Inowrocławskie lapidarium macew

Dzisiaj jest niedziela, 18 listopada 2024 r. (322 dzień roku) ; imieniny: Klaudyny, Romana, Tomasza

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

tv.24ikp.pl

W.Nowiński - wrześniowe...

Magda K.-G. - prawo dla...

serwis IKP / działy autorskie / zachwyćmy się... (A.Powidzki) / Inowrocławskie lapidarium macew

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Inowrocławskie lapidarium macew

(fot. Andrzej Powidzki)

Wrocław, 28-04-2023 Bo kamień z ściany wołać będzie - sparafrazowane słowa z księgi proroka Habakuka umieszczone na tablicach w czterech językach (polskim, hebrajskim, angielskim i niemieckim) stanowią motto inowrocławskiego lapidarium powstałego przy ulicy Karola Libelta, na cmentarzu żydowskim, funkcjonującym od 1886 roku do drugiej wojny światowej.

Ceremonia odsłonięcia lapidarium odbyła się 9 marca 2023 roku. W uroczystości uczestniczyli zaproszeni goście, m.in.: prymas Polski abp Wojciech Polak, naczelny rabin Polski Michael Schudrich, marszałek województwa kujawsko-pomorskiego Piotr Całbecki i przewodnicząca sejmiku wojewódzkiego Elżbieta Pniewska. Władze Inowrocławia reprezentowała zastępca prezydenta miasta Ewa Koman i sekretarz miasta Piotr Strachanowski. Gospodarzem uroczystości była starosta Wiesława Pawłowska.

(fot. Andrzej Powidzki)

Lapidarium jest plenerową wystawą upamiętniającą dawną żydowską społeczność Inowrocławia. Złożyły się na nią fragmenty nagrobków żydowskich - macew, pochodzących z nieistniejących już dwóch inowrocławskich cmentarzy żydowskich. Cmentarze zniszczone zostały przez Niemców w czasie drugiej wojny światowej.

Lapidarium ustawione jest niczym synagoga na linii wschód - zachód (E-W) i nawiązuje do jerozolimskiej Ściany Płaczu. Środek ściany przecina wąska szczelina. W południe przebija się przez nią słoneczne światło. Na ścianie zamontowanych jest około 600 kamieni, fragmentów płyt nagrobnych - macew. Za ścianą ułożono setki pozostałych fragmentów macew, inne fragmenty złożono w koszu gabionowym, w niewielkiej odległości od strony wschodniej ściany - niczym we wspólnej mogile. Cztery mniejsze "pomniki" z fragmentami macew - niczym nagrobki powalone, znajdują się od strony zachodniej ściany.

(fot. Andrzej Powidzki)

     Najstarsze z nich pochodzą z XVIII wieku. Połamane kamienie przechowały fragmenty hebrajskich i niemieckich inskrypcji. Wszystkie wyrażają smutek, żal, tęsknotę, ale i nadzieję. Inskrypcjom towarzyszy charakterystyczny dla cmentarzy żydowskich symbol - Gwiazda Dawida. Na macewach widoczne są imiona dawnych mieszkańców tej ziemi - możemy odczytać wiele z nich: Ahron, Awraham, Cwil Hirsz, Dow Ber, Ejdel, Eliezer, Hinda, Mosze, Rachel, Riwka, Sara, Szraga i inne.

     W Inowrocławiu najstarszy cmentarz wyznania mojżeszowego powstał w czternastym wieku, w okresie początków osadnictwa żydowskiego w mieście. Nekropolie założono przy dzisiejszej ulicy Studziennej. Pod koniec dziewiętnastego wieku gminna żydowska zorganizowała nowy cmentarz, zlokalizowany pomiędzy ulicami: Karola Marcinkowskiego i Karola Libelta, tuż obok cmentarza ewangelickiego.

     Żydzi w Inowrocławiu żyli od średniowiecza. Wspólnie z Polakami i Niemcami budowali miasto. Druga wojna światowa przyniosła tragiczny kres tej współpracy.

     W czasach "Zagłady Żydów" obie nekropolie na polecenie Niemców (nazistów) zostały zdewastowane. Wyrywane z nagrobków pomniki (płyty nagrobne) posłużyły do utwardzania ulic i prac budowlanych. Po wojnie, miejsce starego cmentarza żydowskiego przy ulicy Studziennej, przeznaczono na ogródki działkowe, a na terenie nowego przy ulicy Karola Marcinkowskiego urządzono cmentarz komunalny.




(fot. Andrzej Powidzki)

Już 2012 roku na cmentarzu komunalnym przy ulicy Karola Marcinkowskiego powstało pierwsze niewielkie lapidarium upamiętniające inowrocławską społeczność żydowską. Kilkadziesiąt fragmentów macew zostało przytwierdzonych do niewielkiego muru pomnika, a około stu innych ułożono wokół pomnika.

