Rzeźbiarz z miasteczka nad Małoszówką
Stanisław Majchrzak
 |
maj 1933, artysta rzeźbiarz Stanisław Majchrzak
(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe) |
Proszowice, 12-02-2024
Wszystko zaczęło się od tego, że podczas jednej z wizyt (Marcina) w krakowskiej bibliotece MOCAK (Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie), dzielnicy Zabłocie, wertując karta po karcie, sześć tomów słownika artystów polskich w poszukiwaniu osób związanych z naszym rejonem natrafił na nazwisko rzeźbiarza z Kazimierzy Wielkiej. Szkoda, że tak mało jest o nim informacji biograficznych. Może jednak ktoś wie coś więcej i wkrótce coś doda, do jego życiorysu. Uznaliśmy, że i tak warto przywrócić o tej postaci pamięć - już teraz...
Stanisław Majchrzak urodził się w Kazimierzy Wielkiej 3 listopada 1898 roku. Był synem Stanisława i Katarzyny z domu Głownia. Sześcioletnią edukację gimnazjalną rozpoczął w Nałęczowie i tam też uczęszczał do roku 1919, kształcąc się zawodowo.
O tym okresie wspomina w "Sprawozdaniu z dotychczasowych studiów na ASP i planu pracy na przyszłość" z 28 stycznia 1923 roku:
[...] Zamiłowanie do rzeźby okazywałem od dzieciństwa co było też powodem nie skończenia gimnazjum.
Aby mieć sposobność rzeźbić wstąpiłem do szkoły przemysłowej w Zakopanem, gdzie poznałem technikę w drzewie, następnie w roku 1919 wstąpiłem do Akademii na kurs prof. Laszczki, na którym jestem już 7-me półrocze [...].
 |
15 stycznia 1923, sprawozdanie Stanisława
(źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych) |
Przez następne lata (1919-1925 r.) studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych rzeźbę. Był uczniem Konstantego Laszczki i Xawerego Dunikowskiego [?] (związanego z Dalewicami). Niestety ze względu na złą sytuację finansową, przez kilka lat otrzymywał stypendium ministerialne (socjalne) zwrotne. Jak sam pisał w podaniu do Rektora ASP (w 1923 roku): [...] Ze względu na trudne warunki utrzymania prosi o powiększenie sumy stypendialnej i z tego też względu, że z nikąd pomocy na studia nie otrzymuje [...].
Według dokumentów jakie można znaleźć w archiwum Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie można odtworzyć okres studiów Staszka dość szczegółowo. Z akt wynika, że studiował on rzeźbę w Akademii, w pracowni prof. Konstantego Laszczki w latach:
- 1919/1920 w I półroczu,
- 1919/1920 w II półroczu, uzyskał nagrodę pieniężną za własne prace na dorocznej wystawie uczniów,
- 1920/1921 w pracowni prof. Laszczki
- 1921/1922 w I półroczu, uzyskał pierwszą nagrodę pieniężną za prace konkursowe,
- 1921/1922 w II półroczu, nagroda pieniężna za prace roczne i wyróżnienie pierwszego stopnia na wystawie dorocznej,
- 1922/1923 w I półroczu, druga nagroda pieniężna za kompozycje i akt,
- 1922/1923 w II półroczu, nagroda pieniężna za kompozycję i akt,
- 1923/1924 w I półroczu, pochwała za akt konkursowy,
- 1923/1924 w II półroczu, nagroda na dorocznej wystawie,
- 1924/1925 w II półroczu, pochwała za akt konkursowy.
Jak widzimy w tym zestawieniu był uczniem zdolnym, brał też udział w licznych konkursach gdzie zdobywał pochwały, wyróżnienia i nagrody pieniężne.
Niestety w archiwum uczelni nie ma dokumentów poświadczających oficjalne związki z prof. Dunikowskim (co nie wyklucza uczestnictwa mniej oficjalnego w zajęciach prof.).
