Od "Wachlarza" do "Suszarni"...
Tadeusz Tochowicz ps. Dereń
(ur.: 14.02.1919 - zm.: 29.10.2002)
biogram
 |
Tadeusz Tochowicz ps. Dąb, Dereń
(fot. zbiory IKP) |
Proszowice, 2-10-2019
Major Tadeusz Tochowicz ps. Dąb, Dereń; wrodził się 14 lutego 1919 r. w Kościejowie (woj. świętokrzyskie). Był synem Stanisława, rolnika, i Marianny z Musiałów. Tadeusz miał trzech braci: Jana, Edwarda i Aleksandra.
Na początku listopada 1937 r. wstąpił Tadeusz jako ochotnik do 20. Pułku Piechoty w Krakowie. Po przeszkoleniu wojskowym, w marcu 1938 r., został skierowany na kurs Centralnej Szkoły Podoficerskiej Korpusu Ochrony Pogranicza w Osowcu. 2 października 1938 r. wespół z całą szkołą wkroczył na Zaolzie. Następnie powrócił do Osowca i kontynuował szkolenie, specjalizując się w ciężkiej broni piechoty (cekaemy, moździerze i działka przeciwpancerne). Po ukończeniu kursu, podczas którego złożył egzamin - małą maturę, w marcu 1939 r. uzyskał awans na stopień kaprala i został przeniesiony do batalionu KOP Niemenczyn (dowódca mjr Czesław Mierzejewski). W sierpniu 1939 r., po uzupełnieniu stanu liczbowego, batalion KOP Niemenczyn został przerzucony w okolice Grajewa. Tadeusz został mianowany zastępcą dowódcy plutonu działek ppanc.
Po wybuchu wojny batalion Niemenczyn wtargnął w okolicach Prostki na krótko na teren Prus Wschodnich. W odwrocie znad granicy wycofał się przez Grajewo na Ostrołękę, potem Łuków, ostatecznie w rejon Janowa Lubelskiego, staczając po drodze szereg potyczek z Niemcami. W rejonie Janowa Tadeusz dostał się do niewoli. Po kilku dniach udało mu się zbiec i powrócić w strony rodzinne. Na wojnie zginął jego najstarszy brat Jan.
Za pośrednictwem stryja Józefa Tochowicza - ps. Kowal - Tadeusz nawiązuje kontakt z przedstawicielem rodzącego się w powiecie miechowskim podziemia wojskowego - Mieczysławem Daneckim ps. Bogdaniec - Leliwa. 9 grudnia 1939 r. w Miechowie składa na jego ręce przysięgę i wstępuje do organizacji Tajna Armia Polska, stając się jednym z pierwszych jej organizatorów w powiecie. Przyjmuje pseudonim "Dąb". Otrzymuje zadanie zorganizowania plutonu bojowego w Kościejowie i wioskach sąsiednich.
 |
Dereń
(fot. Ziemi Miechowskiej w pokłonie...) |
Prócz tego był czynnie zaangażowany w kolportaż tajnych wydawnictw konspiracyjnych, legalizację powracających z wojny kolegów, wyszukiwanie broni, amunicji i sprzętu wojskowego. Dom rodzinny Tochowiczów w Kościejowie stał się skrzynką pocztowo-kurierską podziemia wojskowego, którą przez 6 lat okupacji prowadziła z oddaniem i w atmosferze stałego zagrożenia Marianna Tochowicz, matka Tadeusza, zaprzysiężony członek organizacji. Przechowywała zagrożonych i ściganych, stale żywiła żołnierzy dywersji i partyzantów. W stodole w gospodarstwie Tochowiczów zorganizowano magazyn broni i materiałów wybuchowych.
Z początkiem 1941 r. organizacja TAP zmieniła nazwę na: Konfederacja Zbrojna. Latem następuje scalenie ze Związkiem Walki Zbrojnej. Tymczasem Tadeusz w lipcu 1941 r., niemal natychmiast po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, został przekazany na polecenie Komendy Okręgu Krakowskiego ZWZ do dyspozycji Komendy Głównej w Warszawie, gdzie otrzymał zadanie zorganizowania sieci punktów kontaktowych na linii kolejowej Małkinia-Białystok-Wołkowysk-Baranowicze-Mińsk Białoruski. Do 1942 r. organizował na tym odcinku punkty wywiadowczo-sabotażowo-dywersyjne "Wachlarza". Za wykonane wzorowo zadania otrzymał od Komendanta Głównego ZWZ Brązowy Krzyż Zasługi z Mieczami oraz pochwały.
