Kazimiersko - proszowicka rzeczpospolita partyzancka (4)

facebook

Dzisiaj jest sobota, 23 listopada 2024 r. (328 dzień roku) ; imieniny: Adeli, Felicyty, Klemensa

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

Redakcja

tv.24ikp.pl

działy autorskie

ludzie ZP

miejsca, obiekty itp.

felietony, opracowania

artykuły, opracowania

serwis IKP / Skarby Ziemi Proszowskiej / RP 1944 / wspomnienia / Kazimiersko - proszowicka rzeczpospolita partyzancka (4)

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Kazimiersko - proszowicka rzeczpospolita partyzancka (4) - OSTATNIE BITWY

Proszowice, 2-04-2014

(red.) Poniżej drukujemy trzeci odcinek opracowania poświęconego dziejom tzw. "kazimiersko-proszowickiej rzeczpospolitej partyzanckiej". Autorem opracowania jest ppłk. Bolesław Nieczuja-Ostrowski (ps. "Bolko", "Tysiac") b. d-ca miechowskiego Inspektoratu AK, d-ca 106 Dywizji Piechoty AK Ziemi Miechowskiej.

     Początek sierpnia, na skutek rozkazów inspektora ograniczających walkę do koniecznej obrony oddziałów i ludności cywilnej oraz do wyjątkowych wypadków, zaznaczył się względnym spokojem. Tu i ówdzie miały miejsce jedynie nieznaczne akcje i utarczki, jak np. w centralnej Olkuskiego, gdzie oddziały 116 pp wykonały udaną i bezkrwawą akcję na magazyn butów w Wolbromiu, a osłona sztabu pułku, zaskoczona nagłym pojawieniem się Niemców przed mp dowództwa pułku, mieszczącego się w leśniczówce Trzyciąż koło m. Zagórowa, otwarła na nich ogień, zabijając 9 z nich i zmuszając pozostałych do ucieczki. Na drugi dzień Niemcy zamordowali rodzinę leśniczego, która mimo rozkazu d-cy pułku nie opuściła leśniczówki.

     3 sierpnia na drodze Działoszyce-Rosiejów, a więc na terenie "Rzeczypospolitej", oddział ppor. "Brzozy II" - Franciszka Kozłowskiego wsparty sekcją 1 szwadronu kaw. Dyw. i in. z terenówki, przepędził tabor Wehrmachtu, zdobywając 4 wozy, zabijając i raniąc kilku Niemców.

     Niezależnie od toczących się walk oraz atmosfery niepewności, jaka wytworzyła się w oczekiwaniu dalszych wypadków na terenie całego Inspektoratu "Maria" trwały gorączkowe przygotowania, związane ze stanem "Czujności". Przygotowania te na terenie "Rzeczypospolitej" miały już prawie całkowicie charakter jawny. Główne siły wojsk zakonspirowanych w zasadzie trwały jeszcze ciągle w konspiracji, ale oddziały dywersyjno-partyzanckie, sztaby i poczty prawie zupełnie są już zdekonspirowane, cały teren jest ustawicznie patrolowany, czujki i punkty obserwacyjno-alarmowe wystawione.

     Oddziały reperują broń, przestrzeliwują, trwa ustawiczne szkolenie, buduje się schrony i bunkry (zaleca się ich budowę i ludności cywilnej), a na terenach wyzwolonych ustawia się barykady na drogach, przeprowadza ćwiczenia obrony przeciwlotniczej, zaciąga i zmienia regularne placówki bojowe i ich ubezpieczenia, PKB i LSB czuwają nad porządkiem, strzegą mienia społecznego i współdziałają ofiarnie z wojskiem.

     Działa znakomicie łączność telefoniczna, dozorowana przez pocztowców i żołnierzy łączności, wszelkie rekwizycje - zresztą w całym inspektoracie - odbywają się jedynie na podstawie rozliczenia specjalnymi kwitami sporządzonymi na numerowanych drukach zaopatrzonych pieczęcią danej jednostki wojskowej, funkcjonuje również Powiatowa Delegatura Rządu pod przewodnictwem starosty pińczowskiego ps. "Dąb" ("Tęgi") - Józefa Dąbrowskiego, działają poczty (w Koszycach wypuszczona nawet kilka znaczków okupacyjnych z odręcznym nadrukiem "Rzeczypospolitej") itd. * * *      Po krótkiej i względnej ciszy, następuje w dniu 5 sierpnia dwustronne uderzenie na "Rzeczpospolitą".

