Major "Skała", żołnierz jak skała
Jan Pańczakiewicz ps. Skała
(ur.: 27.11.1907 - zm.: 21.04.1968)
biogram
 |
Jan Pańczakiewicz ps. Skała
(fot. akokregkielce.pl) |
Proszowice, 26-09-2019
Major Jan Józef Bronisław Pańczakiewicz ps. Błyskawica, Grzegorz, Emil, Skała, Sylwester, Zimowit; urodził się 27 listopada 1907 roku w Kolbuszowej Górnej w województwie lwowskim jako syn Jana (urzędnik skarbowy) i Wandy z domu Zaleska. Był członkiem Związku Harcerstwa Polskiego. W 1928 roku ukończył Gimnazjum im. Kazimierza Morawskiego w Przemyślu, zdając równocześnie egzamin dojrzałości.
Po odbyciu służby wojskowej we Włodzimierzu Wołyńskim oraz Gródku Jagiellońskim, ukończył szkołę podchorążych piechoty. W 1931 roku został awansowany do stopnia podporucznika, zaś w 1934 roku porucznika rezerwy.
W 1929 roku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, rok później przeniósł się na Wydział Filologii Polskiej. Po ukończeniu studiów w 1935 roku pozostał w Krakowie. Pracował jako inspektor w krakowskiej Izbie Skarbowej. Był zaangażowany w działalność społeczną w Polskim Czerwonym Krzyżu, Lidze Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, Lidze Morskiej i Kolonialnej i Związku Strzeleckim.
We wrześniu 1939 roku został zmobilizowany roku jako oficer 17 pułku piechoty. Brał udział w wojnie obronnej jako dowódca 2 kompanii "Granat", w II batalionie 155 Pułku Piechoty. Nocą z 2-3 września 1939 roku, wyładowany został ze swą jednostką w Bogdanowicach - Ciężkowicach wprost pod bomby nieprzyjacielskie, a potem w ciężkich walkach odwrotowych wycofywał się w kierunku Bieszczadów. Walczył pod Siemiechowem, Tuchowem, Pilznem, Strzyżowem, Grabownicą, Dobrą nad Sanem oraz Borownicą, gdzie został ranny. Na czele zdziesiątkowanej kompanii przedostał się do Krosna. Około 20-25 września 1939 roku podjął decyzję o rozwiązaniu oddziału. Po powrocie do Krakowa zaangażował się w działalność konspiracyjną.
Od października 1939 roku należał do Organizacji Orła Białego, składając przysięgę przyjął pseudonim "Grzegorz". OOB weszła w skład "Służby Zwycięstwa Polski", ta przekształciła się w Związek Walki Zbrojnej, który z kolei przemianowany został na Armię Krajową. W 1940 roku objął funkcje zastępcy szefa Związku Odwetu przy komendzie Obwodu Południe Związku Walki Zbrojnej oraz dowódcy Dywersji Odcinka K (Kraków). Używając kolejno pseudonimów "Sylwester", "Zimowit" i "Skała".
W czerwcu tegoż roku jego mieszkanie zostało zdekonspirowane. W obawie przed aresztowaniem, wraz z żoną i synem, przedostał się na teren Centralnego Okręgu Przemysłowego, gdzie kontynuował działalność w ZWZ. Od lipca lub sierpnia 1940 roku kierował pracami, odciętego od dowództwa Okręgu, Odcinka CS obejmującego COP. Od kwietnia 1941 roku dowodził działającą w tymże regionie samodzielną siatką sabotażowo-dywersyjną.
 |
zwiad konny batalionu "Skała"
(fot. akokregkielce.pl) |
W 1942 roku powrócił do Krakowa. 1 sierpnia tegoż roku objął funkcję zastępcy szefa krakowskiego ZO. Od 1 marca 1943 roku pełnił funkcję zastępcy szefa, a następnie - od 1 maja 1944 roku - szefa Kedywu Okręgu Kraków AK. Kierował akcjami dywersyjnymi i odwetowymi, a także sabotażem gospodarczym, kolejowym i łącznościowym. 11 listopada 1943 roku został awansowany do stopnia kapitana rezerwy ze starszeństwem. W maju 1944 roku Jan Pańczakiewicz zostaje szefem Kedywu Okręgu Kraków w miejsce "spalonego" i zagrożonego mjr. "Jaremy".
24 czerwca 1944 roku stanął na czele zorganizowanego przez siebie Batalionu Szturmowego nr 299 - późniejszego Samodzielnego Batalionu Partyzanckiego "Skała", wchodzącego w skład Grupy Operacyjnej "Kraków" pod dowództwem płk. Edwarda Godlewskiego ps. Garda, przyjmuje pseudonim "Skała".
