Mieszkańcy miast powiatu proszowskiego/miechowskiego z końcem XVIII i w XIX wieku

Mieszkańcy miast powiatu proszowskiego/miechowskiego z końcem XVIII i w XIX wieku - cz. IV, społeczność żydowska

Dzisiaj jest niedziela, 18 listopada 2024 r. (322 dzień roku) ; imieniny: Klaudyny, Romana, Tomasza

serwis

wydarzenia

informacje

skarby Ziemi Proszowskiej

Redakcja

tv.24ikp.pl

działy autorskie

ludzie ZP

miejsca, obiekty itp.

felietony, opracowania


\|	ostatnio dodane	\|	gazety	\|	zdjęcia, filmy	\|	dokumenty	\|	skarby archiwów HP	\|

serwis IKP / Skarby Ziemi Proszowskiej / pożółkłe łamy / skarby archiwów HP / Mieszkańcy miast powiatu proszowskiego/miechowskiego z końcem XVIII i w XIX wieku - cz. IV, społeczność żydowska

	pomóżcie!!! ;)
	Jeżeli posiadacie informacje, materiały dotyczące prezentowanych w Serwisie artykułów, macie propozycję innych związanych z Ziemią Proszowską, albo zauważyliście błędy w naszym materiale; prosimy o kontakt! skarby@24ikp.pl. Inne kontakty z nami: TUTAJ! Redakcja IKP

O G Ł O S Z E N I A

godzinowa 45 dni

Mieszkańcy miast powiatu proszowskiego/miechowskiego z końcem XVIII i w XIX wieku - cz. IV, społeczność żydowska

Proszowice 2011 rok - kirkut (fot. Adam Psica)

Proszowice, 20-02-2020

     Miechów, podobnie jak Nowe Brzesko był pod względem prawnym, zamkniętym dla ludności żydowskiej [S. Marcinkowski; Miasta...; s.139]. Mimo to w mieście stale zamieszkiwała grupa Starozakonnych. W 1819 r. było ich 9-ciu, w latach 1820 - 1822, 8-miu, w 1864 r. już 265. Kwestia Żydów w Miechowie podejmujących działalność gospodarczą pojawiła się w 1812 r., kiedy to w przeprowadzonej licytacji dzierżawy propinacji wzięli udział obywatele miechowscy: W.Borkiewicz i F.Gajowicz (ten ostatni w okresie wcześniejszym występował jako land wójt) oraz starozakonni, Kapel Rosenberg z Książa Wielkiego, Mosiek Storczyk z Wolbromia oraz Lewek Bader z Niedźwiedzia, który wygrał licytację z F.Gajowiczem [AGAD-KRSW, nr 2537; Wykaz pertynencjów miasta Miechowa które po expiracji kontraktów od dnia 1 VI 1812 r. do dnia 31 V 1813 r. zadzierżawiono; s. 193-198; Warunki do licytacji propinacji miejskiej w Miechowie; Miechów 19 IV 1812 r., s. 200-202].

     W związku z tym faktem w Miechowie rozpoczęła się ostra walka o podłożu ekonomicznym między zamożnym mieszczaństwem, zainteresowanym dzierżawą propinacji a L.Baderem. Podpisany 18 V 1812 r. kontrakt między burmistrzem a starozakonnym, w stosunku do terminu licytacji został zawarty późno, bowiem [...] niektórzy mieszczanie przedstawili prośbę, iż zadzierżawienie dochodu propinacji miejskiej przez starozakonnych [...] sprzeciwia się [...] przywilejom miasta Miechowa [...] Dekret asesorski do którego odwołują się mieszczanie [...] nie przekonywa, ażeby starozakonni od propinacji w mieście byli odsunięci, i w całym tym dekrecie tego wyczytać nie można [...] Nadto dekret rzeczony [...] w rozlicznych swoich przedmiotach [...] systemowi przyjętemu w rządzie naszem i Kodeksowi Napoleona przeciwne [...] Wyłączenie zaś Żydów od propinacji nie mogłoby, jak tylko na mocy szczególnych przywilejów nastąpić [...] Prócz tego konstytucja krajowa zupełną tolerancję religii zaręcza, co nie iściłoby się gdyby Żydzi, z powodu, że są wyznania Mojżeszowego, od zamieszkania po miastach, w których dotąd osiedli, od publicznych licytacji dochodów miejskich, do których każden inny ma prawo, wyłączeni byli [...] [Tamże; Podprefekt powiatu miechowskiego do Prefekta departamentu krakowskiego; Miechów 18 V 1812 r., s. 204-211].

