Genowefa ps. "Nina" i Wincenty ps. "Śmiały" Paluchowie
Wincenty Paluch ps. Śmiały
(ur.: 2.10.1904 - zm.: 10.12.2005)
biogram opracowany przez Andrzeja Powidzkiego
 |
| Genowefa i Wincenty Paluchowie (ze zbiorów A. Powidzkiego) |
 |
| mjr Wincenty Paluch 1995 (ze zbiorów A. Powidzkiego) |
Proszowice, 26-02-2016
Major Wincenty Paluch ps. Śmiały, żołnierz Legionów Polskich, uczestnik wojny obronnej 1939, aktywny uczestnik ruchu oporu, pionier służby celnej na Dolnym Śląsku. Urodził się 2 października 1904 roku w Proszowicach, syn Ludwika i Agnieszki z domu Skalska. Nieomalże 40 lat nie rozstawał się z mundurem, początkowo w wojsku, a później będąc pracownikiem Urzędu Celnego.
Już jako niespełna 16-latek działał w niepodległościowej Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W Proszowicach otrzymał przydział służbowy do 4. Pułku Piechoty Legionów Polskich, który wówczas stacjonował w Kielcach i stanowił oddział rezerwowy w bitwie z bolszewikami pod Warszawą.
Wincenty Paluch zasadniczą służbę wojskowa odbył w 24. Pułku Piechoty w Łucku na Wołyniu, w latach 1925 - 1927, gdzie zaproponowano mu pozostanie w wojsku. Jako podoficer zawodowy Wojska Polskiego pełnił służbę w Powiatowych Komendach Uzupełnień w Brześciu nad Bugiem (1928-1932), Miechowie (1933-1935) i Sosnowcu (1936-1937) oraz Składnicy Uzbrojenia Nr 5. w Krakowie (1938 - IX 1939).
 |
| manewry 8. komp., Łuck na Wołyniu - 4 września 1926, Wincenty Paluch (zaznaczony) (ze zbiorów A. Powidzkiego) |
 |
| kpr. Wincenty Paluch, 24 PP Łuck 19 maja 1927 (ze zbiorów A. Powidzkiego) |
Podczas wybuchu II wojny światowej posiadał stopień starszego sierżanta, we wrześniu podzielił los większości polskich żołnierzy, którzy kierowali się na wschód. 7 września 1939 roku w czasie niemieckiego nalotu został ranny w udo lewej nogi. Trafił do szpitala polowego w Jarosławiu. 15 września wypisano go i jako inwalida wojenny powrócił do rodzinnych Proszowic, gdzie przebywał przez całą wojnę wraz z rodziną, która opuściła Kraków po wybuchu wojny i przeniosła się do Proszowic.
***
Na przełomie października i listopada 1939 roku, wraz z żoną Genowefą ps. Nina, włączył się aktywnie w tworzenie zalążków komórek podziemnego ruchu oporu na południowych terenach ówczesnego powiatu miechowskiego. Oprócz Wincentego Palucha i jego żony Genowefy do pierwszych konspiratorów w rejonie Proszowicach należeli m.in. "Michał" (Władysław Rynkowski), ppor. rez. "Komar" (Marian Puz), "Czajka" (Bogusław Majewski), "Birski" (Romuald Cichy), "Chętny" (ksiądz Wacław Radosz), sierż. rez. "Żbik" (Zygmunt Kowalski), Stanisław Więckowski, "Smagaj" (Władysław Wituski), "Łoś" (Dionizy Nowak), ksiądz Józef Rybczyk, "Sęk" (Roman Warso) i inni. Kilka miesięcy później kpt. sł. st. "Profesor", "Piotr" (Leopold Bochnak), późniejszy zastępca dowódcy inspektoratu Maria.
Potwierdza to, Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski w swojej książce pt. Inspektorat AK "Maria" w walce, tom I, Rozdział II - Początki konspiracji i pierwsi konspiratorzy.
 |
| ppor. Romuald Cichy ps. Birski (po prawej) (ze zbiorów A. Powidzkiego) |
Od lutego 1940 r. do stycznia 1945 r. "Śmiały" był żołnierzem podziemia Inspektoratu Rejonowego ZWZ/AK obwodu Miechów, kryjącego się pod kryptonimami: "Miś", "Michał", "Maria". Wiosną 1944 roku na bazie obwodów, podobwodów i placówek wchodzących w struktury inspektoratu powstają dwie wielkie jednostki taktyczno-bojowe: 106 Dywizja Piechoty Armii Krajowej Ziemi Miechowskiej (Dom) i Krakowska Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej (Bank). Wincenty Paluch został żołnierzem 3. batalionu w 8. pułku ułanów im. ks. Józefa Poniatowskiego Krakowskiej Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej.
