Aktywny żołnierz proszowskiej dywersji...
Jan Latała ps. Drozd
(ur.: 28.03.1914 - zm.: 16.12.1983)

biogram

Jan Latała ps. Drozd
(fot. Album "Dominika" 1943-1945 "Suszarnia")
Jan Latała ps. Drozd
(fot. Działacze i partyzanci ziemi miechowskiej...)

Proszowice, 4-01-2023

Porucznik Jan Latała ps. Drozd, Topór. Urodził się 28 marca 1914 roku w Poborowicach, jego ojciec Kazimierz był rolnikiem. Ukończył 2 klasy gimnazjum w Krakowie, uzupełniając wykształcenie na kursach PR (przysposobienia rolniczego). W tym okresie pracował razem z rodzicami, na ich gospodarstwie.

     Od 1930 roku został członkiem Związku Młodzieży Wiejskiej RP, a od 1931 roku Stronnictwa Ludowego. W okresie II wojny światowej należał do Stronnictwa Ludowego "Roch".

     Służbę odbył w 75 pp w Chorzowie, gdzie ukończył szkołę podoficerską i wrócił do domu w stopniu kaprala. Brał udział we wrześniowej wojnie obronnej 1939 roku (zmobilizowany został do batalionu ckm w Krakowie), dostał się do niewoli niemieckiej. udało mu się uciec z pociągu (próbował trzykrotnie) i wrócił do domu.

     Od razu włączył się do konspiracji (luty 1940 rok), najpierw do lokalnej grupy ruchu oporu (w Dobranowicach), którą współorganizował. Dowódcą jej został plut. Józef Krzyk ps. Piorun z Dobranowic, zastępcą został kpr. Jan ps. Topór. Później przeszedł do NOW, a w styczniu 1943 do BCh. W 1944 roku został dowódcą oddziału partyzanckiego, który został scalony z Armia Krajową.

     W okresie 1943 - czerwiec 1944 organizacyjnie Jan Latała należał do placówki Żębocim "Żyto", pełnił w niej funkcję zastępcy dowódcy plutonu (plut. Józefa Krzyka ps. Piorun) "Pies" (BCh-AK). Pełnił tez funkcję wywiadowcy (WKW). Po zorganizowaniu Podobwodu "Pela" został przeniesiony na stanowisko dowódcy oddziału dywersyjno-partyzanckiego (III pluton) w ramach kompani kpr. pchor. Jerzego Biechońskiego ps. Kłos. Oddział ten od połowy tego roku został włączony do kompanii sztabowej 106. dywizji AK (dowódca Jerzy Biechoński ps. Kłos). Kompania należała do 112. pułku piechoty AK.

     Po utworzeniu Samodzielnego Partyzanckiego Baonu Szturmowego "Suszarnia" 106 Dywizji AK (początek sierpnia 1944), którym dowodził Antoni Iglewski ps. Ponar, kompania Kłosa została tam przeniesiona stając się II plutonem o kryptonimie "Kłos" w I kompanii "Warszawa", a Latała został zastępcą dowódcy tego plutonu. Po śmierci "Kłosa" dowództwo plutonu objął por. Józef Raj ps. Bruzda, a po nim sierżant-podchorąży "Drozd".

żołnierze z plutonu "Kłos", sierż. "Kolba" Tadeusz Biernacki, plut. "Dąb" Józef Pasternak, sierż. pchr. "Drozd" Jan Latała, plut. "Strzała" Staniaław Libura, Zuków b. żołnierz radziecki uciekinier z obozu jenieckiego, sierż. "Lazar" Piotr Lipowski, sierż. "Ryś" Eugeniusz Zawarczyński. Pisze st. strz. "Herbicz" Roman Biliński - pisarz 1. komp. kronikarz 1. plutonu, obok przykucnął b. żołnierz radziecki uciekinier z niewoli NN przezwisko "Garmoszka" /grał na harmonii guzikowej zdobytej na Ukraińcach przez żołnierzy drugiego plutonu/
(fot. Album "Dominika" 1943-1945 "Suszarnia")

Niektóre akcje w których uczestniczył Jan Latała

  • ...

  • wiosna 1944, wzmożenie działalności dywersyjnej w Podobwodzie Proszowice "Pela".