     Najpierw, skoro świt, uderzają Niemcy i Ukraińcy poprzez wieś Szarbię na uśpione miasteczko w Pińczowskiem - Skalbmierz, w sile około 900 ludzi, świetnie uzbrojonych i wspieranych samolotami. W dwie godziny później uderza z kierunku Krakowa po osi Nowe Brzesko - Jaksice - Kazimierza Wielka zgrupowanie Wehrmachtu "Feldjagerkorps" w sile dwóch kompani.

Oddział dyspozycyjny ppor. Franciszka Kozłowskiego (ps. "Brzozy II").

     Północnemu zgrupowaniu niemiecko-ukraińskiemu przeciwstawia się najpierw stojący w Skalbmierzu na ubezpieczeniu dwudziestokilkuosobowy oddział pod dowództwem ppor. "Sokoła" Franciszka Pudo, ale pod naciskiem przewagi wroga stopniowo wycofuje się, opóźniając i alramując oddziały na tyłach.

     Zaalarmowany walką ppor. "Sokoła" d-ca baonu II-120 pp jako odpowiedzialny za bezpieczeństwo tego rejonu por. "Wojniłowicz" - Roman Moskwa, alarmuje natychmiast swoje oddziały dyspozycyjne i melduje telefonicznie o zaistniałej sytuacji swemu d-cy pułku w Kazimierzy Wielkiej.

     D-ca 120 pp "Sewer" - Roman Zawarczyński, alarmuje z kolei Samodzielną Kompanię Kazimierską, a d-ca tej kompanii chor. "Bałtycki" - Franciszek Palus, otrzymuje rozkaz jak najszybszego zajęcia stanowisk bojowych w rejonie wzgórza 248, przy drodze Topola-Skalbmierz oraz zagrodzenia nplowi drogi na Kazimierzę Wielką.

     Pierwszy na alarm stawia się oddział dyspozycyjny d-cy II/120 pp pod d-twem ppor. "Brzozy II" - Franciszka Kozłowskiego, w sile dwóch drużyn, liczący w tym czasie 25 ludzi.

     D-ca baonu bezzwłocznie skierowuje go na pomoc "Sokołowi" i dla rozpoznania niejasnej sytuacji po dotychczasowej walce.

     Oddziały "Sokoła" i "Brzozy II" przyjmują na siebie pierwsze uderzenia przeważających sił npla. W nierównej walce ginie ppor. "Brzoza II", pada ciężko ranny ppor. "Sokół" i dostaje się w ręce gestapo, a kilka godzin później, w czasie straszliwego przesłuchania, ginie zamordowany bagnetami oprawców. Ginie większość żołnierzy.

     Niemcy i Ukraińcy w międzyczasie spalili dzielnicę miasta Zamoście, wymordowali część ludzkości w okrutny sposób, a resztę trzymają na rynku, aby rozstrzelać, w czym przeszkadza im walka "Sokoła", a szczególnie heroiczne, choć nieszczęśliwe natarcie na odcinku północnym "Brzozy II", oraz rozgrywający się dalszy bój.

     Groźną sytuacją, jaka wytworzyła się wówczas po bohaterskiej walce oddziałów "Sokoła" i "Brzozy II", zmienia w jakimś stopniu pojawiający się nagle przy szosie Topola - Skalbmierz, podwieziony autem i wozami pierwszy rzut kompani chor. "Bałtyckiego" a mianowicie I pluton pod d-twem ppor. "Szpaka" - Mariana Prokopa i drużyna "Dominika-Kasia" pod d-twem sierż. "Krzywdy" - Mariana Pierzchały. Żołnierze ci w chodzą do walki na odcinku południowym.

     Po nich wkracza do walki na tym kierunku reszta kompanii pod d-twem chor. "Bałtyckiego".

     Walka na tym odcinku toczy się aż do około godziny 14-ej ze zmiennym szczęściem, ale lokalizuje działalność npla na linii Skalbmierza.