Wincenty Paluch i jego żona Genowefa (z d. Wieczorek), w swoim mieszkaniu w Proszowicach przy ul. Dworcowej 40 (obecnie ul. 3. Maja) udzielili schronienia czterem skoczkom - cichociemnym zrzuconych wraz zaopatrzeniem w nocy z 14/15 kwietnia 1944 r. w okolicy Proszowic. Dziś wiemy, że była to operacja "Weller 11", a skoczkami byli: ppor. Bronisław Kamiński ps. "Golf", ppor. Józef Wątróbski ps. "Jelito", ppor. Jerzy Niemczycki ps. "Janczar", ppor. Włodzimierz Lech ps. "Powiślak". Oprócz zaopatrzenia skoczkowie mieli ze sobą duże środki finansowe (dolary). Wspomniany zrzut miał związek z zamiarem odbicia z więzienia na Montelupich w Krakowie, Komendanta Okręgu Kraków Armii Krajowej płk Józefa Spychalskiego ps. "Luty", aresztowanego przez gestapo 24 marca 1944 r.
 |
| Genowefa Paluch ps. Nina (1939) (ze zbiorów A. Powidzkiego) |
W mieszkaniu Wincentego i Genowefy był punkt kontaktowy, materiały dostarczał (przenosił) w koszyku nastolatek nie budzący podejrzeń Roman Stępień.
W tym samym mieszkaniu, obok wynajmował pokój u rodziny Wieczorków, pod zmienionym nazwiskiem: Edmunda Dziadonia (mówili Dziaduch), jeden z dowódców proszowickiego podziemia - był nim Edmund Sieńkowski "Pik", dowódca batalionu "Urząd". Na co dzień zajmował się fotografią, a zdjęcia wywoływał u siebie
w pokoju. Często zapraszał do pomocy (nauki), córkę Genowefy Paluch (Krystynę Paluch - Skalską), która wówczas nie miała jeszcze 10 lat i nie bardzo potrafi dzisiaj powiedzieć co zdjęcia przedstawiały, można się tylko domyślać, że miały związek z przygotowywanymi akcjami partyzanckimi.
W sieni mieszkania w którym mieszkał Wincenty Paluch "Śmiały" z żoną Genowefą "Nina" i Edmund Sieńkowski "Pik", pod podłogą znajdował się zamaskowany "arsenał" - konspiracyjny magazyn broni i materiałów bojowych przeznaczonych dla partyzantów leśnych do działań dywersyjnych.
Genowefa Paluch "Nina" (ur. 5-08-1913, zm. 20.06.1986) odznaczona: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Partyzanckim i Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie, była łączniczką. Ponieważ znała język niemiecki i jidysz, oraz wychowywała w tym czasie małe dzieci (Halina ur. X.1939, Wiesław ur. X.1943i Zbigniew ur. IV.1945), pomogło jej to kilka razy uchronić ludzi AK zajmujących się czyszczeniem i konserwacją broni. Podczas niespodziewanych "wizyt", a także w innych sytuacjach kryzysowych odciągać uwagę Niemców.
Żołnierze na widok dzieci mówili o swoich rodzinach pozostawionych w Niemczech i wówczas byli mniej dociekliwi. Podczas przygotowywania do "akcji" rozwoziła broń w wózku z dzieckiem do ustalonych miejsc, a także rozwoziła ulotki - tzw. bibułę, nie budząc podejrzeń Niemców. Ponadto podczas przygotowania do wybuchu powstania Rzeczypospolitej Partyzanckiej oraz akcji "Burza" szyła dla partyzantów opaski biało-czerwone, których duża ilość niewykorzystanych, długo po wojnie znajdowała się w ich mieszkaniu.
 |
| kennkarta Genowefy Paluch (ze zbiorów A. Powidzkiego) |
Wincenty Paluch uczestniczy czynnie w akcjach przeciwko okupantowi niemieckiemu oraz w akcjach przyjmowania, "cichociemnych" i "zrzutów" na terenie Klimontowa, Wierzbna i Łaganowa. Brał udział w akcji "Burza" i powstaniu Rzeczypospolitej Partyzanckiej Kazimiersko-Proszowickiej.
Po wojnie w 1950 roku, zostaje zweryfikowany do stopnia podporucznika rezerwy, od dnia 1 stycznia 1945 roku, (porucznik - 1989 r., kapitan - 1990 r., major - 1995 r.).
***
Śmiały, ze względu swoją przynależność do ZWZ/AK w obawie przed szykanami ze strony Urzędu Bezpieczeństwa, jakie już spotkały jego brata Stanisława "Zawieja", w listopadzie 1946 r. opuszcza Proszowice - później dołączyła do niego rodzina. Po otrzymaniu skierowania do pracy z Dyrekcji Ceł w Gliwicach, wyjechał do nowo tworzonego Urzędu Celnego w Kaławsku (do 1945 r. niem. Kohlfurt), obecnie Węgliniec.