Po studiach na stałe związał się z tym miastem nad Wisłą gdzie mieszkał i miał swoją pracownię. Stąd też wyruszał w podróże zagraniczne. W 1926 roku jako stypendysta Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (w Warszawie) w celach artystyczno - naukowych odwiedził Francję i Włochy.
 |
 |
28 października 1925, podanie Majchrzaka do Rektora ASP o wydanie zaświadczenia na wyjazd stypendialny
(źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych) |
28 października 1925, zaświadczenie Rektora ASP
(źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych) |
W latach 1937-38 odwiedził Paryż, Grecję i powtórnie Włochy. W grudniu 1936 roku przed wyjazdem za granicę wystąpił o absolutorium z ukończenia studiów i otrzymał świadectwo o ukończeniu ASP z wynikiem bardzo dobrym.
 |
16 grudnia 1936, odpis indeksu Stanisława Majchrzaka
(źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych) |
 |
16 grudnia 1936, świadectwo Stanisława Majchrzaka ukończenia studiów na krakowskiej ASP
(źródło: Archiwum Akademii Sztuk Pięknych) |
Tworzył głównie w glinie i gipsie, ale także używał w procesie twórczym brązu, kamienia (pińczowskiego) i drewna. Przez krytyków i środowisko artystyczne był uznawany za neoklasycystę, a później ekspresjonistę.
W 1937 roku Stanisław Majchrzak odpowiedział na ankietę zredagowaną przez magazyn GŁOS PLASTYKÓW w związku z otwarciem w Warszawie Salonu Rzeźby o swojej twórczości napisał: [...] nigdy nie zastanawiał się nad swoją ideologią artystyczną [...].
Swoje prace artysta z Kazimierzy Wielkiej wystawiał w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (od 1929 roku), w Warszawie w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (od 1930) i Instytucie Propagandy Sztuki (IPS) od 1935. Pośmiertnie w 1945 roku w Krakowie urządzono wystawę jego rzeźb. Należał do Zrzeszenia Artystów Plastyków "Zwornik" i Związku Polskich Artystów Plastyków.
 |
maj 1933, uczestnicy otwarcia wystawy Zrzeszenia Artystów Plastyków "Zwornik" w Pałacu Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, widoczni m.in. artysta malarz Kasper Pochwalski (1. z lewej), artysta malarz Wacław Taranczewski (2. z lewej), artysta malarz Stanisław Pochwalski (3. z lewej), wiceprezydent Krakowa Witold Ostrowski (4. z lewej), sekretarz Prezydium Rady Miejskiej m. Krakowa Tadeusz Piotrowski (5. z lewej), prezydent Krakowa Mieczysław Kaplicki (6. z lewej), wojewoda krakowski Mikołaj Kwaśniewski (7. z lewej), artysta rzeźbiarz Stanisław Majchrzak (10. z lewej), artysta malarz Józef Mehoffer (4. z prawej), konserwator wojewódzki Bogdan Treter (z prawej), sekretarz Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie Artur Schoeder (2. z prawej)
(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe) |
 |
maj 1933, uczestnicy otwarcia wystawy Zrzeszenia Artystów Plastyków "Zwornik" w Pałacu Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, widoczni m.in. artysta malarz Kasper Pochwalski (1. z lewej), artysta malarz Wacław Taranczewski (2. z lewej), artysta malarz Stanisław Pochwalski (3. z lewej), wiceprezydent Krakowa Witold Ostrowski (4. z lewej), sekretarz Prezydium Rady Miejskiej m. Krakowa Tadeusz Piotrowski (5. z lewej), prezydent Krakowa Mieczysław Kaplicki (6. z lewej), wojewoda krakowski Mikołaj Kwaśniewski (7. z lewej), artysta rzeźbiarz Stanisław Majchrzak (z prawej), artysta malarz Józef Mehoffer (5. z prawej), architekt Bogdan Treter (2. z prawej), sekretarz Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie Artur Schroeder (3. z prawej)
(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe) |
W jego twórczości zachowały się dzieła: głowy (syna, J.Majera, K.Rutkowskiego), akty (kobieta z jabłkiem), kompozycje figuralne (macierzyństwo, Sulamitka), rzeźby o tematyce religijnej (figury św. Franciszka i św. Antoniego do kościoła Kapucynów w Krakowie - niestety teraz są "mocno nadgryzione zębem czas" i wołają o rewaloryzację"). O tych ostatnich warto więcej napisać, a to dzięki informacjom uzyskanym od kustosza archiwum tejże świątyni:
Św. Franciszek z Asyżu - z prawej strony nad przedsionkiem kościelnym, wysokość figury 125 cm, rzeźba pełna z kamienia pińczowskiego. W pozycji frontalnej, stojącej, z głową lekko opuszczoną w dół. Lewa noga lekko odsunięta do tyłu, ręce założone na krzyż ,na piersiach. Jest w habicie kapucyńskim, z paskiem i różańcem [751 inwentarz ze zbiorów Sztuki OO. Kapucynów 193. Dzieło Stanisława Majrzchaka z Krakowa, wykonane w 1925 roku za kwotę 600 złotych. Bibliografia: AKK, rkps HCC, I str. 205]. W informacji zawartej na wklejonej luźnej kartce "Wydatki na restaurację kościoła i kaplicy Loretańskiej"czytamy: Artysta rzeźbiarz Majszak(?) figury św. Franciszka i św. Antoniego 1200 zł. AKK, rkps 89 cz.1 kwity 1909-1931 k.84-90. APK, rkps O.P Kochański. Kościół Zwiastowania str.52
Św. Antoni Padewski - Z lewej strony nad przedsionkiem kościelnym, wysokość figury-125 cm. Rzeźba pełna z kamienia pińczowskiego. W pozycji frontalnej, stojącej, z głową opuszczoną lekko w dół. Prawa noga lekko odsunięta do tyłu. Na lewej ręce Dzieciątko-Jezus. W habicie kapucyńskim, z paskiem i różańcem. Dzieło wykonał w 1925 roku za 600 zł, rzeźbiarz Stanisław Majchrzak z Krakowa.