Jako d-ca SBP Pańczakiewicz dowodził osobiście w bitwach pod Zaryszynem, Moczydłem, Krzeszówką i Sadkami. W dniu 11.IX.1944 r. pod Złotym Potokiem, w czasie drogi na odprawę z d-cą dywizji Częstochowskiej został ostrzelany i odcięty od oddziału. Po nawiązaniu kontaktu dowodził Baonem do 15 stycznia 1945 r. Ze starszeństwem z 11 listopada 1944 r. został awansowany do stopnia majora. 20 listopada 1944 roku, w związku z nadchodzącą zimą, podjął decyzję o podziale batalionu na trzy oddziały partyzanckie: "Błyskawica", "Huragan" oraz "Grom-Skok", ukrywał się w majątku Schwarzenberg-Czernych w Boronicach. W styczniu 1945 roku powrócił do Krakowa i do prawdziwego nazwiska, zgłosił się do pracy w Izbie Skarbowej.
 |
oddziały "Grom" i "Błyskawica" z batalionu "Skała" na pierwszej koncentracji na Grodzisku
(fot. zbiory IKP) |
13 kwietnia tegoż roku został aresztowany. Był przetrzymywany w więzieniu przy ulicy Montelupich w Krakowie. Został zwolniony 20 września 1945 roku. Dzień później - 21 września - ujawnił się i wszedł w skład rozpoczynającej prace Komisji Likwidacyjnej dla spraw byłej Armii Krajowej na Obszar Południowy.
W związku z represjami i trudnościami w znalezieniu zatrudnienia podjął pracę jako robotnik, a następnie osadnik wojskowy w gminie Sobótka na Dolnym Śląsku, otrzymał tam gospodarstwo rolne (4 ha). Był współorganizatorem, kierownikiem, a następnie prezesem spółdzielni "Samopomoc Chłopska". Pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego Komitetu Powiatowego Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1948 roku został usunięty z PPS i zmuszony do opuszczenia Sobótki.
W latach 50. XX wieku pracował w Krakowie (w Izbie Skarbowej), Chorzowie oraz Warszawie. W latach 1961-1964 był zatrudniony w Centralnym Związku Spółdzielczości Pracy. Zasiadał w Dzielnicowej Radzie Narodowej Warszawa-Mokotów. Był aktywnym członkiem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBOWID). Inspirował i organizował zjazdów koleżeńskich członków baonu "Skała", inicjował powstanie wielu tablic upamiętniających dzieje walk Batalionu.W lutym 1967 r. z powodu choroby serca zrezygnował z pracy zawodowej.
Zmarł w czasie leczenia sanatoryjnego w Kołobrzegu 21 kwietnia 1968 roku na zawał serca. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w Alei Zasłużonych.
Za swoją działalność został odznaczony: Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, dwukrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami oraz licznymi odznaczeniami za pracę społeczną na terenie Warszawy.
opracowanie: red.
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Informator SŻAK w Krakowie, nr 97
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Rzeczpospolita Partyzancka; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1991
- Jerzy Michał Żelaśkiewicz; Znad Nidzicy w świat. Wspomnienia; Warszawa 2008
- Stanisław M. Przybyszewski; Rzeczpospolita Partyzancka Lipiec - Sierpień 1944; Wydawnictwo "Nowa Nidzi-ca"; Kazimierza Wielka 2004
- Józef Belski; Kazimiersko - Proszowicka Rzeczpospolita Partyzancka 22 lipca - 12 sierpnia 1944; Kazimierza Wielka 2014
- Józef Belski; Ostatnie dni; Kraków 2018
- Alina Fitowa; Bataliony Chłopskie w Małopolsce 1939-1945. Działalność organizacyjna, polityczna i zbrojna; PWN; Kraków 1984
- Stanisław Dąbrowa-Kostka; Śp. Mjr Jan Pańczakiewicz ("Skała"). Z żałobnej karty; [w:] WTK Tygodnik Katolików nr 20/766, 19.05.1968
- Władysław Bartosz; Pańczakiewicz Jan; [w:] Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939-1956, T. 3,
- Józef Guzik; W obronie miechowskiej wsi 1939-1945; Książka i Wiedza; Warszawa 1981
- Józef Guzik; Działacze i partyzanci ziemi miechowskiej 1939-1945; ZBoWiD Koło Gminne Wawrzeńczyce; Wawrzeńczyce 1983
- zbiory IKP
- krakowianie1939-56.mhk.pl
- kedyw.info
- akokregkielce.pl
- inwentarz.ipn.gov.pl
- encyklopedia.naukowy.pl
- pl.wikipedia.org
|
|
|