    Tak opisuje je Latała: [...] Wiosną 1944 roku oddziały dywersyjne Podobwodu "Pela" przystąpiły do zdecydowanych działań przeciwko okupantowi. Niszczono akta gminne, łączność, magazyny, mleczarnie, tartaki, itp. W maju na terenie położonym obok Proszowic dokonano w dniach 9 i 21 maja zrzutu broni i skoczków. Broń otrzymana z zrzutów wzmocniła oddziały dywersji, które już śmielej dobierały się do skóry okupantowi. Na polecenie WKW zarekwirowano maszynę do pisania, papier i kalki u właściciela majątku Wierzbno, Szynkowskiego. Następnie z magistratu w Proszowicach zarekwirowano 3 maszyny do pisania, papier i kalki. Obydwie rekwizycje przeprowadził mój oddział, a między innymi udział wzięli tacy żołnierze jak Józef Wyszogrodzki ps. "Ciupaga", Bolesław Sonik ps. "Brzoza", Stefan Koral ps. "Bocian". [...]. Np. w nocy z 21 na 22 maja 1944 roku w ramach operacji "Weller 29" odbył się zrzut na placówkę odbiorczą "Kos", w okolicach miejscowości Wierzbno. Miedzy innymi wylądował wówczas gen. bryg. Leopold Okulicki ps. Niedźwiadek - późniejszy (ostatni) komendant główny Armii Krajowej. Zrzut przyjmowały wspólnie: oddział partyzancki Armii Krajowej oraz oddział Batalionów Chłopskich, pod dowództwem Jana Latały ps. Topór.
  • wiosna 1944, wzmożenie działalności dywersyjnej w Podobwodzie Proszowice "Pela".

  • czerwiec 1944, patrol (1+2) pod dowódca Jan Latała ps. Drozd, ujął i uprowadził konfidenta Gestapo w Proszowicach - Baradzieja.

  • czerwiec 1944, patrol (1+6) pod dowódca Jan Latała ps. Drozd, ujął dwóch konfidentów Gestapo w Czulicach.

  • czerwiec 1944, patrol (1+6) pod dowódca Jan Latała ps. Drozd, zarekwirował masło i ser w mleczarni Wróżenice, ukarano kierownika mleczarni chłostą za niewydawanie żywności pracownikom Polakom.

  • 20 lipca 1944, odprawa dowódców pododdziałów dywersyjnych wchodzących w skład dywersji Podobwodu Proszowickiego.

    Na odprawie dowódców pododdziałów dywersyjnych Podobwodu Proszowickiego w lesie Klatka (na wzgórzu i wzniesieniach między Posądzą a Koniuszą) zarządzony przez dowódcę dywersji pchor. "Klosa". Oddział "Drozda" otrzymał zadanie ukarania Niemców prowadzących roboty drogowych we wsi Czechy, leżącej przy szosie Proszowice-Słomniki. Rozbrojono pięciu żołnierzy i kierowników robót, wymierzono im karę chłosty.

  • 26 lipca 1944, na szosie pod Klonowem oddział "Topora", pod dowództwem Jana Latały z Poborowic, ostrzelał dwa samochody ciężarowe. Zginął jeden Niemiec, drugi został ranny.

  • 28 lipca 1944, wkroczenie oddziałów AK do Proszowic.

    Por. Jan Latała ps. "Drozd": [...] Rano 28 lipca 1944 r. zostały wydane rozkazy do zajęcia Proszowic. Na podstawione wozy konne załadowały się oddziały ,,Modrzewia" i mój. Udaliśmy się w kierunku Proszowic, gdzie w odległości jednego km od miasta dowódca całości pchor. "Kłos" - Jerzy Biechoński uformował kolumnę ubezpieczoną i oddziały nasze weszły do miasta. Na czele 1 plutonu szedł "Modrzew", a ja prowadziłem pluton 2. W Proszowicach było bardzo dużo ludzi z okolicznych wiosek. Na widok polskich żołnierzy urządzono spontaniczną owację. Entuzjazm ludności był ogromny, wierzono, że Niemcy już nie wrócą. Zajęliśmy ważniejsze punkty w mieście. Żołnierze ,,Modrzewia" ubezpieczali miasto od strony Krakowa i Klimontowa, moi żołnierze od strony Słomnik i Miechowa. Od strony Wierzbna do Proszowic wkroczył oddział "Orlika" - Stanisława Jaskulskiego. [...]