     Z tak oceniającym sytuację prefektem nie zgodziła się Rada Miejska w skład której wchodzili Franciszek Gajowicz, August Wrzeszczowicz, Jan Wilczyński - wszyscy szynkarze, oraz ks. T.Nowiński, proboszcz i generał zakonu miechowskiego, którzy w dniu 5 V 1812 r., w wystąpieniu do Prefekta stwierdzili, że [...] nie jest dobrem całego miasta, iż starozakonny L. Bader zadzierżawił propinację [...] przez to nie tylko mieszczanie szynk prowadzący, którzy się tylko mogą z tego utrzymywać, niszczeją, ale nawet wszyscy obywatele, bo Żydzi wszelkie zarobki odbierają katolikom, co biedny rzemieślnik teraz z pierwszej ręki nabywa, musi to potem wszystko od Żydów nabywać [...].

     Konwent XX Kanoników Regularnych Grobu Chrystusowego, jako dziedzic miasta Miechowa, na korzystanie z propinacji miejskiej zezwolił wyłącznie katolikom. W cytowanym przez Prefekta królewskim dekrecie z 1769 r. brak było jakiejkolwiek zmianki o Żydach, ponieważ [...] nigdy w tym mieście [...] nie mieszkali [...] [Tamże; Podprefekt powiatu miechowskiego do Prefekta departamentu krakowskiego; Miechów 5 VI 1812 r., s. 217-220]. Ks. T.Nowiński podkreślał, że [...] miasto [...] nigdy nie było siedliskiem Żydów. Dopiero po umieszczeniu.. podprefektury byłem przez tenże urząd tentowany, iżbym zezwolił na ich umieszczenie. Gdym się opierał [...] użył podprefekt Lewicki [...] pretekstu propinacji miejskiej [...] przypuścił do niej liczną kompanię starozakonnych [...] Zgodnie z ordynacją dekretu królewsko-asesorskiego z 1769 roku [...] 1/ w mieście Miechowie katolickim nie wolno nikomu zakupować posesji tylko samym mieszczanom [...] 2/ [...] propinacja w tymże mieście służy tylko dominium i osiadłym obywatelom [...] Suplikuję przeto aby JW. Prefekt [...] zakazać raczył starozakonnym nabywanie domów i placów miejskich [...] [Tamże; Ks. Proboszcz T. Nowiński d Prefekta departamentu krakowskiego; Miechów 5 VI 1812 r., s.251-254].

     Wobec takiego stanowiska Rady Miejskiej , proboszcza i niesubordynacji burmistrza, podprefekt obnażył motywy, którymi kierowała się Rada Miejska [...] czyż mogłem być obojętnym, gdybym widział, że szynkarze składający Radę Miejską, mieli sobie przez burmistrza administrację propinacji miejskiej powierzoną. Wydałem więc rozporządzenie burmistrzowi, ażeby tych szynkarzy od administracji oddalił, albowiem sprawiedliwe administrowanie sprzeciwiłoby się ich własnemu interesowi [...]. Z treści pisma wynika ponadto, że za swoją postawę otrzymał on od władz zwierzchnich naganę i z tego powodu w zakończeniu pisma do Prefekta stwierdził, że [...] nienawidzę to urzędowanie moje [...] [Tamże; Podprefekt powiatu miechowskiego do Prefekta departamentu krakowskiego; Miechów 5 VI 1812 r., s. 217-222].

     Ostatecznie sprawę propinacji rozwiązało stanowisko MSW, które w piśmie z dnia 22 V 1812 r. oświadczyło iż [...] konstytucja nie czyni żadnej między mieszkańcami rozmaitych religii różnicy, zniszczyła wszelkie prawa dawniejsze na tej ugruntowanej zasadzie [...] [Tamże; MSW do Prefekta departamentu krakowskiego; Warszawa 1 VIII 1812 r., s.269].

     W późniejszych latach starozakonni często wygrywali przetargi na dzierżawę i realizację miejskich inwestycji. W 1812 r. Lejbuś Lubliner wygrał przetarg na budowę miejskiej rzeźni za sumę 2453 zł [Tamże, nr 2539; KWK do KRSWiD; Kielce 31 VIII 1832 r.; KRSWiD do KWK; Warszawa 7 IX 1832 r., s.293-296].

