Mieszkańcy miast powiatu proszowskiego/miechowskiego z końcem XVIII i w XIX wieku

Mieszkańcy miast powiatu proszowskiego/miechowskiego z końcem XVIII i w XIX wieku - cz. II społeczność żydowska

Dzisiaj jest niedziela, 18 listopada 2024 r. (322 dzień roku) ; imieniny: Klaudyny, Romana, Tomasza

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

Redakcja

tv.24ikp.pl

działy autorskie

ludzie ZP

miejsca, obiekty itp.

felietony, opracowania


\|	ostatnio dodane	\|	gazety	\|	zdjęcia, filmy	\|	dokumenty	\|	skarby archiwów HP	\|

serwis IKP / Skarby Ziemi Proszowskiej / pożółkłe łamy / skarby archiwów HP / Mieszkańcy miast powiatu proszowskiego/miechowskiego z końcem XVIII i w XIX wieku - cz. II społeczność żydowska

	pomóżcie!!! ;)
	Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie artykułów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt! skarby@24ikp.pl. Inne kontakty z nami: TUTAJ! Redakcja IKP

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Mieszkańcy miast powiatu proszowskiego/miechowskiego z końcem XVIII i w XIX wieku - cz. II społeczność żydowska

(fot. pixabay.com)

Proszowice, 30-12-2019

     Po III rozbiorze Polski miasta powiatu proszowskiego i ksiąskiego, znalazły się w zaborze austriackim. Niestety, brak jest dla tego okresu w dostępnych źródłach informacji o stanie demograficznym miast. Dane dotyczące ludności Galicji Zachodniej z 1799 roku mają charakter ogólny dla poszczególnych cyrkułów [Tadeusz Mencel; Galicja Zachodnia. 1795-1809; Lublin. 1976. s. 134-138]. Działoszyce leżące w cyrkule kieleckim w 1803 roku liczyły 986 mieszkańców i 113 domów. Mimo , iż w porównaniu z 1791 r. znacznie powiększyły liczbę mieszkańców, A. Grabowski określił je [...] miasto jak wieś, a mieszczanie jak rolnicy [...] [Tamże. s. 151].

     Zbyt krótko trwający okres Księstwa Warszawskiego, nie sprzyjał rozwojowi demograficznemu miast. W kampanii 1809 roku, uległy częściowemu spaleniu Słomniki [AGAD-KRSW]. Z tytułu przemarszu wojsk rosyjskich, dotkliwe straty ponieśli mieszkańcy Opatowca [AGAD- KRSW]. W latach 1815-1869 w Królestwie Polskim było około 450 miast liczących w 1816 roku około 600 tysięcy, a w 1865 roku 1,4 miliona mieszkańców. W opinii części historyków dane te są zaniżone. Nie mniej ukazują systematyczny wzrost ludności miejskiej w stosunku do ogółu mieszkańców Królestwa. Waha się ona w granicach od 19% w 1816 roku do 27% w 1865 roku [Ryszard Kołodziejczyk; Miasta polskie w okresie porozbiorowym; w: Miasta polskie w Tysiącleciu. T. Wrocław-Warszawa-Kraków. 1965r. s. 103; Artur Eisenbach; Mobilność terytorialna ludności żydowskiej w Królestwie Polskim; w: Społeczeństwo Królestwa Polskiego. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej pod. Red. W. Kuli. T. II. Warszawa 1966 r. s. 273; E.Kaczyńska; Mieszczaństwo...; s.34].

