Komendant Placówki i Kompanii "Kasztan" (Kazimierza Wielka)
Franciszek Palus ps. Bałtycki
(ur.: 14.12.1898 - zm.: 3.03.1977)
biogram
 |
Franciszek Palus ps. Bałtycki
(fot. Kazimiersko - Proszowicka...) |
Proszowice, 12-02-2020
Kapitan Franciszek Palus ps. Bałtycki; urodził się 14 grudnia 1898 r. w Kazimierzy Wielkiej, był synem Mateusza i Jadwigi z domu Sowa. Po skończeniu szkoły powszechnej jako chłopiec wstąpił do Wojskowej Szkoły dla Małoletnich w Nisku. Po jej ukończeniu uzyskał stopień podoficerski i został przydzielony do 24. Pułku Artylerii Lekkiej w Jarosławiu, tam pełni funkcję kancelisty, w jednostce dosłużył się stopnia chorążego zawodowego WP.
II wojna światowa zastaje go w Jarosławiu, walczy w szeregach Armii "Karpaty". Po wrześniowej wojnie obronnej zostaje w województwie rzeszowskim. W Tarnobrzegu ze znajomymi oficerami (Puchalskim i Markiewiczem) wstępuje do ZWZ, składa przysięgę i przyjmuje pseudonim "Bałtycki", jego komendantem placówki był major Kowalski. Po aresztowaniu Kowalskiego i por. Markiewicza (styczeń 1940) wraca do rodzinnej Kazimierzy Wielkiej.
Rozpoczyna działalność werbunkową do ZWZ / AK. Jako pierwszego zaprzysięga plutonowego Mariana Miklaszewskiego ps. Odwet. Razem rozbudowują struktury wciągając przedwojennych podoficerów: Wacława Falęckiego, Mariana Pierzchałę ps. Krzywda, Edwarda Kacińskiego z Donos, Bronisława Ściupidera ps. Kukułka z Wojciechowa i innych. Do końca 1940 roku do Placówki AK "Kanarek" - "Kasztan" (Kazimierza Wielka) należy już ponad 60 ludzi. Dowódcą Placówki jest "Bałtycki" a jego zastępcą "Odwet". W mieszkaniu Palusów znajdowała się skrzynka kontaktowa placówki.
 |
Bogumiła Świetlicka ps. Miła i Franciszek Palus
(fot. Rzeczpospolita Partyzancka Lipiec...) |
Liczba partyzantów ciągle rośnie, w lipcu 1944 roku osiąga 300, Palus prowadzi szkolenia wojskowe w małych grupach, które wkrótce zamieniają się w oddziały dywersyjne, sabotażowe i bojowe - taktyczne. "Bałtycki" jest komendantem konspiracyjnej szkoły podchorążych w Kazimierzy Wielkiej oraz kieruje akcjami sabotażowymi na terenie Obwodu Pińczów, jest też oficerem WKW obwodu. Oficjalnie pracował jako konwojent w Cukrowni "Lubna" w Kazimierzy Wielkiej.
W okresie Rzeczypospolitej Partyzanckiej żołnierze Placówki "Kazimierza Wielka" tworzą 1. kompanię "Kasztan" w I batalionie (dowódca bat. Michał Studziński ps. Zbigniew) 120. Pułku Piechoty AK, dowódcą zostaje Franciszek Palus, a zastępcą plut. pchor. Marian Miklaszewski ps. Odwet. Kompania liczyła ponad 100 żołnierzy i była jak na warunki konspiracyjne bardzo dobrze wyposażona w broń i podstawowe wyposażenie wojskowe.
W nocy z 26 na 27 lipca 1944 r. żandarmi niemieccy samochodami uciekli do Krakowa. Pozostawieni Ukraińcy (ok. 40) poddali się drużynie "Dominiki-Kasi" dowodzonej przez zastępcę "Bałtyckiego" - "Odweta". Podstępem, bez jednego wystrzału zdobyli posterunek, a w nim ponad 100 jednostek broni długiej - kb, ok. 10 pm, 200 granatów i 80 tysięcy sztuk amunicji! Kompania "Kasztan" pod dowództwem "Bałtyckiego" bierze czynny udział w walkach o Skalbmierz 5 sierpnia 1944 r. wiążąc nieprzyjaciela aż do przybycia większej liczby oddziałów partyzanckich terenu.
 |
zastępca dowódcy III plutonu 1. kompanii I batalionu 120. pp Stanisław Podgórski "Wszebor", Zygmunt Bieszczanin "Adam" z AL i chor. Franciszek Palus "Bałtycki" dowódcą 1. kompanii I batalionu 120. pp AK - ze zbiorów Stanisława Piwowarskiego
(fot. ipn.gov.pl) |
 |
od lewej: Franciszek Palus "Bałtycki", Zygmunt Bieszczanin, Stanisław Podgórski "Wszebor"
(fot. Walki partyzanckie nad Nidą...) |
Po wojnie prześladowany przez UB wyjechał z rodziną do Sieniawy (pow. Przeworsk). W latach 1961-1972 pracował jako magazynier w Przedsiębiorstwie Remontowo-Budowlanym w Sieniawie. W 1972 r. przeszedł na emeryturę.
Żonaty był z Heleną z d. Walon-Zamorską (zm. w 1986 r. w Sieniawie), także żołnierzem AK ps. Kalina.
Franciszek Palus ps. Bałtycki zmarł 3 marca 1977 r. w Jarosławiu, został pochowany na cmentarzu parafialnym w Sieniawie.
Odznaczenia: Order Virtuti Militari 5 kl., Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami, Krzyż Armii Krajowej, Krzyż Partyzancki.
opacowanie: Andrzej Solarz
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Izabela Bożyk, Cezary Jastrzębski, Adam Massalski; Dzieje i kultura miasta Pińczowa do 1981 roku; Pińczów 2018
- Józef Belski; Kazimiersko - Proszowicka Rzeczpospolita Partyzancka 22 lipca - 12 sierpnia 1944; Kazimierza Wielka 2014
- Stanisław M. Przybyszewski (red.); Bohaterowie obrony miasta Skalbmierza 5 sierpnia 1944; Wydawnictwo Nowa Nidzica; Kazimierza Wielka 2014
- Stanisław M. Przybyszewski; Rzeczpospolita Partyzancka Lipiec - Sierpień 1944; Wydawnictwo "Nowa Nidzica"; Kazimierza Wielka 2004
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Rzeczpospolita Partyzancka; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1991
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944) Część I; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2001
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944) Część II; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2007
- Władysław Ważniewski; Walki partyzanckie nad Nidą 1939-1945; Wydawnictwo MON; Warszawa 1975
- Łukasz Grzywacz-Świtalski; Z walka na Podkarpaciu; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1971
- Tomasz Stężała; Pułkownicy 1944. Rzeczpospolita Partyzancka Tom 1
- Józef Belski; Kazimiersko - Proszowicka Rzeczpospolita Partyzancka 22 lipca - 12 sierpnia 1944; Kazimierza Wielka 2014
- zbiory IKP
- archiwum kpt. Antoniego Sieleckiego ps. Ansiel, Wir
- ipn.gov.pl
- szak.kazimierzaw.org
|