W czasie pobytu w dyspozycji komendy Głównej ZWZ dowództwo plutonu TAP-KZ, po "Dębie", objął Jan Molęda ps. Trzebiński, uczestnik kampanii wrześniowej. W tej sytuacji T.Tochowicz po powrocie ze swej misji został jego zastępcą. Równocześnie był jego zastępcą w grupie dywersyjnej Obwodu Miechowskiego, utworzonej wiosną 1943 r.
W połowie czerwca 1943 r. grupa otrzymała rozkaz wykonania wyroku śmierci na Kazimierzu Nowaku, oficerze Komendy Powiatowej Policji Polskiej i zastępcy komendanta Jagdkommando, odpowiedzialnym za aktywny udział w pacyfikacjach Miechowszczyzny. Wyrok ten "Dąb" wykonał razem z "Trzebińskim", Józefem Bogdalskim ps. Dąbek i Franciszkiem Kołodziejem ps. Szaleniec 24 czerwca o g.17.30 przy ul. Racławickiej w Miechowie [ranny Nowak zmarł po dwóch dniach w szpitalu w Miechowie - 26 maja; IKP]. Po dwóch tygodniach komendant Obwodu Miechowskiego por. Stanisław Gutkowski ps. Janusz wręczył "Dębowi" (od tej pory już "Dereniowi") awans na sierżanta i decyzję nadania Krzyża Walecznych. Pozostali uczestnicy akcji otrzymali takie samo odznaczenie i awanse.
W tym czasie Tadeusz brał udział w kursie Szkoły Podchorążych Piechoty. Po akcji miechowskiej grupa dywersyjna pod szyldem "Dominiki" wykonuje jeszcze około 20 akcji. We wszystkich bierze udział Tadeusz Tochowicz. Do końca okupacji, podczas służby partyzanckiej, uczestniczył w 37 najrozmaitszych akcjach. Z terenu zostali usunięci liczni agenci i konfidenci policji, kolaboranci, bandyci i inni przestępcy. Rozbito bądź rozbrojono szereg mniejszych patroli wojska, policji. Pozyskano tym sposobem sporo broni i sprzętu wojskowego. Zniszczono dokumenty w urzędach kilku gmin i zlikwidowano kilkadziesiąt bimbrowni.
 |
pchor. "Dereń" z łączniczką Okręgu Krakowskiego Krystyną Sourek "Kryśką"
(fot. zbiory IKP) |
Latem 1944 r. grupa przekształciła się z oddziału dywersyjno - partyzanckiego w pluton leśny w ścisłym tego słowa znaczeniu. 26 lipca wziął udział w akcji bojowej oddziałów Dominiki-Magdaleny w Książu Wielkim, 4/5 sierpnia uczestniczył w ubezpieczeniu zrzutu broni na placówce Kobuz. Niebawem pluton dołączył do Samodzielnego Partyzanckiego Batalionu Szturmowego "Suszarnia" 106. Dywizji Piechoty, utworzonego z oddziałów partyzanckich i dywersyjno-partyzanckich Inspektoratu Rejonowego Maria pod dowództwem kpt. Antoniego Iglewskiego. Pluton "Trzaski" ("Derenia") jako I pluton Bartosz wchodził w skład l. kompanii strzeleckiej batalionu kryptonim Batory, dowodzonej przez por. Józefa Gargasza ps. Grot.
W składzie "Suszarni" I. pluton "Bartosz" pełnił służbę przy ubezpieczeniu zrzutów lotniczych na placówce "Kobuz" (21 i 22 września 1944 r.), ochronie radiostacji komendy Okręgu Krakowskiego AK i Komendy Głównej, wykonywał zadania specjalne wzdłuż trasy Miechów-Skalbmierz, a także codzienne, związane z patrolowaniem terenu, zaopatrzeniem i szkoleniem (zarówno partyzantów, jak i żołnierzy terenówek).
Po rozformowaniu "Suszarni" pluton wziął udział w kilku akcjach zaczepnych i walkach obronnych, mając za przeciwnika oddziały wojska, Ostlegionów i policji. Wśród kadry "Suszarni" st. sierżant "Dereń"' wyróżniał się walecznością, inicjatywą i sukcesami w akcjach. Za wyniki osiągnięte w służbie 1 stycznia 1945 r. został awansowany do stopnia podporucznika.
Po wkroczeniu Sowietów był gorliwie poszukiwany przez NKWD i UBP. Do ogłoszenia amnestii 22 lutego 1947 r. ukrywał się pod nazwiskiem Lipiński. Pozostał jednak w stałej dyspozycji wobec legalnych władz Rzeczypospolitej, wykonując funkcję oficera dywersji w Obwodzie Ostrów Wielkopolski. Tymczasem w rodzinnym domu i obejściu UB przeprowadzało częste i niespodziewane rewizje, zabierając przy tym ubrania i bieliznę, żywność i pieniądze, biło i poniżało matkę, aresztowało i okrutnie maltretowało braci Edwarda i Aleksandra. Żądano informacji, gdzie przebywa syn i inni dowódcy partyzanccy.
