Rodzina Tatarczuchów - Maria ps. Sama
Maria Tatarczuch ps. Sama
(ur.: 31.01.1926 - zm.: 2.07.2017)
biogram
 |
od lewej: Aleksandra Śmigielska ps. Jutrzenka, Maria Tatarczuch ps. Sama, Janina Tatarczuch ps. Troska, Janina Tatarczuch-Golębiowska ps. Sokolica
(źródło: Inspektorat AK "Maria") |
Proszowice, 5-08-2023
Dom Stefanii Tatarczuch ps. Troska podczas II wojny światowej był miejsce gdzie patriotyzm, oddanie sprawom kraju nie były tylko pustymi słowami. Troska wraz z dziećmi należała do konspiracji. Takich "rodzinnych placówek" konspiracyjnych na terenie Ziemi Proszowskiej wcale nie było tak mało. Na miarę swoich możliwości rodzina Tatarczuchów, z narażeniem własnego życia walczyła o Polskość. Poznajmy kolejną córkę Stefanii, Marię.
 |
Maria Tatarczuch ps. Sama, 1946
(źródło: Gazeta Koszycka) |
 |
Maria Tatarczuch ps. Sama, 1946
(źródło: kpbc.umk.pl) |
Strzelec Maria Tatarczuch ps. Sama, urodziła się 31 stycznia 1926 roku w Koszycach, córka Aleksandra i Stefanii Janiny z d. Rowińska. Szkołę powszechną kończy w Sielcu, gdzie jej ojciec był dyrektorem szkoły. Po wojnie Liceum Plastyczne w Krakowie, Akademia Sztuk Pięknych - wydział rzeźby u prof. Xawerego Dunikowskiego 1947 rok w Warszawie. Swoje zdolności artystyczne być może odziedziczyła po swoim dziadku (ojciec mamy) Władysławie Rowińskim, który był uczniem Wojciecha Gersona (malarza). Pracował on jako rzeźbiarz i pozłotnik w Tarnopolu i we Lwowie, a także na Podkarpaciu.
Oficjalnie do konspiracji wstąpiła w 1943 roku, zostaje zaprzysiężona do ZWZ / AK przyjęła pseudonim "Sama". Organizacyjnie należy do placówki Drożejowice "Drozd", której komendantem był ppor. Marian Markiewicz ps. Maraton. W lipcu 1943 roku ukończyła konspiracyjny kurs sanitarny w Szkole w Sielcu i wraz ze swymi siostrami pełniła funkcję sanitariuszki opiekując się rannymi w szpitalu polowym mieszczącym się w domu matki "Troski", która jest opiekunką szpitala. Kolportuje również prasę podziemną, pomaga w wykończaniu map wojskowych. Z siostrami przenosi meldunki pomiędzy placówkami, zajmuje się wypożyczaniem lektur dla uczniów, a jej kolegów i koleżanek z tajnych kompletów nauczania. Uczęszczała także na tajne komplety gimnazjalne.
W okresie Kazimiersko-Proszowickiej Rzeczpospolitej Partyzanckiej, na przełomie lipca i sierpnia 1944 roku należy do II batalionu 120 Puku Piechoty AK Wiesława Żakowskiego ps. Zagraj. W tym czasie pomaga matce w prowadzeniu polowej kuchni, podczas odpraw sztabowych pomaga przy wydawaniu posiłków.
Szpital uaktywnił się podczas pacyfikacji i bitwy o Skalbmierz. Do szkoły zaczęli napływać ranni, ze względu bezpieczeństwa szpital był ewakuowany do Dębian, w budynku został tylko punkt sanitarny, do którego co pewien czas "wpadały" sanitariuszki i po wstępnym opatrzeniu przewoziły rannych do szpitala.
Gdy Niemcy ponownie opanowali obszar Rzeczpospolitej Partyzanckiej wraz z siostrami i matką często zmieniają meliny, dopiero we wrześniu wróciły do domu. W październiku 1944 roku gdy na ten teren zaczęli napływać wysiedleni po powstaniu warszawskim, wraz z siostrami i matką opiekuje się rodzinami, dostarcza im odzieży i żywności. Organizuje spotkania świąteczne dla przesiedlonych.
Po wojnie cała rodzina przeniosła się do Krakowa. Maria zdała tu egzamin dojrzałości i w 1948 roku rozpoczęła studia na Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki, gdzie poznała między innymi Xawerego Dunikowskiego. Studia kontynuowała na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w pracowni prof. Franciszka Strynkiewicza. Dyplom z rzeźby i medalierstwa uzyskała w 1955 roku u prof. Józefa Aumillera (rzeźbiarza, medaliera, projektanta znaczków pocztowych i monet).
 |
Kraków 1948, Maria - studentka Akademii Sztuk Pięknych, jako modelka
(źródło: Bibliotekarz Zachodniopomorski) |
Jako młoda rzeźbiarka współpracowała przy rekonstrukcji Starego Miasta w latach 50., w Warszawie. bardziej znane działa z tego okresu to: popiersie Marysieńki Sobieskiej, popiersie Jarosława Iwaszkiewicza (1964), popiersie prof. Zbigniewa Drzewieckiego, rzeźba nagrobna Bronisława Linke na Cmentarzu Powązkowskim (1965), rzeźba Macierzyństwo (1968), rzeźba Głowa córki.
 |
podczas pracy przy Marysieńce Sobieskiej
(źródło: Bibliotekarz Zachodniopomorski) |
Maria Tatarczuch nie poprzestawała jednak tylko na rzeźbach popiersi, zajmowała się także: rzeźbą figuralną w różnych materiałach (drewno, kamień, gips patynowany), kompozycjami przestrzennymi (szkło, ceramika), medalierstwo (brąz), malarstwo (pastel), rysunek, wystawiennictwo, dekoracja wnętrz, tkaniną.