     Także na tym odcinku północnym do walki wchodzi oddział naprędce zorganizowany przez ppor. "Orlika" - Mieczysława Książka, który ze względu na swoje słabe siły i druzgoczącą przewagę npla wspieranego samolotami, nie jest w stanie pokonać go, ale hamuje jego natarcie i dozoruje skutecznie lewe skrzydło przeciwnika, dając czas d-cy baonu na ściągnięcie dalszych sił oraz na zmontowanie przeciwnatarcia.

     Nadchodzą także inne oddziały ze składu baonu, dywersji obwodu "Pelagii", dywizjonu kaw. Dywizyjnej 3 p. uł., a około godziny 14-ej przybywa na odsiecz oddział AL pod d-twem kpt. "Adama" - Zygmunta Bieszczanina. Oddział AL wzmacnia odcinek kompanii chór. "Bałtyckiego", zajmując stanowiska na lewym jego skrzydle i skutecznie zwalcza npla. Pozostałe oddziały przedłużają prawe skrzydło i wypełniają lukę w środkowej części baonu.

     D-ca baonu ppor. "Wojniłowicz" przy pomocy swego adiutanta pchor. "Brzozy" - Stanisława Wójcika oraz posiadanego pocztu, przygotowuje przeciwnatarcie na n-pla umocnionego w Skalbmierzu.

     Z rozkazu d-cy pułku, kego z-ca ppor. "Janczar" - Jan Pszczoła nawiązuje łączność z d-cą grupy czołgów radzieckich, które w tym czasie przedarły się przez linię frontu i dotarły do Wiślicy. Za zgodą d-twa radzieckiego "Janczar" organizuje z BCh-owców osłonę czołgów i pośpiesznie przyprowadza je pod Skalbmierz.

     Po uzgodnieniu działania z d-cą baonu ppor. "Wojniłowicz", na znak wystrzelonej rakiety rusza natarcie partyzantów i czołgów radzieckich.

     O godzinie 20:00 miasto było opanowane całkowicie przez partyzantów wspartych celnym i skutecznym ogniem czołgów. Niemcy zdołali jednak uniknąć okrążenia. Uratowano od śmierci czekających na egzekucję mieszkańców Skalbmierza.

     W bitwie o Skalbmierz zginęło 22 żołnierzy AK, a zamordowanych zostało w czasie pacyfikacji pobliskiej Szarbii i Skalbmierza 75 osób cywilnych. * * *      W tym samym dniu, dwie godziny później, zjawiła się od Krakowa kolumna Wehrmachtu, składająca się z 2 kompanii "Feldjagerkorps" z kierunkiem działania Nowe Brzesko-Kazimierza Wielka, a z zadaniem z likwidowania "Rzeczypospolitej" od południa, we współdziałaniu z północną kolumną pacyfikacyjną uderzającą poprzez Skalbmierz.

Przerzut plutonu dyspozycyjnego 2 kompanii IV baonu w Sokołowie do Jaksic. Zdjęcie wykonane we wsi Wrochów przez p. Mirosława Figlarowicza w sierpniu 1944 roku.

     Dzięki trafnemu przewidywaniu d-cy batalionu IV/120 pp ppor. "Niebory" - Stanisława Padło, odpowiedzialnego za obronę tego kierunku - npl natrafił na drodze swego marszu korzystnie usytuowaną w dogodnym terenie obronę partyzantów. Wybrany przez d-ce batalionu teren na północnym skraju m. Jaksice, ze swoją daleką widocznością na głęboką nieckę terenową i blisko położony zakręt szosy, stwarzał dogodne warunki do zasadzki ogniowej.

     W pierwszej fazie walki działał oddział "Boruty 22" w sile 1 drużyny, wzmocnionej kilkoma żołnierzami PKB z Koszyc. Oddział uzbrojony był w 1 ckm, 1 rkm, w piata, steny, kb, pistolety i granaty. W ogniu zasadzki tego oddziału - kolumna niemiecka została zatrzymana, rozproszona i zmuszona do wycofania się do środka wsi. Przy pomocy plutonu dyspozycyjnego 2/IV/120 pp w sile 27 ludzi pod d-twem pchor. "Enrilla" - Bolesława Czarneckiego, który nadszedł w tym czasie z odsieczą, na rozkaz "Boruty 22" wykonano natarcie na n-pla, który wycofał się w kierunku folwarku Jaksice, a oddziały powróciły na pozycje wyjściowe.

