Biórków Wielki

(woj.: małopolskie / pow.: proszowicki / gm.: Koniusza)

Informacje o miejscowości

---

(fot. profesor.rail.pl)

informacje zaczerpnięte z opracowania,
Historia i heraldyka gminy Koniusza Włodzimierza Chorązkiego

(Bircow - 1343, Byrkow, Byrow, Byorkow, Bierkow, Birków, Birków Wielki, Bierków). Nazwa wsi pochodzi zapewne od imienia właściciela Birk lub Birko. Wieś powstała we wczesnym średniowieczu (gdzieś na przełomie XII i XIII wieku), ale pierwsza wzmianka o niej pochodzi z roku 1374. Prawdopodobnie w latach 1325-1327 król Władysław Łokietek przeniósł wieś z tradycyjnego prawa polskiego (wywodzącego się z ustroju plemiennego) na prawo niemieckie. Prawdopodobnie stało się to po buncie Alberta, kiedy to Władysław Łokietek, odbierał włości stronnikom buntu i przekazywał swoim zaufanym rycerzom, gdyż w latach: 1343, 1348, 1358 wymieniany jest w źródłach rycerz Wilczko z Birkowa z żoną Małgorzatą, podstoli sandomierski (1340-480, a następnie ksztelan sandomierski 1348-73. Jan Kolczek herbu Topór od 1362 roku podczaszy sandomierski, a później jego syn Spytko Kolczek (1389-1410). W roku 1411 wymieniana jest w Biórkowie wdowa po nim - Jadwiga. W następnych latach (1412 - 1420) wymieniani są inni przedstawiciele rodu Kolczków: Spytko, Elżbieta i Zaklika. Wiadomo, że w roku 1412 przy drodze do Proszowic była karczma. Jako właściciel Biórkowa wymieniany jest w latach 1440-48 Jan Birkowski herbu Topór.

Parafia rzymsko-katolicka Biórkowie Wielkim powstała najpóźniej w roku 1374, gdyż po raz pierwszy w tym własnie roku wymieniono ją w spisie świętopietrza (12 skojców) i nosi wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Pod rokiem 1383 wymieniany jest Marcin - kapelan z Biórkowa; w roku 1400 - Maciej, pleban z Biórkowa, a w roku 1433, Adam - pleban z Biórkowa. Kolejni plebani, proboszczowie i wikarzy: Tomasz z Krakowa (1555), w latach 1555 - 1579 plebanem był Kacper Pyrzyński, od 1579 roku plebanem był Stanisław, który w chwili objęcia parafii miał 28 lat. W latach 1611 - 1622 plebanem był Albert Olsinus, a od 1623 do 1657 ksiądz Marcin Brzeski, od 1658 do 1691 - Bartłomiej Celejowicz, od 1691 do 1717 - Kazimierz Starachowski, po nim jakiś ksiądz Stanisław do roku 1725. W latach 1725 - 1738 plebanem był Wojciech Piętaszewicz, a w latach 1738-75, ksiądz Maciej Kolkiewicz. Od roku 1776 do 1805 ksiądz Walenty Bańkowski (był jednocześnie proboszczem parafii w Minodze). Za jego probostwa założono w roku 1782 cmentarz w Biórkowie, gdzie przeniesiono szczątki z przykościelnego cmentarza. Proboszczem w Biórkowie w latach 1805 - 1810 był ksiądz Kazimierz Kudasikiewicz, a później (od 1810 do 1826) ksiądz Walenty Skrodzki. Od roku 1829 proboszczem był Jakub Olesiński, a po nim ksiądz Mieczysław Pytlewski. Od roku 1896 do 1908 Julian Skorupski, a ksiądz Wacław Gluziński był po nim do roku 1911. Od roku 1911 funkcję proboszcza przejął ksiądz Łakomski.

(fot. profesor.rail.pl)

Początkowo parafia biórkowska znajdowała się w dekanacie Pleszów, później (od 1429 w dekanacie Witów, a od 1598 roku w dekanacie Proszowice. Parafię ponownie erygowano w roku 1452 przy okazji przejęcia wsi przez Mikołaja Birkowskiego herbu Topór. Od roku 1420 dziesięcinę z Biórkowa (wszyskich łanów kmiecych) zbierał prebendarz kościoła z Koniuszy (dotychczas dwaj plebani z Koniuszy). W latach 1470-80 dziesięcinę snopową z miejscowego folwarku zbierał pleban biórkowski, a z łanów kmiecych dziesięcinę oddawano do prebendy w Koniuszy i do prebendy Marchockiej w katedrze krakowskiej. W roku 1529 dziesięcinę snopową z połowy wsi wartości 9 grzywien oddawano do kościoła w Koniuszy, a z połowy ról kmiecych (w tym rachwałowickich) do prebendy Marchockiej. Jej wartość wynosiła 10 grzywien. W tym czasie pleban z Biórkowa pobierał dziesięcinę snopową wartości 7 grzywien z biórkowskiego folwarku oraz z 5 ról zwanych jutrzyny należących do karczem i z 3 zagród wartości 3 grzywien. Ponadto kopę groszy czynszu z karczmy i 7 wiardunków oprawnego.

Również od wczesnego średniowiecza do połowy XV wieku wieś znajdowała się pod jurysdykcją kasztelana brzeskiego, a od końca XV wieku do 1795 roku Biórków Wielki należał do powiatu proszowickiego.