     W kilka lat później, w 1836 roku, przetarg na budowę jatek i straganów w mieście wygrał Herpol Dancygier. Nie został on jednak zatwierdzony przez KRSWiOP z uwagi na fakt, iż KWK nie spełniła formalności związanych z przebiegiem licytacji, za co otrzymała naganę [Tamże, nr 2540; KWK do KRSWDiOP; Kielce 24 VI 1836 r.; KRSWDiOP do KWK; Warszawa 10 VII 1836 r., s.358-362; nr 2541; KWK do KRSWDiOP; Kielce 23 VI 1836 r., s. 4-5]. W latach 1837-1838 Michał Lubliner realizował prace związane z brukowaniem rynku [Tamże, Nr 2541; KWK do KRSWiD; Kielce 17 VIII 1837 r., s. 84-85; RGKrakowski do KRSWiD; Kielce 9 VIII 1838 r., s.339-360]. Trudno powiedzieć co było powodem odrzucenia stosunkowo korzystnej dla miasta propozycji Zachariasza Dancyngiera dążącego do podjęcia propinacji w mieście na lata 1837-1839 [Tamże, Nr 2541; KWK do KRSWDiOP; Kielce 23 XII 1836 r., s. 56-60].

     W 1837 r. w Miechowie zamieszkiwało kilka rodzin starozakonnych. Dowodzi tego informacja jaką złożył burmistrz KRSWDiOP pisząc, że w dniu 31sierpnia 1837 roku o godzinie 23.00 uległy pożarowi domy starozakonnych Majera Chajmowicza oraz Herszla Wolwanowicza o łącznej wartości asekuracyjnej 1400 zł [Tamże; Burmistrz m. Miechowa do KRSWDiOP; Miechów 1 IX 1837 r., s. 98-100]. Z końcem lat trzydziestych XIX wieku Żydzi niewątpliwie zaczęli zagrażać interesom ekonomicznym mieszkańców miasta i stanowili stosunkowo liczną kolonię. Sytuacja taka budziła wśród mieszczan niechęć i dążność do zamknięcia miasta przed osiedlaniem się w niej obcej kulturowo społeczności żydowskiej. W dniu 1 IX 1841 roku, Sebastian Kański, w imieniu mieszkańców miasta złożył prośbę do KRSWiD, by Żydom zabroniono osiedlania się w Miechowie. W piśmie podkreślał racje natury historycznej, zakaz zamieszkiwania w trzech milowym pasie nadgranicznym, sanitarnej [...] naród ten z natury swojej lubiący nieczystość, jeszcze mniej przestrzega tam gdzie mu nie jest wolno zamieszkiwać [...] oraz ekonomicznej. W 1841 roku, byli oni dzierżawcami dystrybucji tytoniu, targowego i konsumpcji. Prowadzone starania o wyrugowanie Żydów, które podjęli w 1839 roku [Tamże, nr 2542; Sebastian Kański w imieniu miasta Miechowa do KRSWiD; Miechów 15 VII 1841r., s. 55-60], zakończyły się częściowy pomyślnym dla nich wynikiem. Wprawdzie z końcem 1843 r. L. Nejman podjął dzierżawę dochodów konsumpcyjnych na lata 1844-1846, lecz po zakończeniu dzierżawy zobowiązany został do opuszczenia Miechowa.

     L.Nejman był niewątpliwie przedsiębiorczą jednostką. Obok dzierżawy dochodów propinacji, prowadził on sprzedaż tabaki i tytoniu. Z końcem 1844 roku, rodzina Kichnerów opuściła Miechów. Natomiast rodzina Izraela Kotlickiego [...] pod różnymi pozorami czasowo zamieszkuje [...] Między innymi I.Kotlicki miał zawarty z rządem gubernialnym kontrakt na dostawę żywności dla aresztantów. Czynnikiem dodatkowo zaogniającym stosunki narodowościowe w Miechowie, było przekonanie mieszczan, że Żydzi w 1815 roku przyczynili się do pożaru miasta [Tamże; RGR do KRSWiD; Radom 8 V 1845 r., s.220-227]. Trudno stwierdzić coś o dalszych losach L. Nejmana. Wydaje się, że zmarł on w 1849 roku. Natomiast jego rodzina nadal zamieszkiwała w Miechowie [Tamże; KRSWiD do RGR; Warszawa 24 XI 1849 r., s. 382-404].