Po ujawnieniu Tadeusz rozpoczął pracę w gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w Brzegu nad Odrą. Tam też w pierwszych dniach listopada 1948 r. został aresztowany przez PUBP i po wstępnym przesłuchaniu przewieziony do więzienia w Miechowie. W Miechowie przesłuchiwali Tadeusza Tochowicza oficerowie śledczy miejscowego PUBP i WUBP z Krakowa. W grudniu 1948 r. okrutnie pobitego i zmaltretowanego Tadeusza przewieziono do piwnic WUBP przy Pl. Inwalidów w Krakowie, gdzie w śledztwie przebywał do wiosny 1951 r. Zarzut postawiony w śledztwie: współpraca z Niemcami i likwidacja ugrupowań lewicowych, był absurdalny i cyniczny, zaś dowody spreparowane. Po zakończeniu śledztwa Tadeusz wraz z Janem Molędą zostali przewiezieni do więzienia przy ul. Montelupich.
15 września 1952 r. wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Krakowie Tadeusz Tochowicz został skazany na 6 lat więzienia. Wyrok został złagodzony do lat 3 w wyniku nowego spojrzenia "ludowej" sprawiedliwości na więźniów politycznych okresu rodzimej beriowszczyzny.
 |
mjr Tadeusz Tochowicz
(fot. Partyzancka odyseja) |
Tadeusz po opuszczeniu więzienia miał ogromne trudności ze znalezieniem stałej pracy zarobkowej. Znosił wiele upokorzeń i poniżeń. Przez dłuższy czas był zatrudniony jako pracownik fizyczny. Dopiero w okresie cywilizowania się państwa totalitarnego mógł pracować jako pracownik umysłowy. Do przejścia na emeryturę był jednak dla władz i przełożonych tylko obywatelem drugiej kategorii.
W uznaniu czynów bojowych, zasług położonych w pracy organizacyjnej, bohaterskiej postawy i poświęcenia dla spraw podziemnego wojska kompetentne władze przyznały mu m.in.: Order Virtuti Militari - V kl. [nadany MON 11 XII 1965 r. Nr DK-4465/W; IKP], Krzyż Walecznych (dwukrotnie), Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami, Krzyż Armii Krajowej [nadany Londyn 18 VII 1978 r. Nr 19187; IKP], Brązowy Krzyż Zasługi z Mieczami, Krzyż Partyzancki, Krzyż Więźnia Politycznego 1939-1956, Medal "Za Udział w Wojnie Obronnej 1939 r.", Medal Zwycięstwa i Wolności 1945, Medal Wojska po raz 1,2,3, i 4, Odznaka Pamiątkowa "Akcja Burza". 26 września 1957 r. Tadeusz Tochowicz został zweryfikowany na stopień porucznika, 23 lutego 1993 r. minister obrony narodowej mianował go na stopień kapitana, a w 1998 w uznaniu zasług otrzymał stopień majora. W 1995 kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych przyznał mu patent "Weterana Walki o Wolność i Niepodległość Ojczyzny".
Tadeusz był przewodniczącym wrocławskiego środowiska 106. Dywizji Piechoty i Krakowskiej Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej Inspektoratu Rejonowego Maria AK. Trzy lata przed śmiercią ciężko zachorował, choroba, z którą dzielnie walczył, wyniszczała systematycznie jego organizm. Z niezwykłym poświęceniem o każdy dzień jego życia walczyła wspaniała żona - Wacława z Klimków, córka Jolanta, a także syn Marek.
Zmarł 29 października 2002 roku, pochowano go na wrocławskim cmentarzu 6 listopada.
opracowanie: Stanisław Piwowarski
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Antoni Iglewski; "PONAR" Wspomnienia z lat 1939-1945; Brześć Kujawski 2012
- Adam Sznajderski; Partyzancka odyseja; Tuchów 2004
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Rzeczpospolita Partyzancka; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1991
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944) Część I; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2001
- Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski; Inspektorat AK "Maria" w walce t. II Kryptonim "Michał"-"Maria" (1943-VI.1944) Część II; Fundacja Inspektoratu Światowego Związku Żołnierzy AK i Sekcji Obrony Życia Dziecka im. Inspektoratu; Elbląg 2007
- Rudolf Zbysław Pasek ps. "Sprzączka"; Ziemi Miechowskiej w pokłonie. Wspomnienia wojenne; Warszawa 2010
- zbiory IKP
- wyborcza.pl
- dziennikpolski24.pl
- dlibra.karta.org.pl
- fbc.pionier.net.pl
|
