Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie ciekawych miejsc, obiektów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt!
młym w Gniazdowicach [2016] (fot. Zbigniew Pałetko)
Gniazdowice, 11-10-2016
Jak wynika z materiałów źródłowych, już średniowieczu w Gniazdowicach istniał młyn wodny na rzece Ścieklec [Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIV, s. 276].
(fot. Zbigniew Pałetko)
Młyn, którego właścicielem od roku 1997 jest Jerzy Słowiński powstał prawdopodobnie już w XVIII w. Był to młyn drewniany, należący do rodziny Celińskich, który w XIX w. uległ spaleniu. Odbudowania młyna podjął się Adam Słowiński, zięć Celińskiego. Uzyskał on prawo wodne w 1938 r., nr Wd. 2/11/38. W 1939 r. właścicielem został jego syn Stanisław, odnowił uzyskane wcześniej prawo wodne, pozwoleniem z dnia 10 lutego 1939 r. Pozwolenie to obejmowało zgodę na piętrzenie wody dla potrzeb zakładu i posiadanie urządzeń wodnych [Dokumentacja techniczna. Źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie dokumentacja aktowa; Sygnatura: 725].
Nad wejściem do młyna znajduje się tablica informująca o szlaku turystycznym Młyny Doliny Szreniawy, wyznaczonym w 2003 r. Młyn w Gniazdowicach znajduje się na proszowickim szlaku i jest trzecim młynem, na rzece Ścieklec.
śluza na rzece Ścieklec, lewy brzeg zabezpieczony po powodzi w 2013 (fot. Zbigniew Pałetko)
turbinowa komora wodna (fot. Zbigniew Pałetko)
Początkiem XX w. był to młyn wodny, wykorzystujący energię przepływu wody do napędu koła wodnego. W latach 70. Stanisław Słowiński przystąpił do modernizacji młyna, szczególności komory wodnej. Koło wodne zastąpione zostało pionową turbiną Francisa, firmy wiedeńskiej. Turbina Francisa znajduje się w młynie do dnia dzisiejszego. Była to turbina na ówczesne czasy najbardziej wydajna, udoskonalona, o sprawności wykorzystania energii wodnej w 90%.
Górne koło zębate turbiny, przekazujące obroty na wał transmisyjny posiada zęby wykonane z twardego drzewa, prawdopodobnie z akacji. Technologia takiej turbiny jest prosta. W przypadku wykonania kół zębatych w odlewie metalowym nastąpiłoby zużycie cierne powierzani zębów równocześnie na obu kołach. Należałoby wówczas koła wymienić na nowe lub regenerować. Wykonanie zębów w kole napędowym z drzewa twardego, jako wkładki w odpowiednie gniazda, ulegają ścieraniu się podczas pracy, i można je wymienić tanim kosztem. Zęby kola transmisyjnego pozostają nie zużyte. Turbina wodna, pionową, Francisa, znajdująca się w młynie w Gniazdowicach przekazywała moc ok. 5 KM.
śluza na rzece Ścieklec (fot. Zbigniew Pałetko)
Po elektryfikacji w latach 50. miejscowości Gniazdowice, turbina wodna wspomagana była energią elektryczną, Od roku 1990 napęd na walce pozyskiwany jest tylko silnikami na energię eklektyczną. Zdolność przemiału wynosiła ok. 800 kg zboża na dobę. Młyn obsługiwany był przez jedna osobę.
Drewniany młyn w Gniazdowicach znajdujący się na rzece Ścieklec, jest o konstrukcji słupowej, dwukondygnacyjny, posadowiony na palach i betonowych fundamentach.
Śluza robocza betonowa wybudowana została w 1982 r. Była wówczas jednokomorowa z trzema zasuwami regulowanymi ręcznie. Koło młyna po obu stronach rzeki Ścieklec są stawy hodowlane obecnie nie czynne, porosłe lilią wodną i sitowiem.
opracowanie: Zbigniew Pałetko
Gniazdowice, Kielce listopad 1935 r. Urządzenie piętrzące na rzece Ścieklec, doprowadzające wodę na pionową turbinę Francisa. Fotokopia z projektu prawa wodnego (fot. Zbigniew Pałetko)
Gniazdowice, Kielce listopad 1935 r. Fotokopia planu sytuacyjnego Ścieklca wraz młynem oraz kanałem przeciw burzowym. Skala sytuacyjna 1:2000. Plan sytuacyjny wpisany do rejestru wodno - prawnego w dniu 9 września 1937 r. (fot. Zbigniew Pałetko)