     O niekonsekwentnej polityce władz w zakresie przestrzegania postanowienia Rady Administracyjnej z dnia 28 V 1833 roku świadczy fakt, że KRSWiD 19 IX 1849 roku wyraziła zgodę na dzierżawę propinacji w Miechowie przez Moszka Klajnera z Książa Wielkiego [Tamże; KRSWiD do RGR; Radom 24 VIII 1849 r., s. 371-373; KRSWiD do RGR; Warszawa 19 IX 1849 r., s. 374-375], czy też kontynuowanie działalności handlowej przez I.Kotlickiego i podejmowanie przezeń starania o ich dalszą kontynuację [Tamże; KRSWiD do RGR; Warszawa. 23 XI 1849 r., s. 385-387; nr 2543; RGR do KRSWiD; Radom 15 III 1815 r.; Star. Izrael Kotlicki do KRSWiD 29 I 1850 r.; s.7-11; nr 2543; KRSWiD do Star. Izraela Kotlickiego w Książu Wielkim; Warszawa 1 V 1850 r., s. 22-25]. Zyskał on w 1852 r. pełne poparcie Borucha Menela z Chęcin, głównego dostawcy opału, światła i słomy dla wojsk rosyjskich na terenie guberni radomskiej. Swą skuteczną prośbę motywował on dużą operatywnością I.Kotlickiego jako pomocnika w zakresie skupu opału, światła i słomy na terenie powiatu miechowskiego.

     W tym okresie liczba ludności żydowskiej zamieszkałej w Miechowie wzrosła do 28 osób [Tamże, nr 2543; Star Boruch Manel z Chęcin do KRSWiD; Kielce 9 III 1852 r., s.172-175; Wykaz Starozakonnych zamieszkałych w 1850 r. w Miechowie (sporządzony przez magistrat); Miechów 2 II 1852 r., s.193; KRSWiD do RGR; Warszawa 3 VIII 1853 r., s. 200-202]. W latach pięćdziesiątych, mimo nadal kontynuowanych prób usunięcia ich z miasta [Tamże; Mieszkańcy miasta Miechowa do Generała Adjutanta Księcia Gorczakowa. Namiestnika Królestwa Polskiego; Warszawa 12 IX 1856 r., s. 409-413], Żydzi podejmowali do realizacji szereg miejskich inwestycji. Henryk Posłuszny oraz Salomon Dancygier prowadzili prace związane z brukowaniem rynku i budową mostu. W tym czasie propinację dzierżawił Lejbuś Kupczyk z Działoszyc [Tamże; RGR do KRSWiD; Radom 31 VII 1855 r., s. 305-308; Kontrakt dzierżawy propinacji w Miechowie; Radom 22 XII 1859r., s. 469-472; RGR do KRSWiD; Radom 27 IX 1859 r., s. 483-487].

     Lata sześćdziesiąte, zmieniająco zasadniczo sytuację prawną Żydów w Królestwie Polskim spowodowały nieskrepowana przepisami aktywizację ludności żydowskiej. Przejęli dzierżawę propinacji, targowego oraz realizację inwestycji miejskich - budowę studni, porządkowania ulic, ich przebudowę, remont odwachu wojskowego czy też oświetlenia miejskiego [Tamże, Nr 2544; RGR do KRSW; Radom. 5 III 1862 r., s. 3-12; RGR do KRSW; Radom 8 II 1862 r., s. 18-21; KRSW do RGR; Warszawa 31 V 1865 r., s. 426-429; RGR do KRSWiD; Radom 27 X 1865 r., s. 479-480; KRSWiD do RGR; Warszawa 31 X 1865 r., s. 538-548; nr 2545; RGR do KRSW; Radom 30 V 1864 r., s.147-150].

Stan ludności Miechowa w latach 1830 - 1842

(źródło: zbiory autora)

Źródło danych: AGAD-KRSW nr 2164; Opisy historyczno - topograficzne - statystyczne miast gubernii radomskiej; s. 7.

Ludność żydowska mieszkająca w Miechowie w 1841 roku

(źródło: zbiory autora)

Źródło danych: AGAD-KRSW; Sebastian Kański w imieniu mieszkańców miasta Miechowa do KRSWiD; Miechów 3/15 VII 1841 r., s. 55-60.

Ludność żydowska zamieszkała Miechowie w 1850 roku

(źródło: zbiory autora)

Źródło danych: AGAD-KRSW, nr 2543; Wykaz Starozakonnych w Miechowie w 1850 roku, sporządzonych przez magistrat miasta; Miechów 21 I/2 II 1852 rok, s. 193.

Uwaga! Powyższe tabele wydają się niezbyt dokładnymi w porównaniu z innymi materiałami.

Henryk Pomykalski

idź do góry

powrót