     Przytoczone powyżej uwagi pozwolą na pełniejsze dokonanie przeglądu zagadnień demograficznych na terenie woj. krakowskiego, w tym szczególnie obwodu miechowskiego w 1819 roku [AGAD- KRSW, nr 23; Lista klasyfikacyjna miast z woj. Krakowskiego; 29 XII 1819 r. s. 40-41] i w okresie późniejszym. W miastach tych, wg W. Politowskiego w 1816 roku zamieszkiwało 51156 osób w 88657 domach. W tym czasie w 685 wsiach województwa, w 49821 domach, mieszkało 21669 osób. Średnia gęstość zaludnienia na 1 kilometr kwadratowy wynosiła 26 osób, przy czym społeczność miejska stanowiła 19% ogółu ludności [Wojciech Politowski; Jeografia Królestwa Polskiego i Wolnego Miasta Krakowa z dołączeniem wiadomości statystycznych; Warszawa 1816 rok s. 4-6]. Zdecydowanie korzystniejszy stan demograficzny w 1819 r. w porównaniu z 1816 r., w miastach obwodu miechowskiego dowodzi, że w warunkach względnej stabilizacji, po epoce wojen napoleońskich, przemarszach wojski itp., ośrodki te odzyskiwały swą rangę w środowisku.

     O stagnacji miast obwodu w zakresie rozwoju demograficznego, świadczy wykaz klasyfikacyjny miast z 1824 roku [AGAD- KRSW, nr 23; Wykaz klasyfikacyjny miast na rzędy stosownie do ich ludności z roku 1824, w myśl dekretu królewskiego z dnia 23 XII 1811 r. sporządzony; s. 123-125]. Według tego źródła, w porównaniu z 1819 r. nastąpił ubytek 111 osób, głównie w Miechowie i Opatowcu. Zwraca jednak uwagę dynamiczny, bo o 197% w stosunku do 1816 roku, wzrost liczby mieszkańców Działoszyc. S.Marcinkowski, historyk kielecczyzny, sporządził wykaz liczbowy ludności w miastach guberni w latach 1822-1863 [Stanisław Marcinkowski; Miasta kielecczyzny. Przemiany społeczno- gospodarcze. 1815-1869; Warszawa-Kraków. 1980 r. s.105-117].

     W konfrontacji z innymi źródłami, np. w przypadku Nowego Brzeska, dane te za okres lat 1827, 1846, 1857, wykazują istotne różnice. Wydaje się, że są one błędne. Potwierdzeniem tej oceny jest źródło z 1820 roku. W 1864 r. w powiecie miechowskim na obszarze 2058 km kwadratowych, mieszkało 109877 osób, z przeciętną 53 mieszkańców na 1 km kwadratowy. Zdecydowanie liczebnie przeważały kobiety, bo o 3741. Mężczyzn było 53068 [Encyklopedia Powszechna]. Ludność żydowska, zamieszkująca w przeważającej mierze w Działoszycach, liczyła 4295 osób, co stanowiło 3,9% ogółu mieszkańców. Ponadto w powiecie przebywało 24 Rosjan i 38 Niemców. W miastach zamieszkiwało 11788 osób, tj.10,7% ludności powiatu. Lata 1863-1864 (okres Powstania Styczniowego), spowodowały negatywne konsekwencje dla demograficznego rozwoju miast. Miechów ,liczący z początkiem 1863 roku ponad 1500 mieszkańców, po tragicznej bitwie 17 lutego 1863 roku, miał niewiele więcej niż 800 osób. Znacząco uległa zmniejszeniu liczba mieszkańców Opatowca, Nowego Brzeska, Książa Wielkiego oraz Koszyc.

     W dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej, blisko 70% ludności żydowskiej mieszkało w miastach. Nie zaliczano ich do stanu mieszczańskiego. Na ogół nie posiadali obywatelstwa miasta i nie należeli do cechów i konfraterni kupieckich, a także nabywać nieruchomości i pełnić urzędów miejskich. Znaczny procent miast posiadało przywilej de non tolerandis Judaeis. Część miast ustanowiła dzielnice dla Żydów, tzw. Getta. Tylko właściciele niektórych miast prywatnych traktowali zamieszkałych w nich Żydów na równi z ludnością chrześcijańską [Jan Ptaśnik; Miasta i mieszczanie w dawnej Polsce; Warszawa. 1949 r. s. 244].

