Kościół parafialny w Cudzynowicach
pw. Wszystkich Świętych
 |
| kościół w Cudzynowicach od strony południowej(fot. Zdzisław Kuliś) |
Cudzynowice, 19-08-2020
Drewniany kościół liczy ponad 250 lat, choć historia obiektu sakralnego dla parafii jest znacznie starsza. Być może wiąże się ona z osiedlaniem obcych (cudzych / nowych, stąd Cudzynowice) ludzi w sąsiedztwie Kazimierzy Wielkiej, którzy chcieli zachować swoją tożsamość.
Przed wybudowaniem kościoła w Cudzynowicach wieś przez długi czas należała najprawdopodobniej do parafii Skalbmierz. Według ustnego przekazu (nie ma potwierdzenia w żadnym źródle) pierwszy kościół (przed 1326 rokiem) został wybudowany na wzgórzu zwanym obecnie Kocim Zamkiem (między drogą skalbmierską (ul. Topolska) a drogą krakowską). Kościół ten został - niewielki, drewniany, jak większość kościołów budowanych w tym czasie. Pierwsza informacja źródłowa o parafii i kościele pochodzi z 1326 r. (jest to wysokość podatku na rzecz Watykanu - "świętopietrza"). W połowie XV w. Długosz pisze w Cudzynowicach o drewnianym kościele pw. Wszystkich Świętych (ponoć kryty strzechą, choć wydaje się to bardzo mało prawdopodobne).
Trochę więcej szczegółów o kościele w Cudzynowicach dostarcza dokument wizytacji kościelnej z 1598 roku: [...] drewniany, niekonsekrowany po odbudowaniu, ściany były częściowo ze starego a częściowo z nowego drewna, miał dwa drewniane ołtarze, z których jeden jako główny był większy. Posiadał wieżę a w niej sygnaturkę, strop prosty podbity deskami, ściany czyste, dach w stanie zadowalającym. Przy kościele była również dzwonnica a w niej dwa dzwony [...]. Kościół ten był już wybudowany na placu gdzie istnie obecna świątynia (w centrum wsi, po wschodniej stronie drogi).
Stary kościół funkcjonował do początku XVII wieku, jednak upływ czasu znacznie nadwyrężył jego dach i ściany. Nastroje reformacyjne wśród parafian, pogorszenie się warunków ekonomiczne mieszkańców wsi, nie dawały już odpowiednich dochodów parafii. Dlatego w 1608 roku, ks. bp Piotr Tomicki przyłączył parafię cudzynowską do parafii Kazimierza Wielka, a w 1610 roku kościół został zamknięty, jednak kazimierski proboszcz miał obowiązek utrzymania wikariusza dla Cudzynowic.
 |
| ołtarz główny(fot. Zdzisław Kuliś) |
W dokumentach kościelnych wzmiankuje się o odbudowie kościoła (1634), a w 1727 stwierdza się, iż w kościele są: [...] trzy ołtarze, ambona, jeden konfesjonał, strop i podłoga drewniana, ławki proste, ciemna drewniana zakrystia, chór stary o prostej formie, trzynaście obrazów malowanych na płótnie, srebrny krzyż, dwie mosiężne lampy i naczynia liturgiczne [...].
W 1757 r. ówczesna właścicielka Cudzynowic, Teresa z Morsztynów Ossolińska ufundowała nowy kościół drewniany o konstrukcji zrębowej, który przetrwał do obecnych czasów (został on wybudowana na miejscu rozebranej w 1757 roku starej świątyni). 20 czerwca 1762 roku nowa fara została konsekrowana jako kościół parafialny przez krakowskiego biskupa, Ignacego Kajetana Sołtyka (kuzyna dziedziczki i fundatorki), który z okazji poświęcenia kościoła ofiarował parafii srebrną, pozłacaną, barokową monstrancję, relikwiarz zawierający kawałek drzewa z Krzyża Świętego oraz relikwie św. Antoniego Padewskiego.
Część wyposażenia przeniesiono ze starego kościoła. W 1826, 1849 i 1891 roku kościół remontowano, w 1913 roku pomalowano wnętrze, po II wojnie światowej zbudowano skarbczyk. W 1992 roku gont wymieniono na miedzianą blachę. W 1993 roku odnowiono dzwonnicę, w latach 2002-2003 malowidła na stropie prezbiterium, w 2010 roku trzy XVIII - wieczne drzwi, a w 2011 roku strop i polichromie w nawie oraz wykonano posadzkę, uzupełniono zniszczone lisice i deski okapowe na elewacjach, naprawiono cokół i wykonano opaskę z kostki granitowej.
Jako rocznicę poświęcenia kościoła książę biskup Sołtyk wyznaczył pierwszą niedzielę po św. Antonim (po 13 czerwca), wówczas odbywa się tu parafialny odpust. Drugi odpust odbywa się 1 listopada - Wszystkich Świętych.
 |
ołtarz boczny z obrazem MB Niepokalanie Poczętej, w głębi widoczna ambona
(fot. Zdzisław Kuliś) |
 |
| ołtarz boczny z obrazem św. Antoniego(fot. Zdzisław Kuliś) |
Na stronie zabytek.pl, możemy przeczytać taki opis kościoła:
[...] Zespół położony jest w centrum wsi, po wschodniej stronie drogi, na środku ogrodzonego placu. Barokowy, orientowany, trójnawowy kościół ma prawie kwadratowy korpus, z przylegającym do niego prostokątnym prezbiterium o szerokości nawy głównej, zamkniętym trójbocznie. Jest to drewniany, zrębowy budynek na podmurówce. Do nawy od południowej i zachodniej przylegają kruchty, do prezbiterium od północy zakrystia, od południa skarbczyk, od wschodu ogrójec.