(fot. Andrzej Powidzki)

     Ponadto, na pomniku od strony wschodniej, umieszczone zostały tablice z napisem w języku hebrajskim i polskim: Żydzi mieszkali w Inowrocławiu od XIV wieku, z czasem wywierając znaczący wpływ na życie miasta, współtworząc jego historię i wzbogacając kulturę. Wznosili fabryki, zakłady lecznicze i okazałe kamienice, a wielka synagoga należała do najpiękniejszych w Polsce, stanowiąc dowód duchowej i materialnej siły tej społeczności. Największe zasługi poniosły pokolenia rodziny Levych, zwłaszcza Michael (1808-1879), pionier industrializacji zachodnich Kujaw. Podczas II wojny światowej niemieccy okupanci wymordowali większość spośród nich i zniszczyli niemal wszystkie materialne ślady żydowskiej kultury. Zburzono cmentarze, a kamienne macewy wykorzystywano do utwardzania chodników i placów. Niechaj to lapidarium pozwoli zachować pamięć o Tych Synach Izraela, którzy tutaj żyli, pracowali i umierali przyczyniając się w istotny sposób do ukształtowania współczesnego oblicza Inowrocławia.

     Ceremonia odsłonięcia lapidarium odbyła się 3 grudnia 2012 roku. Wzięli w niej udział m.in.: Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich, prezydent Inowrocławia Ryszard Brejza i jego zastępca Ireneusz Stachowiak, przewodniczący Rady Miejskiej Tomasz Marcinkowski, przewodniczący Komitetu Pamięci Walk i Męczeństwa Piotr Strachanowski oraz mieszkańcy miasta. Modlitwy za zmarłych odmówili rabin Michael Schudrich oraz ks. prał. Leszek Kaczmarek.

     Pomimo powstania lapidarium w 2012 roku, sprawa cmentarzy żydowskich w Inowrocławiu pozostaje do końca niezałatwiona. Blisko trzy tysiące macew, z czego około tysiąc z inskrypcjami i ornamentami, wydobyte podczas prac remontowych na Skwerze Obrońców Inowrocławia w 2010 roku i rok później sprzed III Liceum Ogólnokształcącego (byłej niemieckiej siedziby Rejencji Inowrocławskiej), składowanych jest na terenie Starostwa przy ul. Mątewskiej, a około sto macew zabezpieczyło Muzeum im. Jana Kasprowicza.

(fot. Andrzej Powidzki)

Teraz dopiero, po wielu latach, udało się inowrocławskiemu Starostwu "zagospodarować" składowane tam macewy. Rozwiązaniem było utworzenie lapidarium, które zgodnie z tradycją żydowską powinno znajdować się na cmentarzu żydowskim (pierwsze lapidarium powstało na cmentarzu komunalnym).

Dzięki przychylności władz kościelnych, było możliwe znalezienie miejsca, gdzie lapidarium mogło być wybudowane. Teren po byłym cmentarzu żydowskim, obecnie administrowany przez Parafię Rzymskokatolicką pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Inowrocławiu, oddany został w dzierżawę powiatowemu Muzeum im. Jana Kasprowicza.

(fot. Andrzej Powidzki)

Dzięki dofinansowaniu ze środków Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego, powiatowa instytucja - Muzeum im. Jana Kasprowicza, zajmująca się ochroną dziedzictwa kulturowego zrealizowała zadanie pn. "Budowa lapidarium upamiętniającego społeczność żydowską w Inowrocławiu", w miejscu gdzie był kiedyś cmentarz żydowski.

     Umieszczenie w tym miejscu, na dawnym cmentarzu żydowskim, kamiennych pozostałości po inowrocławskich cmentarzach żydowskich, to właściwy i godny sposób uczczenia pamięci Żydów, mieszkańców Inowrocławia, którzy w znaczący sposób przyczynili się do kulturalnego, gospodarczego i społecznego rozwoju miasta Inowrocławia.

     Lapidarium zaprojektowała inowrocławska artystka plastyk pani Katarzyna Hałas, absolwentka Wydziału Ceramiki i Szkła Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu (1986-1991). Jednak władze Powiatu Inowrocław projekt zmieniły, bez uzgodnienia z autorką projektu. Panią Katarzynę Hałas nie zaproszono na uroczystość odsłonięcie lapidarium.

     Cieszę się, że mogłem, to wyjątkowe, poruszające miejsce zobaczyć. W zamyśle twórców, lapidarium powinno oddziaływać na różnych płaszczyznach. Z jednej strony ma wzruszać, a przede wszystkim skłaniać do refleksji historycznej, ale także zainspirować przyszłe generacje, aby nigdy nie porzuciły czujności i były gotowe zawsze odeprzeć zło, które zagraża wolności.

opracowanie: Andrzej Powidzki