Brała udział w wielu wystawach zbiorowych krajowych i zagranicznych: z okazji Międzynarodowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Berlinie, VII Okręgowa Wystawa ZPAP w Zachęcie (1956), II Ogólnopolska Wystawa Sztuki Nowoczesnej (1957), Rzeźba warszawska 1945-1958 (1958, Zachęta), Wystawa Grafiki i Rzeźby OW ZPAP (1965, Zachęta), Międzynarodowy Konkurs Medalierski w Arezzo (1968, Włochy), Matka i dziecko w polskim medalierstwie współczesnym (1969, Kordegarda).
Jej prace były prezentowane między innymi: w Muzeum Ruchu Rewolucyjnego w Budapeszcie, Muzeum w Radomiu, gmachu Sejmu, Zakładzie Historii Partii w Warszawie, w zbiorach prywatnych w Waszyngtonie, Helsinkach i Amsterdamie. Stanisław Urbanowicza poświęcił jej twórczości film dokumentalny pt. "Odrodzone piękno", pisano o niej w prasie zajmującej się tematyką kultury i sztuki.
Po dwóch małżeństwach (pierwszym mężem, jeszcze w okresie studiów był kolega także rzeźbiarz a drugim Marek Jaworski - dziennikarz z Trybuny Ludu) i w trakcje ciągle rozwijającej się kariery artystycznej wyjechała w z córką Agnieszką do Szwecji w 1970 roku.
 |
| z córką Agnieszką, lata 70-te (źródło: strefa.se) |
Zamieszkała w Sztokholmie i tam podjęła pracę jako plastyczka w tamtejszym Muzeum Narodowym, później w Państwowym Muzeum Historii Naturalnej. Została członkiem Szwedzkiej Akademii Sztuk Pięknych w Sztokholmie. Uprawiała te same gatunki sztuki co w Polsce.
 |
| 80-te urodziny w Sztokholmie (źródło: strefa.se) |
Zawsze kochała literaturę, więc w sposób naturalny poszerzyła swój warsztat artystyczny o poezję, wydała kilka tomików wierszy. W trakcie swojego życia spotkała wiele znaczących osób dla kultury, z którymi do ostatnich swoich dni korespondowała. Przekazała Książnicy Pomorskiej swoje archiwum liczące ponad 1000 listów, które stanowią znakomity materiał badawczy naszej najnowszej historii.
 |
| M.Tatarczuch podczas spotkania z Czesławem Miłoszem (źródło: Bibliotekarz Zachodniopomorski) |
 |
| z papieżem Janem Pawłem II (źródło: strefa.se) |
 |
w swoimi mieszkaniu w Sztokholmie z siostrzenicą Aleksandrą Malski i jej mężem Andrew Cowanem, na ścianie jej kompozycja
(źródło: Bibliotekarz Zachodniopomorski) |
Zmarła 2 lipca 2017 roku, została pochowana na cmentarzu nieopodal parku królewskiego Ulriksdal w Sztokholmie
 |
| grób Marii (źródło: zbiory rodzinne) |
opacowanie: Andrzej Solarz
Biogram ten został opracowany w dużym stopniu na podstawie relacji siostry Aleksandry, Janiny Gołębiowskiej z 1999 roku.
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Rzeczpospolita Partyzancka; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1991
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944). Część I; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2001
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944). Część II; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2007
- Józef Belski; Kazimiersko - Proszowicka Rzeczpospolita Partyzancka 22 lipca - 12 sierpnia 1944; Kazimierza Wielka 2014
- Stanisław M. Przybyszewski (red.); Bohaterowie obrony miasta Skalbmierza 5 sierpnia 1944; Wydawnictwo Nowa Nidzica; Kazimierza Wielka 2014
- Andrzej Kozera; Partyzanci Republiki Pińczowskiej tom VII; 2021
- Cecylia Judek; Maria Tatarczuch - donatorka Książnicy Pomorskiej; [w:] Bibliotekarz Zachodniopomorski, nr 1 (2019)
- Grażyna Sendal-Iwanicka; Maria Tatarczuch - rzeźbiarka z Koszyc; [w:] Gazeta Koszycka, nr 3 (45) listopad 2009
- Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej Toruń
- kpbc.umk.pl
- pl.wikipedia.org
- infobusko.pl
- powiatbuski1939-1945.pl
- strefa.se
- mnki.pl
|