  • 25 listopada 1944, oddział (1+16) d-ca "Drozd" Jan Latała w miejscowości Kowala (Kowale?) przy przejściu okopów zlikwidował wartownika niemieckiego. Likwidacji wartownika dokonał pchr. "Beton" Jerzy Michalik, zdobyto 1 PM i amunicję.

  • 28 listopada 1944, patrol (1+2) pod dowództwem "Drozda" zarekwirował u vd. w Proszowicach pistolet P-38 i aparat radiowy.

  • 30 listopada 1944, patrol (1+2) pod dowództwem "Drozda" uprowadził z Proszowic konfidenta Gestapo - "Komisarz Kowal".

  • grudzień 1944, patrol (1+2) pod dowództwem "Drozda" między Jakubowicami a Proszowicami rozbroił 2-ch Niemców, zdobyto 2 KB i płaszcze.

  • grudzień 1944, patrol (1+2) pod dowództwem "Drozda" rozbroił 3. żołnierzy niemieckich w kolejce k/Biurkowa.
  • grudzień 1944, patrol (1+4) pod dowództwem "Drozda" z magazynów Spółdzielni w Proszowicach zabrał 3 t. cukru i mąki.

  • grudzień 1944, patrol (1+4) pod dowództwem "Drozda" zabrał z cukrowni w Szreniawie k/Proszowic tonę cukru.

  • 12-14 stycznia 1945, dowódca "Drozd" + 8, nocami ostrzeliwali transporty i tabory niemieckie na szosach wokół Proszowic, dezorganizując dostawy, w czasie ataku pozorowano, że robią to Rosjanie (broń i amunicja rosyjska).

  • 15 stycznia 1945, zasadzka na drodze Nowe Brzesko-Wawrzeńczyce.

    Oddział "Drozda" wchodzący poprzednio w skład Samodzielnego Partyzanckiego Baonu Szturmowego 106 DP AK i paru ochotników z nowobrzeskiej terenówki. wieczorem dnia 15 stycznia został powiadomiony, że w Brzesku Nowym za trzymała się kolumna 30 samochodów, na których jechało po około 30 SS-manów. 50 motocykli z przyczepami oraz jeden samochód osobowy opancerzony z wyższymi oficerami (cela zasadzki). Miejsce zdarzenia znajdowało przy szosie między Nowym Brzeskiem a Wawrzeńczycami. w pobliżu młyna, gdzie szosa tworzy zakręt, w odległości około 200 metrów od zabudowań. Po obrzuceniu samochodu i ostrzelaniu kolumny nastapił odskok partyzantów. Zniszczone zostały trzy pojazdy niemieckie i zginęło kilkudziesięciu (?) Niemców, niestety oddział Drozda poniósł stratę jednego człowieka Jana Gajdę ps. Kos.

  • styczeń 1945, patrol (1+5) pod dowództwem "Drozda", współdziałając z ppor. Piotrem Gęgotkiem ps. Wawer + 4 żołnierzy, rozbroili 8 Niemców w Żembocinie.

  • ...
miejsce walki na szosie Brzesko Nowe - Wawrzańczyce stoczonej w nocy 15/16 stycznia l945 roku, od prawej - Jan Latała, b. dowódca grupy oraz jego z-ca Jarzy Michalik, zdjęcie wykonano w roku 1973
(fot. Album "Dominika" 1943-1945 "Suszarnia")

     Po "wyzwoleniu" był prześladowany przez służby komunistyczne, musiał opuścić rodzinne strony. Jak wielu żołnierzy 106 DP AK, Latała został "ściągnięty" przez dowódcę dywizji, majora Bolesława Nieczuja-Ostrowskiego do założonej przez niego Spółdzielni Gospodarczo-Społecznej w Nowym Kościele w ówczesnej gminie Tolkemit (Tolkmicko) powiat Elbląg. Drozd wraz z ppłk. Tysiącem i kapitanem Jerzym Kamińskim należał do Zarządu Spółdzielni. Pod koniec roku we wrześniu 1946 roku Prezesa Spółdzielni Bolesława Nieczuja-Ostrowskiego i kilku jego współpracowników znowu aresztowano i związku z tym 15 listopada tego roku Prezesem został por. Latała. Spółdzielnia pomimo szykan jej członków przez UB łącznie z aresztowaniami ("Drozda" także), próbowała jeszcze funkcjonować, aż do października 1949 roku, kiedy to została rozwiązana. Po wojnie był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego, a nast. Zjednoczonego Stronnictwa Lodowego.

