warszawy. [...] W bitwie pod Wartkowicami 4. szwadron, pod dowództwem rtm. Bokoty, rozbił jednostkę niemieckiej 30. dywizji piechoty wspartej czołgami. Było to pierwsze i zwycięskie spotkanie z Niemcami, którzy ponieśli znaczne straty - zabito kilkunastu, wielu zostało rannych, wzięto wielu jeńców, zdobyto broń maszynową, bardzo cenną dla brygady żywność oraz oswobodzono 20. mężczyzn trzymanych w kościele, zbitych, powiązanych i przeznaczonych do rozstrzelania. Ten pierwszy bój podniósł ducha żołnierzy cofających się przez tydzień bez łączności z wrogiem [...].

rtm. Józef Bokota (siedzi ósmy od lewej) pułkowa szkoła podoficerska przy 4 szwadronie, w 1936 roku
(fot. forum.dobroni.pl)

żołnierze 4 szwadronu "Szlachty Zagrodowej" 14 P.Uł na wycieczce na Kopiec Unii Lubelskiej na Wysokim Zamku, druga połowa lat trzydziestych, pierwszy od prawej dowódca 4 szwadronu 14P.Uł, rtm. Józef Bokota
(fot. forum.dobroni.pl)

     Opodal miejscowości Górki podczas krwawego boju gdzie walczył cały pułk, który poniósł duże straty. Przed bitwą rtm. Bokota zostaje ciężko kontuzjowany. na stronie bohaterowie bitwy nad Bzurą możemy przeczytać opis tego wydarzenia: [...] wraz z 14 p. uł.; 17 września - ciężko kontuzjowany pod Witkowicami, kiedy chcąc zlustrować, a jednocześnie przepuścić szwadron podczas marszu nocnego, zjechał przez rów na pobocze, gdzie koń zaplątał się w druty kolczaste i zwalił, przygniatając i łamiąc mu nogę; pomimo kontuzji, z konia zsiadł dopiero pod Górkami, przesiadając się na taczankę; 19/20 września - dotarł do Warszawy w jednym z pułkowych samochodów osobowych [...]. Trafia do szpitala w Zamku Ujazdowskim. Po kapitulacji Warszawy unika niewoli - na podstawie sfałszowanego zdjęcia rentgenowskiego przedłuża rekonwalescencję, otrzymuje zaświadczenie o niezdolności do obozu, po czym (późną jesienią) z lewymi papierami wyjeżdża do Krakowa.

rtm. Józef Bokota podczas odprawy 4 szwadronu przed jego stajnią, w głębi widoczna kryta ujeżdżalnia, głębiej budynek koszarowy, zdjęcie z 1938 roku
(fot. forum.dobroni.pl)

     Nawiązuje kontakt z organizującym się Związkiem Walki Zbrojnej (następnie przekształconym w Armię Krajową), gdzie zostaje mianowany najpierw komendantem Obszaru Wojskowego a później zostaje szefem sztabu Okręgu Krakowskiego (podlegają mu województwa: Katowice, Kraków, Rzeszów, Przemyśl, powiaty: Olkusz, Pińczów, Miechów). W tym czasie jego żona i dzieci zostają wywiezione na Sybir. Bokota przesyła im paczkę z ciepłą odzieżą. Jadwiga i synowie przeżywają wojnę, byli ewakuowani do Iranu i służyli w II Korpusie gen. Władysława Andersa. Z żoną spotyka się dopiero w 1948 roku (kiedy na jego prośbę wraca z Anglii do kraju) a synów odwiedza na emigracji dopiero w 1959 roku.

żona rtm. Józef Bokoty Jadwiga i ich synowie, kadeci Stanisław i Jerzy korpusu kadetów w Palestynie
(fot. reportergazeta.pl)

     Wiosną 1941 r. zagrożony aresztowaniem, wyjeżdża z Krakowa. Kontynuuje działalność konspiracyjną jako zastępca inspektora do sprawa wyszkolenia na obszarze Inspektoratu "Maria" (później 106 DP AK). Zastępcą Maliny był por./rtm. Kazimierz Kierczyński ps. Kruk, który przejął jego stanowisko gdy Bokota przeszedł do KBKZ AK. Podczas Trwania Kazimiersko-Proszowickiej Rzeczpospolitej Partyzanckiej zostaje zastępcą dowódcy Krakowskiej Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej AK (kryptonim "Bank").

     W składzie tej brygady odtworzono przedwojenny 8 pułk ułanów im. ks. Józefa Poniatowskiego AK (kryptonim "Ul") i powierzono dowództwo rtm. Bokocie. Pułk mobilizował się z grup i oddziałów Armii Krajowej w rejonie Proszowic w ramach Inspektoratu "Maria", chociaż nawiązywał do tradycji kawaleryjskiej, jego pododdziały nazywano batalionami. 11 listopada 1944 roku rtm. Malina został awansowany do stopnia majora.