Na południe od kościoła stoi dzwonnica.
Nawę i prezbiterium nakrywają oddzielne dachy. Sygnaturka ma formę sześciobocznej wieżyczki pod kopulastym dachem, zwieńczonej latarnią pod cebulastym hełmem z krzyżem. Ściany ściągnięte zostały żelaznymi ankrami i wzmocnione obustronnie lisicami, z których narożne mają postać pilastrów. Na otynkowanej podmurówce wznoszą się elewacje szalowane pionowo z listwowaniem, zwieńczone gzymsem.
Wnętrze jest polichromowane. W prezbiterium widać strop z ogzymsowaną fasetą, nad nawą główną pozorne sklepienie zwierciadlane, nad bocznymi zbliżone do ćwierćkolebki. W prostokątnym otworze tęczowym o zaoblonych narożach znajduje się profilowana belka tęczowa. Nawy boczne wydzielone są parą filarków z korynckimi kapitelami. Lisice stylizowane są na pilastry.
Chór muzyczny wspiera się na dwóch kolumnach. W tęczy znajduje się gotycki krucyfiks z 1. połowy XV wieku. W ołtarzu głównym jest obraz Ukrzyżowania z 4. ćwierci XVIII - początku XIX wieku przypisywany Franciszkowi Smuglewiczowi, na zasuwie Wszystkich Świętych z XVII wieku [na Wielki Post zawsze odsłaniany jest wizerunek Pana Jezusa na krzyżu]. W bocznym północnym obraz M.B. z Dzieciątkiem, między późnobarokowymi rzeźbami św. Anny i św. Joachima, wykonanymi przez warsztat krakowski w początku XVIII wieku, na zasuwie N.M.P. Niepokalanie Poczętej z 1. połowy XVIII wieku. W południowym obraz św. Franciszka, na zasuwie św. Antoniego Padewskiego z końca XVII wieku.
Ponadto obraz T. Mejbauma z 1841 roku przedstawiający św. Józefa, gotyckie rzeźby św. Katarzyny i Doroty z 2. połowy XV wieku, rokokowe ambona i organy, późnobarokowe chrzcielnica i kropielnica. Kwadratowa dzwonnica, wzniesiona w konstrukcji słupowo-ramowej, stoi na podmurówce kamiennej. Jest ona dwukondygnacyjna, o dużo niższej drugiej kondygnacji, szalowana pionowo do gzymsu kordonowego, a potem poziomo, o namiotowym dachu, krytym gontem, zwieńczonym arkadkową latarnią na ośmiobocznej podstawie, nakrytej cebulastym hełmem z krzyżem. [...]
Najcenniejszym zabytkiem wnętrza jest figurka MB z Cudzynowic z XIV w. - tylko o 50 lat młodsza od Madonny Łokietkowej. Czasowo jest ona wypożyczana do Muzeum Diecezjalnego w Kielcach.
Natomiast na stronie parafii można znaleźć dokładniejszy opis dzwonnicy:
[...] Obok kościoła stoi drewniana, kryta gontem, czworoboczna dzwonnica, wzniesiona w tym samym czasie co kościół, w której są obecnie trzy dzwony. Największy z nich posiada łaciński napis: Sit nomen Domini benedictum. Me fecit, Immanuel Wittwerk, Gedani 1759. (Niech będzie pochwalone imię Pana. Wykonałem ja, Emmanuel Wittwerk, Gdańsk 1759).
Drugi, mniejszy dzwon został odlany w roku 1867. Znajduje się na nim łaciński napis: Lukas Nowakowski, Parochus Cudzynovicius, A.D. 1867 In honorem omnium sanctorum (Łukasz Nowakowski, proboszcz Cudzynowic, Rok Pański 1867. Na chwałę wszystkich świętych). Łukasz Nowakowski był księdzem i długoletnim proboszczem parafii cudzynowskiej w latach 1843-1889, Dzwon został odlany najprawdopodobniej z okazji 110 rocznicy budowy nowego kościoła.
Trzeci, najmłodszy i najmniejszy z dzwonów cudzynowskich został odlany w ludwisarni braci Felczyńskich koło Przemyśla w 1981 roku na cześć nowego papieża, którym został kardynał Karol Wojtyła. Na dzwonie jest napis w języku polskim "Staraniem ks. proboszcza Jerzego Kantyki i parafian Cudzynowic 1981r. "Jan Paweł II - pierwszy Polak papieżem". [...]
 |
| kościół w zbliżeniu(fot. Zdzisław Kuliś) |
opracowanie: Zdzisław Kuliś, Andrzej Solarz
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- Jan Wiśniewski; Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskiem, skalbmierskiem i wiślickiem; Marjówka 1927
- zabytek.pl
- dawnekieleckie.pl
- parafiacudzynowice.pl
- diecezja.kielce.pl
|