W II połowie XV wieku (w latach 1470-80) Jan Długosz w Liber Beneficiorum wymienia jako właściciela Biórkowa (Wielkiego) Mikołaja Birkowskiego herbu Topór. We wsi był dwór z rolami i folwarkiem oraz 8 łanów kmiecych. W roku 1482 pojawia się w źródłach Jan Birkowski. W tym czasie kilka osób z Biórkowa przeniosło się do Krakowa i przyjęło prawo miejskie: Maciej Janak (1483), Maciej Skowronek (1489) i Elżbieta Krzeczkowa (1490). W roku 1490 wymieniana jest Anna z Biórkowa (siostra Jana Biórkowskiego) wdowa po Janie Gałce z Niedźwiedzia, a w roku 1492 Barbara z Biórkowa (również siostra Jana Biórkowskiego) wdowa po Mikołaju Stadnickim herbu Drużyna ze Żmigrodu, wojewodzie bełzkim. W roku 1499 wspomniana Anna wdowa po Janie Gałce, przepisuje swoim siostrzeńcom: Andrzejowi, Janowi i Stanisławowi Stadnickim ze Żmigrodu, cały Biórków i część Niedźwiedzia. W latach 1490-92 z Biórkowa zebrano pobór czynszu z 14 łanów, 1493-96 z 10 łanów, w latach 1497-99 - tylko z 7 łanów!

Lustracja z 1564 roku wykazuje, że w Biórkowie tylko 7 łanów, od których skarb królewski miał prawo do poboru podatku. Rejestr z 1581 wymienia kmieciów na 9 1 łanach, 4 zagrody zagrodników z rolą, 14 zagród bez roli, 3 komorników z bydłem, 25 komorników bez bydła oraz 8 rzemieślników, 1 piekarz, 1 przekupień i 1 kijak (sprzedawca mięsa). Wieś należała do rodu Stadnickich.

(fot. Andrzej Solarz)

Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629 informuje, że niejaki Jan Pomykała oddał w imieniu właściciela - Teofila Szembeka herbu Szembek, pobór ze wsi od 9 1 łanów kmiecych, 2 młynów, które posiadały po 1 kole dorocznym i stępnym; 2 rzemieślników, 1 piekarza, 1 rzeźnika oraz od 4 zagród z rolą (zagrodników), 12 zagród bez ról, 2 komorników z bydłem i 13 komorników bez bydła (kmieci musiało ich być ok. 18) oraz od 3 zagród komorników, którzy nie mieli bydła. Między rokiem 1581 a 1629 wieś zmieniła właściciela. W roku 1680 sytuacja się nie zmieniła, właścicielami nadal byli Szembekowie.

W latach 1783-1791 Biórków Wielki składał się z dwóch części: klucza szlacheckiego i plebańskiej. Właścicielem pierwszej części był Franciszek Ksawry Puszet herbu własnego, starosta zawichojski i było w niej od 56 do 66 domów (w tym: dwór i 3 folwarki, pisaria, 3 karczmy (w 5 zabudowaniach), 2 młyny i browar oraz 7 chałup kmiecych, 20 chat zagrodników, 16 zagród chałupników z ogrodem, 1 zagroda chałupnika bez ogrodu i gruntu oraz 10 rzemieślników); w drugiej części (plebańskiej) była plebania, organistówka z małym szpitalikiem (bez tzw. funduszu) dla ubogich (przytułek), 2 zagrody chałupników z ogrodem, 5 zagród chałupników bez ogrodu i gruntu, 4 zagrody o dwóch gospodarzach bez ogrodu i gruntu. W domach tych mieszkali, m.in.: ksiądz, organista, kościelny, tkacz i grabarz oraz 2 ubogich komorników (kątników). Przy kościele była szkoła parafialna, w której naukę pobierało 10 uczniów. Łącznie we wsi mieszkało: w roku 1787 - 467 osób, a w 1791 - 464 osoby (w tym: 7-9 przedstawicieli szlachty i 14-18 Żydów, którzy należeli do kahału w Wodzisławiu). We młynie mieszkał jakiś felczer. Na terenie wsi, przy drodze do Proszowic znajdował się gaj "Świerczyna". Natomiast przy drodze do Proszowic, w miejscu zwanym Zagaje, znajdowała się karczma prowadzona przez rodzinę żydowską oraz miejsce zwane Stodoły z zabudowaniami folwarcznymi, kilkoma chatami i karczmą - przyszła wieś Biórków Mały.

(fot. Andrzej Solarz)

W roku 1827 w Biórkowie było 32 domy (chaty) i 310 mieszkańców, a w roku 1885 było 38 domów i 312 mieszkańców, którzy gospodarowali na 182 morgach. Własność dworska (folwarki w Biórków Wielki, Biórków Mały, Wiktoria oraz Zielona) obejmowała 996 morgi. Od 2 połowy XIX wieku do 2 połowy XX wieku wieś należała do gminy Wierzbno.

Rejestry z lat 1783-1791 wymieniają karczmę (austerię) w Zagaju i folwark z osadą (kilka chat) w miejscu zwanym Stodoły. Wchodziły one w skład dóbr klucza biórkowskiego (w Biórkowie Wielkim).

Folwark "Birków" liczył w 1827 roku (oprócz zabudowań folwarcznych) 7 domów i 73 mieszkańców. W roku 1875 Birkowski Wysiółek liczył już 11 domów i 70 mieszkańców, którzy gospodarowali na 61 morgach gruntu, a osiedle przy folwarku "Birków" - 15 domów i 108 mieszkańców, którzy gospodarowali na 84 morgach ziemi.

Od 2 połowy XIX wieku do 2 połowy XX wieku wieś należała do gminy Wierzbno.

ŹRÓDŁA, BIBLIOGRAFIA:

1. Filip Sulimierski (red.); Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t.I; Warszawa 1880
2. Włodzimierz Chorązki; Historia i heraldyka gminy Koniusza
   
   
3. zbiory IKP
   
   
4. pl.wikipedia.org
5. map24.interia.pl
6. profesor.rail.pl