     Mieszkał w Hebdowie i oficjalnie prowadził w tej miejscowości stadninę Małopolskiego Towarzystwa Rolniczego jako Józef Link później zmienił je na Jaworski. tak opisuje to Jerzy Skąpski w swoich wspomnieniach: [...] Wśród przybyłych do Hebdowa w pierwszym roku wojny był również zawodowy rotmistrz pułku ułanów z Lidy - pan Link. Później przyjął konspiracyjne nazwisko: Jaworski. W omawianym okresie był już pułkownikiem AK [jak wiemy nie był nim - IKP] - pseudonim "Malina". Faktycznie nazywał się Józef Bokota, (o czym dowiedziałem się po wojnie we Wrocławiu, dokąd uciekł z gmachu Urzędu Bezpieczeństwa przy pl. Inwalidów w Krakowie, dzięki dyskretnej pomocy kogoś z naszych stron). Oficjalnie prowadził stadninę w Hebdowie. W AK organizował oddziały młodzieży, które ćwiczył, przez całą wojnę. Zapamiętałem jego opowieści z wojny bolszewickiej [...]. Kwaterował także we dworze Nagorzany i w Rachwałowicach.

rok 1968, weterani, uczestnicy walk we wrześniu 1939 roku, stoją od lewej: rtm. Władysław Orski, rtm. Zbigniew Żurowski, ppłk Józef Bokota, rtm. Władysław Tychanowicz, rtm. Gerard Korolewicz
(fot. forum.dobroni.pl)

1974 rok, ppłk Józef Bokota
(fot. reportergazeta.pl)
     W nowej rzeczywistości "Ludowe" Wojsko Polskie zrezygnowało z usług "sanacyjnego oficera". Udaje mu się uniknąć więzienia, uczy się "cywilnych zawodów". Kiedy mógł się przeprowadzić do Wrocławia odnawia i zarządza tam najlepszym hotelem "Grand" do chwili gdy zostaje on "upaństwowiony" (1949). Później, do 1954 roku mieszkał w małej miejscowości Mrokocin (Chałupki?) i pracował w Gminnej Spółdzielni.

    W 1954 roku Bokotowie wracają do Wrocławia, Józef pracuje w Spółdzielni Pracy Budowlanej jako planista. Wynajmują mały sublokatorski pokój. Dopiero w 1968 roku otrzymują mieszkanie: 17 metrowy pokój i 7-metrową kuchnię (łazienka i przedpokój wspólne).

Zginął w tragicznym i nie w pełni wyjaśnionym wypadku na ulicy Wrocławia, 13 (3?) października 1978.

Ppłk Józef Bokota był odznaczony: Orderem Wojennym Virtuti Militari V kl. (Krzyż Srebrny za walki w latach 1918-1920), KVM IV kl. (Krzyż Złoty nr 4410 za kampanię wrześniową 1939), trzykrotnie Krzyżem Walecznym, Srebrnym Zasługi z Mieczami, Pro Fide et Patria za wojnę 1939 r., ponadto w AK: KW, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim i innymi.

Spoczął w Panteonie Wojska Polskiego na Warszawskich Powązkach.

opracowanie: Andrzej Solarz   

fot. zbiory IKP
   publikacja: 28-02-2019

ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
  1. Jan Flisak; Miał być księdzem, został żołnierzem; [online] reportergazeta.pl
  2. Jerzy Skąpski; Hebdów w czasie powstania nowobrzeskiego lipiec - sierpień 1944
  3. Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Rzeczpospolita Partyzancka; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1991
  4. Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t.II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944) Część I; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2001
  5. Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t.II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944) Część II; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2007
  6. Stanisław M. Przybyszewski; Rzeczpospolita Partyzancka Lipiec - Sierpień 1944; Wydawnictwo "Nowa Nidzica"; Kazimierza Wielka 2004
  7. Józef Belski; Kazimiersko - Proszowicka Rzeczpospolita Partyzancka 22 lipca - 12 sierpnia 1944; Kazimierza Wielka 2014
  8. Jan Przemsza-Zieliński; Wrześniowa księga chwały kawalerii polskiej; Bellona; Warszawa 1995
  9. Piotr Wiejak; Wroga pobiliśmy - relacja Bolesława Kostkiewicza; [w:] Biuletyn IPN pamięć.pl nr 11 (44)/2015
  10. Z otwartych szkatuł; [w:] Stolica nr 39 (929) 26 września 1965
  11. Agnieszka Wątor; Służba mjr. Bolesława Michała Nieczui-Ostrowskiego w inspektoracie Armii Krajowej "Maria" w latach 1943-1945; [w:] Sowiniec. Półrocznik Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego nr 46, czerwiec 2015

  12. zbiory IKP
  13. rmchciuk.pl
  14. forum.dobroni.pl
  15. mxdoc.com
  16. odk.pl
  17. biblionetka.pl
  18. ipn.gov.pl
  19. bohaterowie1939.pl
  20. pl.wikipedia.org
  21. absta.pl
  22. historycy.org
  23. m.deon.pl
  24. dlibra.kul.pl
  25. archiwum.allegro.pl
  26. cmentarzekomunalne.com.pl

Artykuł pochodzi ze strony: Internetowego Kuriera Proszowskiego
Zapraszamy: https://www.24ikp.pl/skarby/ludzie/rp1944/b/bokota_jozef/art.php