     W walce tej zdobyto 1 rkm, kilka pistoletów maszynowych i ręcznych, granaty, amunicję, 2 samochody ciężarowe i jeden osobowy, mapy oraz dokumenty, z których wynikało, że przeciwnik został świeżo przerzucony z frontu włoskiego. Zabito i raniono wielu Niemców, wśród rannych było 4 oficerów wziętych do niewoli.

     D-ca batalionu, który brał udział w ostatniej fazie natarcia, mógł swoim meldunkiem uspokoić d-cę pułku 120, stroskanego całą sytuacją. (Łączność telefoniczna między d-cami istniała przez cały czas trwania "Rzeczypospolitej").

     W godzinach popołudniowych przybył na wzmocnienie obrony oddział dyspozycyjny 3/IV/120 pp. pod d-twem ppor. "Skiby".

     Spodziewając się dalszego natarcia npla, oddziały przegrupowały się. Dowództwo objął pchor. "Enrillo" w miejsce "Boruty 22", który musiał nagle wyjechać w sprawach służbowych.

     Przez cały dzień niemieckie samoloty penetrowały teren "Rzeczypospolitej", ostrzeliwując miejsca podejrzane.

     Przed wieczorem Niemcy natarli przy wsparciu samochodów, zmuszając partyzantów swoją przewagą sił do odskoku w rejon wsi Książnice Wielkie. W czasie tej walki zginął celowniczy 1km st. strz. "Czarny" - Janusz Włoch, a został ranny st. strz. "Ścibor" - Czesław Zagrodnik.

     Dzięki tej obronie Niemcy nie mogli skoncentrować swoich sił i zostali pobici oddzielnie, a cele, jakie zaplanowało gestapo nie zostały osiągnięte. Niemcy w obawie przed samoobroną ludności zorganizowaną przez ruch oporu, pamiętając dotkliwe własne straty, zaniechali na razie dalszych pacyfikacji. * * *      Bój o Skalbmierz i bitwa pod Jaksicami, zapisały się w historii Inspektoratu "Maria" oraz tego regionu Polski Walczącej, złotymi zgłoskami. Niestety, były to już jednak ostatnie walki w ramach "Rzeczypospolitej Partyzanckiej Kazimiersko - Proszowickiej".

     Niemcy dla załatania łamiącego się ciągle frontu rzucają na te tereny dywizje zmotoryzowane i pancerne IV Armii Pancernej Wehrmachtu, które już 6 sierpnia opanowują Kazimierzę Wielką i prą dalej na wschód, spychając oddziały partyzanckie.

     D-ca 120 pułku AK i oddziały zmobilizowane do walki w dniu 5 sierpnia, chronią się w lasy. 8 sierpnia dochodzi do starcia II/120 pp. "Wojniłowicza" z Niemcami pod Budzieszowicami, a kompanii ppor. "Bałtyckiego" w rejonie Turnawca. W jednym i drugim wypadku npla odparto, oddziałom jednak groziło okrążenie, brakowało także amunicji i dalsza walka w takich warunkach, przy olbrzymiej przewadze wroga nie miała sensu.

     Po nawiązaniu łączności, a następnie w dniu 8 sierpnia osobistego kontaktu d-cy pułku z d-cą czołówki radzieckiej w sprawie współdziałania w dalszej walce, postanowiono, że oddziały AK za wszelką cenę utrzymają drogę Koszyce - Kazimierza Wielka - Skalbmierz - Działoszyce. Nie mogło to być jednak zrealizowane z braku amunicji. D-ca radziecki obiecał dostarczyć amunicję za kilka dni, ale do tego nie doszło, gdyż wejście większych sił niemieckich zmusiło obydwa oddziały do dalszego odskoku 1 ukrycia się.

     Wreszcie 10 sierpnia, gdy sytuacja partyzantów na tym terenie była coraz groźniejsza, a oddziały znalazły się w Lasach Stradowskich, d-ca po sprawdzeniu, że wkraczające oddziały niemieckie nie stosują represji wobec mieszkańców "Rzeczypospolitej" - nakazuje wypłacić żołnierzom żołd i strawne za kilka dni i zarządza demobilizację oddziałów. Zgodnie z rozkazem d-cy dywizji część żołnierzy, najbardziej spalonych, miała przejść na koncentrację do tworzącego się Batalionu Szturmowego Dywizji w Miechowskiem, w którego skład miały wejść oddziały dywersyjne Inspektoratu. Ze względu jednak na wyjątkową sytuację na terenie "Pelagii", d-ca dywizji decyduje się pozostawić oddziały dywersyjne Obwodu Pińczów w dalszym ciągu w dyspozycji d-cy 120 pp i komendanta Obwodu.