Do Urzędu Celnego w Węglińcu zgłasza się 30 listopada 1946 r. Tutaj utworzono punkt odpraw celnych, który potem przemianowano na Urząd Celny w Węglińcu. Wincenty Paluch obejmuje stanowisko rewidenta skarbowego w granicznym ruchu towarowym, będąc jednym z pionierów celnictwa polskiego na Ziemiach Zachodnich. W 1947 r. ukończył kurs dla celników i jako jedyny z Urzędu Celnego w Węglińcu przystąpił do egzaminu. W 1955 r. odbył praktykę w Urzędzie Celnym Rzepin Oddział Kunowice.
 |
| celnik Wincenty Paluch, Węgliniec 1950 (ze zbiorów A. Powidzkiego) |
W kwietniu 1957 r. awansował, obejmując stanowisko kierownika Oddziału Urzędu Celnego w Węglińcu. W latach 1958-1959, ze względu na bardzo dobrą znajomość przepisów celnych, na okres roku został oddelegowany do Urzędu Celnego we Wrocławiu, zajmując się odprawą Żydów wyjeżdżających do Izraela.
W latach 1962 - 1964 pracował w granicznym ruchu osobowym na stanowisku kierownika I Oddziału Zgorzelec - Ujazd w Urzędzie Celnym w Zgorzelcu. W 1965 r. powraca na stanowisko kierownika Oddziału Urzędu Celnego Węglińcu. Te funkcję pełnił do 31 stycznia 1971 roku, aż chwili, kiedy przeszedł na emeryturę.
Wincenty Paluch, należał do Stronnictwa Demokratycznego, Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD), był kilka kadencji radnym Osiedlowej Rady Narodowej w Węglińcu oraz przewodniczącym Rady Zakładowej i członkiem Plenum Zarządu Okręgowego Związku Zawodowego Pracowników Państwowych i Społecznych (ZZPPiS) we Wrocławiu oraz delegatem na VI Kongres ZZPPiS w Warszawie, był uważany za aktywnego, wyróżniającego się działacza związków zawodowych i społecznika.
***
Jako emeryt wraz z małżonką powrócił na stałe do rodzinnych Proszowic. Aktywnie uczestniczy w życiu społecznym miasta Proszowice, a w szczególności angażuje się w działalność patriotyczną i upamiętniającą walkę o Wolność i Niepodległość Ojczyzny.
Do 1989 roku jest członkiem ZBoWiD, kiedy to postanawia założyć w Proszowicach Koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Inspektoratu "Maria". Wincenty Paluch zostaje wybrany prezesem Koła, będąc nim przez dwie kadencje (1989-1996). Potem był prezesem honorowym.
Z jego inicjatywy w 47. rocznicę powstania Rzeczypospolitej Partyzanckiej Kazimiersko-Proszowickiej została ufundowana i wmurowana tablica pamiątkowa na murze kościoła pw. Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela w Proszowicach. Ponadto zorganizował ufundowanie tablicy upamiętniającej 52. rocznicę "Września 1939", którą umieszczono na murze Miejskiej Biblioteki w Proszowicach. Wincenty Paluch doprowadził do ufundowania sztandaru proszowickiego Koła Inspektoratu "Maria" (poświęcenie 25.VII.1993 r.) Często uczestniczył w spotkaniach z młodzieżą szkolną, organizował uroczystości patriotyczne na terenie miasta i gminy Proszowice.
8 maja 1995 r. Minister Obrony Narodowej mianował, nie będącego w czynnej służbie wojskowej, kapitana Wincentego Palucha na stopień majora.
 |
| legitymacja Inspektorat "Maria" - Wncenty Paluch (ze zbiorów A. Powidzkiego) |
W 2001 r. uzyskał prawo do zaszczytnego tytułu: Weterana Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny - (PATENT Nr 19404).
Za zasługi w walce z najeźdźcą hitlerowskim i sowieckim, pracę zawodową oraz działalność społeczną został uhonorowany i odznaczony m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem za Udział w Wojnie 1918-1921, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej, Złotym Krzyżem Zasługi, Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Medalem za Udział w Wojnie Obronnej 1939, Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945, Medalem Wojska (czterokrotnie), Brązowym Medalem za Zasługi dla Obronności Kraju, Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie, Medalem Pamiątkowym dla Uczestników Wojny Obronnej 1939 r., Odznaką Grunwaldzką, Odznaką Weterana Walk o Niepodległość, Srebrną Odznaką za Zasługi dla Celnictwa PRL, Złotą Odznaką Zasłużony dla Dolnego Śląska, Złotą Odznaką Zasłużony dla Ziemi Krakowskiej.
Major Wincenty zmarł 10 grudnia 2005 roku i spoczywa wraz z żoną Genowefą w grobowcu rodzinnym na cmentarzu parafialnym w Proszowicach.
opracował: Andrzej Powidzki (zięć)
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- dokumenty, zapiski oraz relacje Wincentego Palucha "Śmiały"
- relacje: Genowefy Paluch "Niny" oraz jej córki Krystyny Skalskiej z domu Paluch
- Włodzimierz Nowak; Cichociemni i ich droga z Ziemi Obcej do Polski [online]; http://www.24ikp.pl/serwis/ko/historia/20150525cichociemni/art.php
|