Figury cały czas zdobią wejście do kościoła klasztornego. Były to jedyne dzieła sztuki zrobiona dla Prowincji Zakonnej przez tego zacnego rzeźbiarza.
 |
 |
28.10.2023 r., kościół Zwiastowania NMP (oo. Kapucynów) ul. Loretańska 11
(fot. Marcin Szwaja) |
 |
 |
28.10.2023 r., św. Antoni Padewski
(fot. Marcin Szwaja) |
28.10.2023 r., św. Franciszek z Asyżu
(fot. Marcin Szwaja) |
Majchrzak w 1933 roku wykonał pomnik poległych żołnierzy upamiętniający poległych obrońców Polski, w szczególności żołnierzy 11. Pułku Piechoty, stacjonujących w Będzinie na początku lat 20. XX wieku. Pomnik został zniszczony podczas okupacji hitlerowskiej 7 grudnia 1939 roku, jako symbol polskości. Naga kobieta, uskrzydlona Nike, wznosząca na wyciągniętych do góry rękach wieniec laurowy - symbol zwycięstwa. Mieszkańcy nazywali rzeźbę "Aniołem Pokoju". Dzieło zaprojektował krakowski architekt Adolf Szyszko-Bohusz.
W roku budżetowym 1932/33 uzyskał z Funduszu Kultury Narodowej "zasiłek" (dotację) na prace rzeźbiarskie w kwocie 1500 zł.
Uzdolniony artysta tworzyłby dalej swoje prace, lecz dramat wojenny okupowanego miasta Krakowa nie oszczędził i jego osoby. Oto niektóre z jego dzieł:
 |
 |
"Głowa", wystawa Towarzystwa "Zwornik", Warszawa 1930
(źródło: Artyści polscy w Rzymie) |
"Głowa", 1931
(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe) |
 |
 |
"Głowa VI", 1929
(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe) |
"Głowa VII", 1929
(źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe) |
 |
 |
"Bezrobotny"
(źródło: katalog VI. wystawy "Zwornika") |
"Matka i dziecko"
(źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie>) |
Podczas niemieckiej okupacji artyści krakowscy ze względu na nikłe szanse na zdobywanie zleceń, aby przeżyć byli zdani na swoją pomysłowość, jak pisze w swoim artykule Maria Zientara: [...] sami artyści, we własnym zakresie, podejmowali różnego rodzaju akcje samopomocowe, wykorzystując istniejące instytucje. Ważną rolę na tym polu odegrała Kawiarnia Plastyków, działająca w Domu Plastyków przy ul. Łobzowskiej 333. Otwarto ją po to, by nie dopuścić do rozgrabienia mienia Związku Artystów Plastyków, a przede wszystkim, aby zapewnić miejscowym plastykom środki do życia.
