Główny organizator "Chłostry" (Chłopska Straż) w powiecie pińczowskim
Jan Pszczoła ps. Wojnar
(ur.: 1.10.1914 - zm.: 12.11.1944)
biogram
 |
uczniowie szkoły w Krzczonowie, drugi z prawej w środkowym rzędzie mały Janek
(fot. Fąfara; Wojnar i jego żołnierze) |
 |
Jan Pszczoła ps. Wojnar
(fot. Rzeczpospolita Partyzancka; B.M. Nieczuja-Ostrowski) |
25-11-2015
Ppłk Jan Pszczoła urodził się 1 października 1914 r. we wsi Krzczonów, w rodzinie chłopskiej. Jakub, jego ojciec był właścicielem 8. hektarowego gospodarstwa, na którym pracował wraz z żoną Anną z domu Rumas. Miał trzy siostry, najstarszą Józefę, średnią Stanisławę i najmłodszą Irenę. Do szkoły podstawowej uczęszczał w rodzinnej miejscowości. Później kształcił się w Seminarium Nauczycielskim w Tarnowie, ukończył je w 1936 roku.
Służbę wojskową odbywał w Dywizyjnym Kursie Podchorążych piechoty w Cieszynie i Nowym Sączu, uzyskując stopień podporucznika rezerwy. Został słuchaczem Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie na wydziale filozofii, gdzie zapisał się do Akademickiego Koła Związku Młodzieży Wiejskiej RP "Wici".
 |
Jakub i Anna Pszczołowie - rodzice Janczara
(fot. Fąfara; Wojnar i jego żołnierze) |
W kampanii wrześniowej 1939 r. brał udział jako d-ca kampanii w szeregach 21 Dywizji Piechoty Górskiej. Dostał się do niewoli, był przewożony z miejsca na miejsce, kilka dni w bardzo ciężkich warunkach był przetrzymywany w Radomiu, próbował kilkakrotnie bezskutecznie uciekać. Dopiero podczas przewożenia jeńców do Niemiec udało mu się zbiec podczas transportu. Wyskoczył przez wyrąbaną toporkiem (jednemu z więźniów udało się ukryć go podczas rewizji) dziurę w podłodze wagonu pod Częstochową. Do domu wrócił pod koniec października, i po paru miesiącach podejmuje walkę z okupantem w podziemiu.
Działalność konspiracyjną w Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) rozpoczyna od roku 1940 r., później został głównym organizatorem "Chłostry" (Chłopska Straż) w powiecie pińczowskim. W styczniu 1941 roku staje na czele chłopskiego ruchu oporu, jako komendant Obwodu Pińczów Batalionów Chłopskich. Po scaleniu BCh z Armią Krajową jesienią 1943 roku, Wojnar zostaje komendantem Obwodu AK "Pelagia" (Pińczów), a po przebudowie struktur wojskowych w lipcu 1944 roku - zastępcą dowódcy 120. pułku piechoty Armii Krajowej, kpt. Sewera (Roman Zawarczyński), zmienia też pseudonim na Janczar. Niemcy nazywali go "Der Schwarze Hans" (Czarny Jan).
 |
Jan Pszczoła, uczeń Seminarium Nauczycielskiego w Tarnowie
(fot. Fąfara; Wojnar i jego żołnierze) |
Wraz ze swoimi partyzantami wsławił się rozgromieniem posterunku żandarmerii w Nowym Korczynie, walką z Niemcami w Koszycach. Brał udział w oswobodzeniu Kazimierzy Wielkiej, Opatowca, odegrał znaczącą rolę w walkach o Skalbmierz. Pomógł "Władczynowi" sprowadzić z Wiślicy w dniu 5 sierpnia 1944 roku do pacyfikowanego właśnie Skalbmierza złożony z dwu czołgów, sowiecki patrol. Czołgi wsparły walkę oddziałów partyzanckich, dzięki czemu uratowano miasto i jego mieszkańców od całkowitej zagłady.
