Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie ciekawych miejsc, obiektów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
fragment mapy niebieskiego szlaku Stellung - Proszowice, na czerwona zaznaczone lokalizacje kurhanów 1-obok obwodnicy, 2-Boża Męka - listopad 2011 (rys. Andrzej Solarz)
kurhan nr 1 - lipiec 2009 (fot. Krzysztof Tunia)
Proszowice, 8-05-2012
W epoce brązu, w latach 1700-1200 p.n.e., tereny południowo-wschodniej Polski zasiedlone były przez ludność tzw. kultury trzcinieckiej. Były to społeczności rolników, hodowców oraz wytwórców narzędzi i broni wykonanych z brązu (pierwszego metalu wykorzystywanego przez człowieka), które budowały dla swych wybitnych zmarłych potężne kopce - kurhany. Górują one na wyniosłych wzniesieniach zachodnio-małopolskiej wyżyny lessowej, w dorzeczach Szreniawy, Nidzicy i Nidy.
Kurhan, jako specyficzna forma grobowca wymagająca przy budowie olbrzymiego nakładu pracy, był z zasady miejscem spoczynku osób wysoko postawionych w ówczesnej hierarchii społecznej - wodzów, kapłanów, szamanów, itp. Kurhany budowano zazwyczaj z ziemi wydobytej z rejonu jego obrzeży. Powstawało tam więc mniej lub bardziej regularne zagłębienie, otaczające kurhan w formie pierścienia. Z miejsca tego ziemię transportowano na nasyp kopca, aż do osiągnięcia pożądanej wysokości. Z biegiem czasu zagłębienie to ulegało zasypaniu w wyniku działania procesów erozji.
W rejonie Proszowic zachowały się do dzisiaj dwa takie obiekty. Trzeci, znany z przedwojennych informacji, usytuowany był na terenie dzisiejszego cmentarza, jednak został zniszczony w latach powojennych. Kurhany, jako zabytki szczególnej rangi, podlegają ścisłej ochronie konserwatorskiej.
Pierwszy z zachowanych kurhanów znajduje się w rozwidleniu drogi Kraków-Proszowice i nowego objazdu miasta w stronę Kazimierzy Wielkiej. Niestety położenie na polu ornym powoduje jego stopniowe rozorywanie dlatego obwód podstawy nie jest zbyt wyraźny. Średnica wynosi ok. 50 metrów, a wysokość 3,5 metra. W pobliżu tego kurhanu, od strony drogi stała kiedyś karczma, na której ceglane i kamienne podmurówki, jeszcze w latach powojennych, natrafiali rolnicy w czasie orki.
kurhan Boża Męka - marzec 2010 (fot. Sebastian Wypych)
Drugi, zwany Bożą Męką, usytuowany jest na nieużytku, znajdującym się po lewej stronie drogi Kraków-Proszowice, tuż przy wjeździe do miasta. Porośnięty jest on trawą i zabezpieczony tym samym przed niszczycielską siłą erozji. Ma postać ściętej piramidy o podstawie kwadratowej długości 23 metry i wysokości 3 m.
W czasach nowożytnych postawiono na nim kamienną kapliczkę słupową, znacznie już uszkodzoną przez wpływ czasu - to od niej pochodzi nazwa kurhanu (więcej o kapliczce można przeczytać pod adresem: http://www.24ikp.pl/skarby/miejsca/kapliczki_itp/krzyz_proszowice_meka/art.php). Z ziemi stanowiącej nasyp, z kształtu kopca oraz figury na nim ustawionej można wnioskować, że mamy do czynienia z mogiłą pochodzącą z początku VII wieku. Trudno jest jednak dociec jak i dlaczego powstała Boża Męka.
Istniej kilka hipotez powstania kolumny oraz nasypu (kurhanu), na której ona stoi. Najprawdopodobniej jest to tzw. "słup morowy". Postawiono go z powodu panującej w mieście zarazy, przez tych którym udało się przeżyć. W Proszowicach takie wydarzenie miało w miejsce ok. 1625 roku, a sztuczne wzgórze na którym znajduje się kolumna to mogiła ofiar "morowego powietrza". Według innej hipotezy, kurhan jest zbiorową mogiłą pomordowanych przez Tatarów w XIII wieku mieszkańców okolic Żębocina i Proszowic.
Trzecim kopcem była mogiłka wysoka zaledwie na 70 cm, znajdująca się na cmentarzu katolickim przy głównym przejściu biegnącym wzdłuż ogrodzenia, równolegle do drogi w odległości 22 kroków na lewo od bramy. Na tej mogiłce jeszcze w 1930 roku stał słup z piaskowca o przekroju kwadratowym 37 x 37 cm bliźniaczo podobny do Bożej Męki tylko data na nim wcześniejsza Anno 1551. ...Trzon słupa zdobiły na ścianach 4 rowki (wyżłobienia) wypełnione u dołu laseczkami. Szyję zaznaczono obrączką. Gzyms renesansowy, łagodnie wysunięty, a nad nim czterościenna latarnia z dobrze zachowanymi płaskorzeźbami przedstawiającymi: Ukrzyżowanie, Chrystusa z krzyżem i Szymona Cyrenejczyka, Chrystusa strapionego - z profilu, Zmartwychwstanie... Tak było kiedyś, dawno temu ale zaraz po wojnie opis przedstawiający ten obiekt brzmiał zupełnie inaczej: ...Dziś mogiłka zrównała się niemal z ziemią, słup powalony, złamany na dwie części, leży na niej [mogiłce] zarośnięty trawą... .
szkice kurhanów z połowy XX wieku? (fot. zbiory IKP)
opracowanie: Krzysztof Wojtusik
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
materiały IKP
Szlak schronów II wojny światowej STELLUNG PROSZOWICE (przewodnik); praca zbiorowa; Stowarzyszenie "Gniazdo - Ziemia Proszowicka"; Proszowice 2011
Kurhany w rejonie Proszowic (rękopis); Krzysztof Tunia
Kapliczki, figury, krzyże przydrożne. Figury proszowickie; Elżbieta Kwaśniewska; Kwartalnik Społeczno - Kulturalnego Naddłubniańskie pejzaże Nr 2(22)/2009
Kopce w krajobrazie kulturowym polski; Grzegorz Gill