Ostatecznie osiadł w Elblągu, ukończył wyższe studia ekonomiczne.

     Porucznik "Drozd" zmarła w Elblągu 16 grudnia 1983 roku, został tu pochowany na cmentarzu komunalnym Dębica (ul. Dębica) sektor XXV.

grób porucznika "Drozda" w Elblągu
(fot. elblag.artlookgallery.com)

Był odznaczony: Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznych (dwukrotnie), Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Partyzanckim.

     Na cmentarzu parafialnym w Dobranowicach znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona jego działalności okupacyjnej o następującej treści: por. Jan Latała ps. "Drozd - Topór", ur. 28 III 1914 w Dobranowicach, zm. 6 XII 1983 w Elblągu. Kawaler Krzyża Virtuti Militari, organizator Placówki AK w Dobranowicach, dowódca plutonu "Czarnecki" Batalionu Szturmowego "Suszarnia" 106. DP AK. 1984. Towarzysze broni.

tablica pamiątkowa w Dobranowicach
(fot. mogily.pl)


opracowanie: Andrzej Solarz   

PS
W tym miejscu chciałby podziękować pracownikom i dyrekcji Muzeum AK w Krakowie za dużą pomoc w gromadzeniu informacji o bohaterze biogramu.

ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
  1. Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944). Część I; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2001
  2. Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944). Część II; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2007
  3. Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Rzeczpospolita Partyzancka; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1991
  4. Andrzej Kozera; Partyzanci Republiki Pińczowskiej tom VII. Archiwum Republiki Pińczowskiej; Europejskie Stowarzyszenie Promocji Nauki Gminna Biblioteka Publiczna w Złotej; 2021
  5. Album "Dominika" 1943-1945 "Suszarnia"
  6. Alina Fitowa; Bataliony Chłopskie w Małopolsce 1939-1945. Działalność organizacyjna, polityczna i zbrojna; PWN; Kraków 1984
  7. Stanisław M. Przybyszewski (red.); Bohaterowie obrony miasta Skalbmierza 5 sierpnia 1944; Wydawnictwo Nowa Nidzica; Kazimierza Wielka 2014
  8. Józef Guzik; Działacze i partyzanci ziemi miechowskiej 1939-1945; ZBoWiD Koło Gminne Wawrzeńczyce; Wawrzeńczyce 1983
  9. Józef Belski; Kazimiersko - Proszowicka Rzeczpospolita Partyzancka 22 lipca - 12 sierpnia 1944; Kazimierza Wielka 2014
  10. Antoni Iglewski; "PONAR" Wspomnienia z lat 1939-1945; Brześć Kujawski 2012
  11. Michał Kozera (oprac.); Proszowice na fotografiach. Cześć IV: II wojna światowa; Proszowice 2009
  12. Stanisław M. Przybyszewski; Rzeczpospolita Partyzancka Lipiec - Sierpień 1944; Wydawnictwo "Nowa Nidzica"; Kazimierza Wielka 2004
  13. Józef Guzik; W obronie miechowskiej wsi 1939-1945; Książka i Wiedza; Warszawa 1981
  14. Turystyczny przewodnik edukacyjny "Armia Krajowa w Sopocie"; Warszawa, sierpień 2019
  15. Tomasz Stężała; Pułkownicy 1944. Rzeczpospolita Partyzancka Tom 1; Instytut Wydawniczy ERICA; Warszawa 2015
  16. Stanisław Piwowarski (red.); Ziemia Miechowska w walce o wolność. Podręcznik dydaktyczny Tom II; Kraków, Miechów 2012
  17. Słownik biograficzny działaczy Ruchu Ludowego; Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza; Warszawa 1989
  18. Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Marek Piechota; Zbigniew Jerzy Nowak; Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego; Katowice 2006

  19. zbiory Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa "Nila" w Krakowie
  20. Informatory SŻAK w Krakowie
  21. zbiory IKP

  22. mogily.pl
  23. ipn.gov.pl
  24. historia-wyzynaelblaska.pl
  25. dziennikpolski24.pl
  26. elblag.artlookgallery.com/grobonet/
  27. inwentarz.ipn.gov.pl
  28. pl.wikipedia.org
  29. wbh.wp.mil.pl
  30. 24ikp.pl

Artykuł pochodzi ze strony: Internetowego Kuriera Proszowskiego
Zapraszamy: https://www.24ikp.pl/skarby/ludzie/rp1944/l/latala_jan/art.php