[...] Kawiarnia Plastyków rozpoczęła swoją działalność 10 lutego 1940 roku. Jej zaplecze stanowił krakowski Związek Artystów Plastyków. Pieniądze potrzebne na zakup towaru Zarząd Związku uzyskał z pożyczki zaciągniętej od swoich członków. Obowiązkowa kwota wynosiła 20 zł. Pieniądze na ten cel napłynęły także z dobrowolnych wpłat. Za kontakty z władzami, z ramienia kawiarni, odpowiedzialny był Stefan Zbigniewicz (1904-1942) i Józef Krzyżak. Kierownikiem personalnym, pełniącym nadzór nad pracownikami, był Janusz Strzałecki (1902-1983), zaś aprowizacją zajmował się Stanisław Majchrzak (1898-1944 [?]) [...]. Taka działalność była przez okupantów traktowana jako czynny opór i tak jak uczestnictwo w zbrojnym podziemiu była karana śmiercią lub obozem koncentracyjnym (co również kończyło się tragicznie dla osadzonych tam).
[...] Miejscem tymczasowego pobytu zatrzymanych, do momentu podjęcia decyzji w ich sprawie, było więzienie przy ul. Montelupich. Stąd przesyłano więźniów do obozów koncentracyjnych i miejsc, gdzie wykonywane były wyroki śmierci. Na Montelupich przebywało wielu plastyków. Więziono tu m.in.: Franciszka Jaźwieckiego (1900-1946), Tadeusza Korpala, Tadeusza Korotkiewicza (1904-1943), Jana Krzyczkowskiego, Stanisława Majchrzaka, Jana Makarewicza (1907-1944), Janinę Tollik (ur. 1910-?), Adama Żebrowskiego i wielu innych [...].
Swój żywot zakończył dnia 11 grudnia 1943 roku zastrzelony przez Niemców w więzieniu przy ulicy Montelupich. W niektórych publikacjach podawany jest rok śmierci Majchrzaka 1944.
 |
w budynku przy Montelupich podczas II wojny światowej znajdowało się hitlerowskie więzienie policyjne podlegające Gestapo miejsce kaźni Stanisława Majchrzaka i wielu Polaków, zdjęcie z okresu międzywojennego
(źródło: Sekcja Rekonstrukcji Historycznej KNHS UJ) |
Z żoną Marią miał syna Stanisława.
Ostatnio udało nam się znaleźć w internecie informację o jeszcze jednej rzeźbie, którą mógł wykonać nasz rodak (informacja niepotwierdzona). Jest to metalowy odlew, najprawdopodobniej z mosiądzu ze srebrną patyną "Górnik z lampą górniczą" na podstawie marmurowej. Jeżeli faktycznie twórcą byłby Stanisław Majchrzak, to byłoby jedno z jego ostatnich dzieł, ponieważ jest datowane na 1943 rok.
 |
"Górnik z lampą górniczą"
(źródło: invaluable.com) |
opracowanie: Andrzej Solarz, Marcin Szwaja
Chcielibyśmy specjalnie podziękować pracownikom archiwum Akademii Sztuk Pięknych i pracownikom Polskiego Słownika Biograficznego, za pomoc w poszukiwaniach materiałów do biogramu.
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Dariusz Kaczmarzyk; Majchrzak Stanisław (1898-1943); [w:] PSB t. 19
- Słownik Artystów Polskich; Zakład Ossolineum 1972 r.
- Maria Zientara; Krakowskie środowisko artystyczne w latach II wojny światowej; [w:] "Krzysztofory" Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Zeszyt 27, Kraków 2009
- Artyści polscy w Rzymie; [w:] Sztuki piękne, październik1930
- Katarzyna Kobro. W setną rocznicę urodzin; Muzeum Sztuki w Łodzi, 21 października 1998 - 17 stycznia 1999
- Encyklopedia Krakowa; PWN, Kraków 2000
- VI. wystawa zrzeszenia artystów "Zwornik" Kraków - katalog; 1931
- Patrycja Dołowy; Żywy pomnik ze skrawków; [w:] Babiniec Herstoria będzińska, Fundacja Brama Cukermana, Będzin 2019
- Drugie sprawozdanie Funduszu Kultury Narodowej; Warszawa 1934
- Słownik Artystów Polskich; Zakład Ossolineum 1972 r.
- Archiwum Kapucynów Prowincji Krakowskiej
- Archiwum Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
- encyklopedia.interia.pl
- sejm-wielki.pl
- rynekisztuka.pl
- wernisazeria.com
- zbiory.mnk.pl
- lazienki-krolewskie.pl
- culture.pl
- sowiniec.com.pl
- facebook.com
- mnk.pl
- audiovis.nac.gov.pl
- invaluable.com
|