     W okresie Sejmu Czteroletniego, podejmowano bezskutecznie próby uregulowania statusu prawnego Izraelitów. Ustawa o miastach z 1791 roku wpłynęła min na tendencję przełamywania wśród części ludności żydowskiej barier stanowych. Mieszczaństwo chrześcijańskie, zgodnie ze swoimi interesami, nie zamierzało dzielić się z Żydami uprawnieniami wynikającymi ze starych przywilejów miejskich i cechowych [Artur Eisenbach; Ludność żydowska; w: Przemiany społeczne w Królestwie Polskim. 1815-1864, pod red. W. Kuli i Janiny Leskiewiczowej, Wrocław- Kraków-Gdańsk. 1979 r., s. 108; Tenże; Prawa obywatelskie i honorowe Żydów. 1790-1861; w: Społeczeństwo Królestwa Polskiego, pod red. W. Kuli, t I, Warszawa 1965 rok, s. 240-242].

     Obowiązujące na interesującym mnie terenie prawo austriackie, tzw. patenty tolerancyjne z lat 1784-1789 miały tendencję zrównania Żydów w prawach i obowiązkach z ludnością polską. Między innymi pociągnęły ich do służby wojskowej oraz zniosły część ograniczeń w dziedzinie rzemiosła, handlu a także w zakresie nabywania nieruchomości [A. Eisenbach s. 243] mający podstawowe znaczenie patent tolerancyjny z 7 V 1789 roku w zakresie zrównania prawnego ludności żydowskiej z chrześcijańską, zmierzał do germanizacji Żydów z zaboru austriackiego [M. Bałłaban; Dzieje...; s. 32-35]. Świadczy o tym pośrednio patent z 21 II 1805 roku, na mocy którego, każdy Żyd posiadający rodzinę musiał podać w urzędzie cyrkułowym nowe niemiecko brzmiące nazwisko [T.Mencel; Galicja Zachodnia...; s. 181-186]. Konstytucja Księstwa Warszawskiego, zniosła formalnie zasadę stanowości i deklarowała równość wszystkich mieszkańców wobec prawa. Podobnie rzecz potraktował Kodeks Cywilny Napoleona. Uzupełniający konstytucję dekret z 7 IX 1808 roku i niepublikowany a zalecony prefektom do ścisłego stosowania, dokument z dnia 17 X 1808 roku, zawieszał na 10 lat prawa ludności żydowskiej, wynikającej z konstytucji.

Tabela 6. Ludność Książa Wielkiego, Miechowa, Opatowca, Proszowic, Skalbmierza oraz Słomnik w latach 1820-1822

(źródło: zbiory autora)

Tabela 7. Ludność miast obwodu miechowskiego w 1816 roku

(źródło: zbiory autora)

Źródło danych; W.Politowski. Jeografia Królestwa Polskiego i Wolnego Miasta Krakowa z dołączeniem wiadomości statystycznych. Warszawa 1816 r. s. 4-6.

Tabela 8. Ludność miast obwodu miechowskiego wg stanu na dzień 29 XII 1819 roku

(źródło: zbiory autora)

Źródło danych: AGAD-KRSW. Lista klasyfikacyjna miast z woj. Krakowskiego. Kielce 29 XII 1819 rok. s. 41.

Tabela 9. Ludność miast obwodu miechowskiego w 1819 roku

(źródło: zbiory autora)

Źródło danych: AGAD-KRSW. Wykaz miast i ich stanu w woj. Krakowskim na dzień 25 XII 1819 rok. s. 316-321.

Tabela 10. Ludność miast obwodu miechowskiego w 1824 roku

(źródło: zbiory autora)

Źródło danych: AGAD-KRSW. nr 23. Wykaz klasyfikacyjny miast na rzędy stosownie do ich ludności z roku 1824, sporządzony w myśl dekretu królewskiego z dnia 23 XII 1811 r. s. 123-125.

Henryk Pomykalski

idź do góry

powrót