     Odziały dyw.-part. Inspektoratutu przenoszą się w rejon lasów sancygniowskich i dalej na zachód od bezpośredniego zaplecza przyfrontowego, oczekując ciągle na ogłoszenie "Pg" i godz. "W". Wybuch powstania w Warszawie budzi nadzieje, że wreszcie dojdzie do ostatecznej rozprawy z wrogiem.

     Także I Brygada AL Ziemi Krakowskiej im. Bartosza Głowackiego w tej sytuacji zmuszona była do przebicia się przez front do Armii Radzieckiej, co po ciężkich kilkudniowych walkach zostało dokonane w dniu 15 sierpnia 1944 r. * * *      W okresie "Rzeczypospolitej" stosunki wzajemne pomiędzy poszczególnymi organizacjami układały się zawsze pomyślnie, wzajemnie pomagano sobie. Istniało prawdziwe koleżeństwo i braterstwo broni. Względy polityczne szły na drugi plan, górowała miłość do Ojczyzny, chęć bicia wroga oraz zrozumienie potrzeby jedności i konsolidacji narodowej.

     Oceniając rolę i znaczenie walk, jakie miały miejsce w okresie powstawania i istnienia "Rzeczypospolitej", oczami d-cy z roku 1944, że bezsprzecznie największym sukcesem tych walk było:

zniszczenia dość znacznych sił żywych npla, straty bowiem jego w zabitych i rannych wynoszą co najmniej 500 ludzi, w tym najmniej 60% z oddziałów bezpieczeństwa, a więc szczególnie cennych dla władzy hitlerowskiej;

zamknięcie i wyłączenie na dłuższy czas dróg komunikacyjnych, niezbędnych dla zaopatrzenia i swobodnego ruchu oddziałów wojsk walczących na froncie. (Dezorganizacja na przyfrontowym zapleczu);

wiązanie dość znacznych sił npla i utrzymywanie stałej atmosfery niepokoju i niepewności wśród Niemców;

dozbrojenie własnych oddziałów, zdobyto bowiem około 600 szt. broni palnej i kilkaset tysięcy szt. amunicji;

zaprawienie w walce d-ców i żołnierzy oraz wzmożenie wiary we własne siły i zwycięstwo wśród żołnierzy i cywilnej ludności.

     Wszystko to razem rzutowało w jakiś sposób realny na postępy ofensywy radzieckiej, a w szczególności miało swój wpływ na walki o przyczółki na Wiśle.

     "Rzeczpospolita Partyzancka Kazimiersko-Proszowicka" przestała wprawdzie istnieć, trwała jednak dalej w sercach jej obywateli, łaknących wolności już trwałej, żyła dalej w konspiracji i w czynach zbrojnych dokonywanych w dalszym ciągu na terenie całego Inspektoratu "Maria". * * *      Przekazując ten bardzo zresztą skrócony opis walk o utworzenie i w obronie "Rzeczypospolitej" czytelnikom naszego poczytnego zasłużonego dla historii ostatniej wojny pisma - pragnę zwrócić uwagę na bliską już 25 rocznicę tych wydarzeń i Jako b. d-ca Inspektoratu "Maria" oraz Dywizji "Domu", składam w ten sposób swój hołd wszystkim żołnierzom mojego Inspektoratu oraz innych jednostek, walczących na tym terenie konspiracyjnym, chyląc nisko czoło przed tymi, którzy oddali w tym czasie swoje życie Ojczyźnie.

     SPROSTOWANIE. W I odcinku niniejszego pracowania ("Inspektorat "Maria" w walce", WTK nr 40 z 6.X. br.) wkradł się błąd, który prostujemy: wchodzący w skład 106 DP AK Dywizjon Kawalerii Dywizyjnej stanowił kontynuację nie 6-go, jak mylnie podano, lecz 3-go pułku ułanów.

Bolesław Nieczuja-Ostrowski