Kościół parafialny w Proszowicach
pw. Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela
 |
| (fot. Wojciech Marzec) |
Proszowice, 2002
Początki obecnego kościoła parafialnego w Proszowicach pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela giną w pomroce dziejów: nieznane jest ani imię Fundatora, ani mistrza Budowy tej świątyni. Nie podają ich zachowane źródła dziejów polskiej ziemi.Ale wielkość obiektu i rozmach architektonicznego przedsięwzięcia pozwalają królewskiej dopatrywać się tu fundacji.
Plan kościoła, zastosowany materiał i wątek muru stanowią podstawę do przypuszczeń, że powstał on na przełomie XIV i XV wieku jako świątynia gotycka zbudowana na planie wydłużonego prostokąta nakryta sklepieniem krzyżowo - żebrowym i zamknięta od wschodu wielobocznym prezbiterium. W ciągu następnych stuleci kościół wzbogacił się o szereg przybudówek:
- w roku 1497 królowa Elżbieta Habsburżanka żona króla Kazimierza Jagiellończyka ufundowała zakrystię od północnej strony prezbiterium, w której obecnie mieści się kaplica św. Teresy oraz skarbczyk
- dzisiejszą zakrystię i kaplicę św. Barbary zbudowaną przy północnej nawie kościoła.
 |
| (fot. Janusz Jędrzejewski) |
Po soborze Trydenckim zaczęło zaczęto zmieniać gotyckie wyposażenie wnętrza wstawiając renesansowe, a później barokowe ołtarze na miejsce dawnych gotyckich retabulów i tryptyków przykładem tej tendencji jest główny ołtarz kościoła wykonany w roku 1631. Brak należytej konserwacji i ruchy tektoniczne podłoża sprawiły, że pod koniec wieku XVIII zaczęły pękać ściany kościoła.
W dniu 22 czerwca 1824 roku podczas gwałtownej burzy runęła zachodnia ściana kościoła i zawaliło się krzyżowo - żebrowe sklepienie głównej nawy. Odbudowa zniszczonego kościoła trwała 12 lat: od roku 1824 do 1836. Skrócono znacznie główny korpus kościoła, a na miejsce dawnego sklepienia dano płaski sufit oparty na czterech kolumnach tworząc w ten sposób halowy układ wnętrza zachowany do dzisiejszego dnia. Usunięto z wnętrza 13 ołtarzy zostawiając tylko trzy obecnie istniejące.
W latach 1930 - 1948 wykonano polichromię wnętrza zaprojektowaną przez Józefa Mehoffera utrzymaną w stylu "Młodej Polski" i zachowaną względnie dobrze do obecnej chwili.
W latach 1946 - 1948 zbudowano nową dzwonnicę na miejscu poprzedniej zniszczonej podczas II wojny światowej. W roku 1975 wykonano nowe nebarokowe świeczniki, zaś w latach 1991 - 1992 pokryto miedzianą blachą dachy całego kościoła.
 |
| (fot. Arkadiusz Fularski) |
Opis kościoła
Kościół parafialny w Proszowicach jest zbudowany na planie prostokąta z wydłużonym prezbiterium od strony wschodniej, wielobocznie zamkniętym i wzmocnionym systemem szkarp przyporowych. Orientowanym murowany z czerwonej cegły o wzorach z zendrówek posiada ościeża okienne i portale wykonane w kamieniu.
Trójnawowy korpus halowy kościoła o ścianach wzmocnionych szkarpami został skrócony od strony zachodniej i przebudowany w latach 1824 - 1836. Przy prezbiterium od strony północnej znajduje się kaplica św. Teresy będąca dawną zakrystią zbudowaną w roku 1497 przez Królową Elżbietę żonę Kazimierza Jagiellończyka. Przy niej znajduje się dawny skarbczyk, zakrystia oraz kaplica św. Barbary. Od strony południowej znajduje się dwukondygnacyjna przybudówka z kaplicą kowalską. Pomieszczenie na parterze było dawniej zakrystią. Wnętrze kościoła jest nakryte płaskim sufitem wykonanym na miejscu dawnych sklepień gotyckich, jest podzielone dwoma szeregami kolumn na trzynawowy.
 |
| (fot. Arkadiusz Fularski) |
Kruchta od południa i kaplica św. Barbary od północy posiadają sklepienia krzyżowo - żebrowe oparte na maswerkowych wspornikach. Na zworniku kruchty widnieje herb Doliwa.
Kaplica kowalska otwiera się do nawy ostrołukową arkadą i posiada pozorne sklepienie wykonane w 1930 roku. Zachowane są ślady dawnego sklepienia gotyckiego. Ściany kościoła są wzmocnione na zewnątrz szkarpami przyporowymi.
Na ścianach prezbiterium i na północnej ścianie korpusu kościoła znajduje się fryz z cegieł układanych skośnym rębem. Okna kościoła są wąskie, ostrołukowe z kamiennymi ościeżami.
Kościół posiada siedem kamiennych portali ostrołukowych profilowanych lub fryzowanych, wśród nich portal drzwi wiodących z prezbiterium do kaplicy św. Teresy wykonany w kształcie oślego grzbietu ozdobiony na nadprożu dwoma tarczami herbowymi: herbem Królestwa Polskiego i herbem królowej Elżbiety Habsburżanki żony króla Kazimierza Jagiellończyka.
Drzwi wiodące z prezbiterium do kaplicy św. Teresy oraz drzwi do zakrystii są obite blachą i ozdobione rombową kratownicą z metalowych listew i rozetami. Na strychu kaplicy św. Teresy znajduje się fragment polichromii późnogotyckiej przedstawiający rozetę z liśćmi.
Przy tęczowej ścianie prezbiterium pod ostrołukową tęczą znajduje się belka złożona z dwóch owróconych łuków z dwoma krucyfiksami i dwoma Medalionami Męki Pańskiej oraz inicjałami i datami 1718 XDP, 1874 TB, 1930 XZH.
 |
| (fot. Wojciech Marzec) |
Główny ołtarz kościoła wykonany w stylu wczesnego baroku jest dziełem krakowskiego snycerza Mikołaja Przybysławczyka i pochodzi z roku 1631. W nastawie ołtarza znajduje się obraz ukrzyżowania Chrystusa wykonany w roku 1636.
W bocznych nawach znajdują się dwa ołtarze: w nawie południowej późnobarokowy ołtarz św. Anny Samotrzeciej z jej obrazem ozdobionym srebrną sukienką i z obrazem św. Stanisława, w nawie północnej ołtarz późnobarokowy z obrazem Matki Boskiej Łaskawej wykonany przez W.Pochwalskiego z Krakowa w roku 1933 i przykryty późnobarokową srebrną sukienką.
W prezbiterium znajdują się drewniane późnobarokowe stalle z drugiej połowy XVII wieku z obrazami: Chrystusa, Matki Boskiej, apostołów i świętych umieszczonymi na zapleckach.
W oknach kościoła znajdują się witraże z postaciami świętych wykonane w roku 1930 przez firmę braci Żeleńskich z Krakowa.
Na cmentarzu kościelnym stoi wolnostojąca dzwonnica murowana z cegły w latach 1946 - 1948.
opracował: ks. Andrzej Gliński-Boksiński
ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:
- materiały IKP
- artykuł ks. Henryka Makuły
- opisy ks. A.Glińskiego-Boksińskiego
|
