Kaplica Najświętszej Marii Panny Królowej Polski
 |
| kapliczka w Dolanach z krzyżem trójlistnym na sygnaturce - symbolem Najświętszej Marii Panny oraz Apostołów, Męczenników, Świętych (fot. dolany.hpu.pl) |
Dolany, 3-07-2015
Nazwa kaplica pierwotnie kapła, a tak jak kapłan i kapłon od łacińskiego capella, bo capellanus był ten, co ją obsługiwał. Wszystko pochodzi od płaszcza św. Marcina od jego cappa- capella przechowywanej wraz z innymi relikwiami w osobnym budynku, a tę tą nazwę przeniesiono na wszelkie inne podobne >>kaplice<<. [Słownik etymologiczny języka polskiego -Aleksander Brückner.]
Kaplice, kapliczki wznoszone na szlakach handlowych, rozdrożach wsi, spełniały, a czasem jeszcze spełniają cele wotywne, dziękczynne, obrzędowe w miesiącach wiosennych, letnich majone polskimi kolorowymi kwiatami stają się synonimami piękna.
Od wieków ustawiane były też na skrzyżowaniu dróg albo w miejscach ważnych lokalnych wydarzeń, czasem objawień. Obiekty te stanowią ważny element związany z wiarą, tradycją lokalną, kulturą, historią. Wkomponowane w środowisko ludzi są wizytówką miejscowości.
Większość z nich budowana w XVIII, XIX wieku. Powstawały najczęściej na planie kwadratu, prostokąta. Budulcem był kamień polny, palona cegła, które spajane ze sobą gliną albo zaprawą wapienną tworzyły całość obiektu. Ściany grube, zewnętrzne tynkowane i malowane wapnem najczęściej na biało albo niebiesko. Wnętrze nakryte sklepieniem drewnianym otynkowane albo wybielone.
Do takiego obiektu niewątpliwie należy zaliczyć kapliczkę pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w miejscowości Dolany (gminie Koszyce). W tradycji lokalnej przetrwał przekaz jakoby kapliczkę zbudował wiejski rzemieślnik, który posiadał niezwykły talent, wyniesiony z domu rodzinnego.
 |
 |
| sygnaturka na dachu kapliczki (fot. zbiory własne) |
krzyż z ukrzyżowanym Chrystusem (fot. zbiory własne) |
Budowana na podstawie reguł i zasad, które pozwalają wysunąć hipotezę, że powstała według staropolskiej tradycji, w której można odnaleźć łacińską sentencje VIVO VOCO MORTUS PLANGO, FULGURA FRANGO, co znaczy Żywych zwołuje, zmarłych opłakuje, gromy kruszę.
Ważnym elementem kapliczki w Dolanach są jej rozmiary, szerokość i długość zbliżone do liczb 3 i 4 oraz jej sygnaturka wraz z dzwonem. Sygnaturka położona pomiędzy malutkim prezbiterium i małą nawą usytuowana jest na osi długości i szerokości kapliczki nawiązują w ten sposób do tradycji średniowiecznej. Kształt sygnaturki związany jest niewątpliwie z wiekami wielkości Państwa Polskiego i dużym wpływem polskiej magnaterii, szlachty na sztukę manieryzmu w Polsce.
 |
| ołtarzyk poświęcony Matce Bożej z widocznymi obrazami (fot. zbiory własne) |
A więc są to elementy dekoracyjne, akcentowane i niewątpliwie zdublowane z innej budowli, a może istniejącej w tym miejscu przed nią. Wykonane z dbałością dają odbiorcy możliwość zapoznania się z nimi.
Przy wejściu do kapliczki nad drzwiami wisi Krzyż z ukrzyżowanym Chrystusem wykonany w okresie Baroku.
 |
 |
| obraz z gorejącym sercem Chrystusa tuż obok rzeźbiona drewniana kolumna z motywami roślinnymi (fot. zbiory własne) |
obraz świętego Andrzeja Boboli, autora tekstu ślubów lwowskich króla Jana Kazimierza, jezuity, męczennika jednego z katolickich patronów Polski, po jego śmierci dochodziło do licznych objawień Chrystusa na krzyżu oraz uzdrowień (fot. zbiory własne) |
Kolejną wizytówką kapliczki jest jej wewnętrzny drewniany ornament z girlandami rzeźbionymi w drewnie wraz z pozostawionym owalnym miejscem na wizytówkę obrazu świętego albo fundatora czy znak przynależności, którym mógł się posługiwać fundator albo gromada ludzi np. herb biskupstwa krakowskiego. Eksponowane stare obrazy wraz z ołtarzykiem wskazują, że zostały wykonane przez rzemieślników - artystów, zajmujących się wyposażeniem świątyń.
Mogły też stanowić wyposażenie dawnego kościoła. Dziś, mimo że zniszczone i wymagające odrestaurowania pokazują wielki spadek pozostawiony po Ojcach Tej Ziemi.
Nieodłącznym elementem kapliczki jest dzwon, który przeszłym pokoleniom wyznaczał pory dnia był też sygnałem przerw na odpoczynek, posiłek. Element ten był ważny, bo kościół znacznie jest oddalony. W historii był też sygnałem zbliżającego się zagrożenia np. pożaru, burzy gradowej, śmierci człowieka. Zapewne bił też w intencji pokoju, duszy zmarłego, podczas uroczystości pogrzebowej albo by dać duszy zmarłego odpocząć w Panu. Jego dźwięk odprowadzał zmarłego do granicy wsi.
 |
 |
| obraz świętego Antoniego, zwano go młotem na heretyków, był jednym z najbardziej cenionych kaznodziei XIII w, jest patronem osób i rzeczy zaginionych, Lizbony, Padwy, franciszkanów, antoninek, licznych parafii, kościołów i bractw; dzieci, górników, małżeństw, narzeczonych, położnic, ubogich, podróżnych (fot. zbiory własne) |
miejsce na wizytówkę obrazu świętego albo fundatora czy znak przynależności, którym mógł się posługiwać fundator albo gromada ludzi (fot. zbiory własne) |
Dzwon obsługiwał od wieków dzwonnik, inaczej bił w dzwony na odpoczynek, a inaczej, gdy ksiądz odwiedzał chorego. Dźwięk dzwonu wzywał mieszkańców wsi i okolic do odmawiania modlitw np. Anioł Pański, Nabożeństw Majowych, Czerwcowych, Różańca. Gromada ludzi gromadziła się wtedy przy kapliczce zwoływana dźwiękiem by odprawić uroczystości, a gdy przybył ksiądz można było odprawić i mszę św.
Kapliczka w Dolanach jest testamentem pokoleń, które odeszły. Jest świadkiem wielu wydarzeń i zasługuje na to, aby wpisać ten obiekt na listę zabytków. Obecnie odnowiona przez gospodarzy miejscowości z wielką starannością stanowi dla małej społeczności Dolan i okolicznych wsi miejsce głębokiej wiary, tradycji lokalnej i historii, która przekazywana kolejnym pokoleniom Polaków pokazuje, co było i co przychodzi.
opracował: Paweł Staniszewski
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Sacrum przydrożne
- Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce
- dolany.hpu.pl
|