22 lub 23 października 1944 roku o godzinie dwudziestej w kościele parafialnym w Bejscach Jan Pszczoła wziął ślub ze Stanisławą Zmarzłą, córką ogrodnika pracującego we dworze w Krzczonowie. Gdy młodzi szli od ołtarza, organista, Jan Górka, grał hymn narodowy "Jeszcze Polska nie zginęła". Cały teren wokół kościoła osłaniali uzbrojeni partyzanci.
 |
Jan Pszczoła, komendant Bch obwodu pińczowskiego
(fot. Fąfara; Wojnar i jego żołnierze) |
5 listopada 1944 roku Jan Pszczoła zostaje aresztowany w Bejscach na podwórku gospodarstwa swojej siostry Józefy i szwagra Antoniego Zarębskiego. Oprócz Wojnara zaaresztowano Zarębskich, drugą siostrę Irenę i jego żonę Stanisławę. Pojmanych zawieziono furmanką do Kszczonowa, tutaj żandarmi uwolnili starszą siostrę Janczara Józefę (która później z własnej woli pojechała z aresztowanymi) i jego żonę (była w zaawansowanej ciąży), w miejsce Stanisławy wzięli jej młodszą siostrę Jadwigę Zmarzłą. Następnie pojechali na posterunek żandarmerii do Złotej.
Tutaj przetrzymywali ich kilka dni w starym magazynie zbożowym. Po czterech dniach uwolniono Antoniego Zarębskiego. W sobotę przewieziono samochodem na komisariat gestapo do Buska, Jana Pszczołę, siostrę Irenę, szwagierkę Jadwigę i pięciu partyzantów z Krzczonowa aresztowanych kilka dni przed Wojnarem. Dziewczyny po południu zostały zapisane "na roboty" do Niemiec i przewiezione do Kielc - ocaliły życie.
 |
wiosna 1944 zbiórka przed akcją partyzantów w gminie Złota
(fot. Fąfara; Wojnar i jego żołnierze) |
 |
ostatnie zdjęcie Janczara przed aresztowaniem i śmiercią
(fot. Fąfara; Wojnar i jego żołnierze) |
O świcie następnego dnia (niedziela 12 listopada 1944 r.) bohaterski dowódca AK - BCh został zamordowany w budynku gestapo w Busku. Zwłoki zakopano na dziedzińcu budynku.
Pod koniec styczniu 1945 roku na wniosek ojca zamordowanego dokonano ekshumacji zwłok syna i pochował je na cmentarzu w rodzinnej parafii (Sokolin), obok Anny jego matki. Uroczysty pogrzeb odbył się w lutym 1945 roku, oprócz Wojnara pochowano też innych zamordowanych wraz z nim w Busku partyzantów: Stanisława Grzywny, Jana Stolarskiego i Kazimierza Krupę.
Jan Pszczoła ps. Wojnar, Janczar pośmiertnie został awansowany na stopień podpułkownika i odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari [V klasy] (1969 r.), był też odznaczony pośmiertnie w 1948 roku Krzyżem Partyzanckim. Jego imieniem nazwano szkołę podstawową w Krzczonowie.
Umieszczono na niej tablicę z napisem: W XXXI rocznicę napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę nadano tutejszej szkole podstawowej imię Jana Pszczoły ps. Wojnar. Żołnierza kampanii wrześniowej Komendanta Batalionów Chłopskich obwodu pińczowskiego. Niech jego walka i męczeńska śmierć będzie dla młodego pokolenia przykładem męstwa i ofiarności w służbie dla Polski Ludowej.
 |
pogrzeb Wojnara i innych partyzantów zamordowanych przez gestapo w Busku
(fot. Fąfara; Wojnar i jego żołnierze) |
opracowanie: Andrzej Solarz
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Jan Belski; ROCZNICA ŚMIERCI "WOJNARA". Ppłk Jan Pszczoła; Jednodniówka Koła Stowarzyszenia Żołnierzy Armii Krajowej Inspektorat "Maria" w Kazimierzy Wielkiej; 11 listopada 2013
- Eugeniusz Fąfara; Wojnar i jego żołnierze; Wyd. 1; Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza; Białystok 1976
- Władysław Ważniewski; Walki Partyzanckie nad Nidą 1939-1945; Wyd. 2; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej; Warszawa 1975
- Alina Fitowa; Bataliony Chłopskie w Małopolsce 1939-1945; Wyd. 1; Państwowe Wydawnictwo Naukowe; Kraków 1984
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Rzeczpospolita Partyzancka; Wyd. 1; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1991
- Stanisła M.Przybyszewski; Straty osobowe na terenie powiatu Kazimierza Wielka w okresie II wojny światowej 1939-1945 i w okresie powojennym do 1950 r.; Wyd. 1; Nowa Nidzica; Kazimierza Wielka 2013
- zbiory IKP
|
